قاراقالپاقستاندا ۇلتتىق ازات قوزعالىسى دامۋى كەزەكتى كەزەڭگە جەتتى. بۇل جاعداي وزبەكستاننىڭ جاعدايىنىڭ ناشارلاۋىمەن قاتار كەلەدى. ەگەردە اتالعان ەكى ءۇردىس قاتار جۇرە بەرسە، قاراقالپاقستان ەگەمەندىگى جۇزەگە اسۋى مۇمكىن. سونىمەن، وزبەكستانداعى جاعداي ناشارلاي بەرسە نارازىلىق اكتسيالارى كۇشەيە بەرۋى ىقتيمال. ارى قاراي، قۇداي ساقتاسىن، ۇلكەن كوتەرىلىس باستالۋى ىقتيمال.
نارازىلىقتىڭ ءۇش سەبەبى بار كورىنەدى: ءبىرى، ۇلتتىق تالاپتار- ءتىل، ءداستۇر، وقۋ ءىسى ماسەلەسى، ەكىنشىسى، الەۋمەتىك نارازىلىق، تۇرمىستىق كەمباعالدىعى قاتتى باتاتىنى كورىنەدى. ءۇشىنشى، ساياسي تالاپتار- مەملەكەتتىك ەگەمەندىك ماسەلەسىن كوتەرگەنى بايقالادى. وزبەكستان بيلىگى كۇندەردىڭ كۇنىندە "جۇمساق" رەپرەسسيالاردان حالىقتى جاپپاي جازالاۋ ارەكەتتەرىنە بارۋ ىقتيمال. سول تۇستا حالىق كوتەرىلىسى باستالۋى ابدەن مۇمكىن.
مەن ءوزىم قازاقستاندىق بولعاندىقتان باسقا ەلدىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسقىم جوق. بىراق، شەتتەگى قازاقتىڭ جاعدايىنا جانىم اۋىرادى. وزبەكستان پرەزيدەنتى ميرزياەۆ ءتيىستى رەفورمالار جاساۋ جولىنا تۇسسە، شەت ەلدەردەن كرەديت الماسا جاعداي تۇزەلمەس. تاۋقىمەتتىڭ قان توگىسسىز، بەيبىت بىتكەنىن قالايمىن. قاراقالپاقستانداعى قازاقتىڭ جاعدايى بارلىق قازاقتى الاڭداتادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى وزبەكستان مەملەكەتىنىڭ كەلىسىمىمەن اتامەكەنگە قايتامىن دەگەن قازاقتاردى ورالمان رەتىندە كەزەڭ كەزەڭمەن قازاقتاردى رەپاترياتسيا جاساسا ەكەن.سونىمەن بىرگە قاراقالپاقستان جۇرتشىلىعى اراسىندا وزبەك، قاراقالپاق بولىپ جازىلىپ كەتكەن وزبەك قازاقتارىنىڭ قازاقتىق ميللەتىن مويىنداپ، ولاردى دا قايتارسا. قازاقستاننىڭ سولتۇستىك ولكەلەرى بوساپ قالدى، سەبەبى، ورىس جۇرتشىلىعى ، نەمىستەر، ۋكرايندەر اتامەكەنىنە كوشىپ جاتىر. اتامەكەگە قايتقان قازاق سول مەكەندەردەگى شارۋاشىلىقتى جاڭعىرتا الار ەدى. سول سياقتى شاعىن قالالاردا، ءتىپتى، وبلىس ورتالىقتارىندا جۇرتشىلىق كۇرت ازايدى.
ەكولوگيالىق، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق قيىندىقتان حالىق شارشادى. سول سياقتى قاراقالپاقتىڭ ءبىر بولىگى قازاق اراسىنا ءسىڭۋى مۇمكىن، بىراق قاراقالپاقتار شەت ەلدەرگە بوسىپ كەتكىسى جوق، ولاردىڭ اراسىندا ءوز ەلىنىڭ ەگەمەندىگى مەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى ءۇشىن كۇرەسكىسى بار. ەگەردە، قازاق قاراقالپاقستاننان كوبىرەك كوشسە سول ولكەدە جۇمىسسىزدىق تومەندەر ەدى.
كەزىندە التى الاشتا قازاق ء(ۇش ءجۇز), قىرعىز، قاراقالپاق، نوعاي ءبىر مەملەكەتتە بولعان. سول مەملەكەت ەندى قايتىپ كەلمەس، التى الاش مەملەكەتى بىرەگەي حاندارىن سايلاعان، ەكى حانىنا يمپيچمەنت ءجاريالاپ، ورنىنان الىپ تاستاعان. قىرعىز ۇلتى دەموكراتياعا جەتتى، بىراق ولاردىڭ ەكونوميكالىق رەفورماسى ءساتتى بولعان جوق. نوعايدىڭ ءبىر بولىگى ءبولىنىپ كەتىپ، ولار داعىستاندا تاۋ حالىقتارىنىڭ قىسىمىن كورىپ وتىر. قازاقستان ءساتتى ەكونوميكالىق رەفورما جاساپ(1994-97جىلدارى), ەندى ساياسي- قۇقىقتىق ترانسفرماتسيا جاساماق. مەنىڭ ويىمشا، قاراقالپاق تا ەركىنشىلدىك ءداستۇردى جالعاسىرماق. ءبىز ولارعا تەك كونستيتۋتسيالىق، قۇقىقتىق ارەكەتتەر تىلەيمىز. سوندىقتان قاراقالپاق جۇرتشىلىعى باتىس ەلدەردىڭ ادام قۇقىقتارى قاعيدالارىنا عانا جۇگىنىپ ، ولاردان اراشا سۇراسا، بەيبىت جولمەن بارلىق تاۋقىمەتتەرىن شەشسە.
ءازىمباي عالي
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
