بيىل مەملەكەتتىك تۋىن وزگەرتكەن قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپپاروۆ جاڭا رەزيدەنتسياعا كوشىپ بارۋى مۇمكىن. 2022 جىلدىڭ ساۋىرىندە باستالعان قۇرىلىس جۇمىستارى اياقتالۋعا جاقىن. بيلىككە كەلگەنىنە ءۇش جىل بولعاندا پرەزيدەنتتىڭ جاڭا رەزيدەنتسيا سالدىرتۋى نەنى اڭداتادى؟
ىرىمشىل جاپپاروۆ اق ۇيگە نەگە بارعىسى كەلمەدى؟
قازاننىڭ 10-ى كۇنى سادىر جاپپاروۆ الەۋمەتتىك جەلىدە جاڭا رەزيدەنتسيانى قالاي اتاعان ءجون دەپ قىرعىز جۇرتىنان كەڭەس سۇرادى.
«بۇل ەسىم ماڭگى قالاتىندىقتان، كوپشىلىكتىڭ ۇسىنىستارى مەن پىكىرلەرىن تىڭداۋدى ءجون كوردىم. بۇل تاريح بولادى. سوندىقتان ۇسىنىستارىڭىزدى كۇتەمىن. سونداي-اق پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جاڭا عيماراتىنىڭ اتاۋىنىڭ وسى نەمەسە باسقا نۇسقاسىن نە ءۇشىن ۇسىنىپ وتىرعانىڭىزدى مىندەتتى تۇردە دالەلدەڭىز»، - دەپ جازدى ول.
پرەزيدەنتتىڭ جازباسىنا جۇرت جاڭا رەزيدەنتسيانى «اق وردو»، «قۇت وردو»، «ايكول وردو»، «ىنتىماق وردو» دەگەن اتاۋ ۇسىندى. سونداي-اق قىرعىز ازاماتتارى پرەزيدەنتكە «ماناس» ەپوسىنىڭ قاھارمانىنا ارنالعان «ماناس وردو» دەگەن اتاۋدى ۇسىندى.
ارادا 8 كۇن وتكەندە سادىر جاپپاروۆ جاڭا رەزيدەنتسيانى «ىنتىماق-ماناس وردو» دەپ اتاۋعا شەشىم قابىلدانعانىن مالىمدەدى.
«ىنتىماق وردونى» جەكە ءوزىم ۇسىندىم. كوپشىلىكتىڭ ۇسىنىسىن ەسكەرە وتىرىپ، تاعى ءبىر اتاۋدى قوسىپ، «ىنتىماق-ماناس وردوسى» دەپ اتاساق، دۇرىس بولار ەدى»، - سادىر جاپاروۆ.
پرەزيدەنت جاڭا اكىمشىلىك عيماراتىنىڭ اتاۋىنا بارلىعى 108 ۇسىنىس تۇسكەنىن، ولاردىڭ كوپشىلىگى ءبىر-بىرىنە ۇقسايتىنىن باسا ايتتى.
ەسكە سالا كەتەيىك، 2022 جىلدىڭ ساۋىرىندە بىشكەكتىڭ وڭتۇستىگىندەگى كەڭەستىك ىستىقكول قوناقۇيىنىڭ ورنىندا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جاڭا عيماراتىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. قۇرىلىس قىرعىزدار اراسىنداعى نارازىلىق تۋدىردى. سەبەبى حالىق ەلدەگى ەكونوميكالىق قيىنشىلىق كەزىندە جاڭا عيمارات سالۋدىڭ ورىنسىز ەكەنىن جازدى.
ايتسە دە ىرىمشىل سادىر جاپپاروۆ ەكس-پرەزيدەنت ساۋرانباي جيەنبەكوۆتەن كەيىن قيراپ قالعان اق ۇيگە بارعىسى كەلمەدى. سەبەبى كوتەرىلىسشىلەر اق ءۇيدى باسىپ العاننان كەيىن اسقار اقاەۆ، قۇرمانبەك باقيەۆ جانە ساۋرانباي جيەنبەكوۆ بيلىكتەن قۋىلعان بولاتىن. ساراپشىلار «سادىر جاپپاروۆ وسىنى ەسكەرىپ اق ۇيگە بارماي، وزىنە جاڭا رەزيدەنتسيا سالىپ جاتىر» دەپ جازدى.
جاپپاروۆ نازارباەۆتى ۇلگى تۇتا ما؟
ورتالىق ازيا ەلدەرىندە بيلىككە كەلە سالىپ جاڭا رەزيدەنتسيا سالعان پرەزيدەنت جالعىز سادىر جاپپاروۆ ەمەس. مىسالى، وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزياەۆ يسلام كاريموۆتان قالعان اقسارايدى قومسىنىپ، 2017 جىلى وزىنە كوكساراي سالىپ الدى. اتالعان رەزيدەنتسيا سالىنىپ بىتكەنشە شاۆكات ميرزياەۆ سەنات عيماراتىندا جۇمىسىن جۇرگىزدى.
ال سادىر جاپپاروۆتىڭ بىرنەشە پرەزيدەنت توڭكەرىس ارقىلى قۋىلعان اق ۇيگە بارعىسى كەلمەگەنى تۇسىنىكتى. ال شاۆكات ميرزياەۆ 30 جىل بيلىكتە بولعان يسلام كاريموۆتىڭ اقسارايىن نەگە ۇناتپادى؟
ءبىر قىزىعى سادىر جاپپاروۆ قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتى دا ۇلگى تۇتاتىن سەكىلدى. مىسالى ول قىرعىز قوعامى مەملەكەتتىك تۋدى وزگەرتۋگە قارسى بولعاندا ءبىر كەزدە «ەلباسى» اتالعان ەكس-پرەزيدەنتتى ەسكە الدى.
«ەل ورتالىعىن الماتىدان استاناعا كوشىرۋ كەزىندە دەپۋتاتتار نازارباەۆتىڭ شەشىمىنە قارسى بولدى. دەپۋتاتتار «اقمولاعا كوشۋ دەگەن نە؟»، «ۇنەمى قارا سۋىق بولادى» دەدى. سوندا نازارباەۆ مىنبەگە شىعىپ: «بۇگىن مەنىڭ تۋعان كۇنىمە بايلانىستى بۇل شەشىمدى ءبىر رەت ماقۇلداۋلارىڭىزدى وتىنەمىن» دەپ ايتتى. وسىدان كەيىن قازاقستان پارلامەنتىنىڭ 90-95 پايىزى ەل استاناسىن الماتىدان كوشىرۋدى ماقۇلداپ، داۋىس بەردى»، - دەدى جاپاروۆ.
جاپاروۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىر استانا – الەمدەگى ەڭ وزىق قالالاردىڭ ءبىرى. قىرعىزستان پرەزيدەنتى پارلامەنتكە ەل استاناسىن ەمەس، بار بولعانى ەلدىڭ تۋىن ازداپ وزگەرتۋ ەنگىزۋ ءۇشىن وسىنداي ساۋداعا باردى.
«تۋدى وزگەرتۋگە قولداۋ كورسەتە الاسىز با؟ مەن ءسىزدىڭ وزگەرىستەرىڭىزدى قولدايمىن. ماعان دا قولداۋ كورسەتىڭىزدەرشى. تۋ كوپ وزگەرمەيدى. ءبىز ونى ازداپ قانا وزگەرتەمىز»، - دەگەن ول.
قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەل پارلامەنتى الدىندا سادىر جاپاروۆ ايتقانداي ءسوزدى ايتقان-ايتپاعانىن ازىرگە ەشكىم تەكسەرە قويعان جوق. ءبىر كەزدە نازارباەۆتىڭ كەڭەسشىسى بولعان، كەيىن دەپۋتات بولعان سەرىك ابدىراحمانوۆقا حابارلاسقانىمىزدا، ول پرەزيدەنت سادىر جاپاروۆتىڭ ايتقاندارىن جوققا شىعاردى.
سەرىك ءابدىراحمانوۆ نۇرسۇلتان نازارباەۆ 1994 جىلدىڭ 6 شىلدە كۇنى پارلامەنتكە كەلىپ، استانانى الماتىدان اقمولاعا اۋىستىرۋ باستاماسىن كوتەرگەنىن ايتتى.
- الايدا ول “مەنىڭ تۋعان كۇنىمە بايلانىستى قولداڭىزدار دەپ ايتپادى. بىراق ءبارى ءبىلىپ وتىر عوي. دەپۋتاتتاردىڭ ىشىندە مەن عانا قارسى ماقالا جازدىم. ونى ەشبىر گازەت شىعارمادى. تەك “جەتىسۋ” گازەتى ماقالامدى شىعاردى،”- دەيدى سەرىك ءابدىراحمانوۆ.
قىرعىزستاننىڭ التىنشى پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ – 2020 جىلى توڭكەرىس جولىمەن، تۇرمەدە جاتقان جەرىنەن بيلىككە كەلگەن ساياساتكەر. كەيىن سايلاۋ وتكىزىپ، كونستيتۋتسياعا وزگەرتۋلەر ەنگىزىپ، ءوزىنىڭ بيلىگىن زاڭداستىرىپ الدى. قىرعىزستان كونستيتۋتسياسى بويىنشا ءبىر ادام پرەزيدەنت بولىپ 5 جىلدان ەكى مەرزىمگە سايلانا الادى. سادىر جاپاروۆ بيلىككە كەلگەنگە دەيىنگى كونستيتۋتسيادا پرەزيدەنت 7 جىلدىق ءبىر مەرزىمگە عانا سايلانا الاتىن.
ال جاڭا كونستيتۋتسيا ەل ىشىندە «حانستيتۋتسيا» اتالىپ كەتتى. رەزيدەنتسيانى قىرعىزستاندا «حان ساراي» دەپ اتايدى.
