قازاقستاندىق "گاستاربايتەرلەر" كورەيادا كوپ

وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى مۋن چجە ين ءساۋىردىڭ 21 مەن 23 اراسىندا قازاقستانعا ەكى كۇندىك مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلدى. ساپار كەزىندە قاراعاندىلىق ايسۇلتان جاقىپوۆ Facebook پاراقشاسىنا: "توقاەۆ كورەياداعى قازاق ميگرانتتاردىڭ جايىن ايتسا ەكەن" دەگەن تىلەگىن جازعان ەدى. ازاتتىق ءتىلشىسى ايسۇلتان جاقىپوۆقا حابارلاسىپ، وڭتۇستىك كورەياداعى قازاق ميگرانتتارى جايلى ماسەلەنى نەگە قوزعاعانىن سۇرادى.

"ۇكىمەت بىلەدى"

- قۇرداستارىم دا، مۇعالىمىم دە [وڭتۇستىك] كورەياعا جۇمىس ىزدەپ كەتتى. ولار ءتاپ-ءتاۋىر تابىس تاۋىپ، تۋىستارىنا جىبەرىپ ءجۇر. ونداي ادامدار وتە كوپ. كوممەرتسيالىق سايتتاردا كورەيادان جۇمىس تاۋىپ بەرەمىز دەۋشىلەر ءجيى كەزدەسەدى. ونىڭ ىشىندە الاياقتار دا بار. ولارعا الدانعاندار كورەيانىڭ اۋەجايىنان اسا الماي، دەپورتاتسيالانىپ جاتىر، - دەيدى ول.

جاقىپوۆتىڭ سوزىنشە، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ۆيزاسىز ءبىر اي مەرزىمگە بارۋعا بولاتىنىن پايدالانىپ، وڭتۇستىك كورەياعا بارىپ جۇمىس ىستەيتىندەر دە، سول ەلدەگى زاڭسىز ميگرانتتار قاتارىنا قوسىلىپ جاتقاندار دا بار.

- [وڭتۇستىك] كورەيا پرەزيدەنتى كەلگەندە وسى ماسەلەنى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ كوتەرىپ، ەكى مەملەكەت اراسىندا قانداي دا ءبىر كەلىسىم جاساسا، كورەياداعى ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىعى قورعالار ەدى، كورەياعا جۇمىسقا بارۋ جەڭىلدەر ەدى، - دەيدى ول.

ايسۇلتان جاقىپوۆ وڭتۇستىك كورەيانىڭ قازاقستانداعى ەتنيكالىق كورەيلەردىڭ تاريحي وتانىنا ورالىپ، جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاسايتىنىنا نازار اۋدارادى. ال قازاقستاننان باراتىن وزگە ەتنيكالىق توپ وكىلدەرى ءۇشىن ونداي جەڭىلدىك جوق ەكەنىن ايتادى.

وڭتۇستىك كورەيادا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ورازحان نۇرماحان ەسىمدى قازاقستاندىقتىڭ دا پىكىرى ايسۇلتان جاقىپوۆپەن ۇندەس شىقتى.

- [وڭتۇستىك] كورەيادا جۇمىس ىستەيتىن قازاقستان ازاماتتارى كوپ ەكەنىن قازاقستان ۇكىمەتى بىلەدى دەپ ويلايمىن. [وڭتۇستىك] كورەيا پرەزيدەنتى بارعاندا قازاقستان بيلىگى ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋ، كورەياعا جۇمىسقا بارعىسى كەلەتىندەرگە جۇمىس تابۋ ماسەلەسىن كوتەرسە، وتە پايدالى بولار ەدى، - دەيدى ول.

"ەلشى سۇحبات بەرگەن"

ورازحان نۇرماحان جايلى ازاتتىق بۇعان دەيىن ارنايى ماقالا جازعان ەدى. قازاقستاننان وڭتۇستىك كورەياعا جۇمىس ىزدەپ كەتۋشىلەردىڭ سوڭعى جىلدارى كوبەيگەنى جايلى مالىمەتتى وزگە دە جەرگىلىكتى اقپارات قۇرالدارىنان ءجيى كورۋگە بولادى.

سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى ايبەك سمادياروۆتىڭ دەرەگىنشە، وڭتۇستىك كورەيادا زاڭسىز جۇمىس ىستەپ جۇرگەن قازاقستان ازاماتتارىنىڭ سانى 12 مىڭعا جەتىپ، كەيىن ەكى مىڭعا جۋىعى كەرى قايتقان. بۇل ماسەلەنىڭ قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى مۋن چجە ين كەزدەسكەندە ءسوز بولعان-بولماعانىن اينىقتاۋ قيىنعا سوقتى. سمادياروۆ بۇل جايلى بىلمەيتىن بولىپ شىقتى، ونى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن سۇراۋ كەرەكتىگىن ايتتى.

- بىلتىر وڭتۇستىك كورەيا زاڭسىز ميگرانتتارعا "جاسىل ءدالىز" اشقان. ءسويتىپ زاڭسىز جۇرگەندەردىڭ ايىپپۇل تولەمەي وڭتۇستىك كورەيادان ءوز ەركىمەن كەتۋىنە مۇمكىندىك بەردى. زاڭسىز ميگرانتتار جونىندە وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى ساپارىنىڭ الدىندا قازاقستانداعى وسى ەلدىڭ ەلشىسى سۇحبات بەرگەن بولاتىن، - دەدى ايبەك سمادياروۆ.

وڭتۇستىك كورەيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى كيم دە سيك Tengrinews.kz سايتىنا بەرگەن سۇحباتىندا "ەكى مەملەكەت اراسىنداعى ۆيزاسىز قاتىناستى كەيبىرەۋلەردىڭ زاڭسىز جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن پايدالانا باستاعانىن" ايتقان. ەلشىنىڭ سوزىنشە، "بۇل ماسەلە جايىندا ەكى ۇكىمەت اراسىندا كەلىسسوز ءجۇرىپ جاتىر".

الايدا ەلشىنىڭ قانداي كەلىسسوز تۋرالى ايتقانىن ناقتىلاۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. قازاقستان پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى زاڭسىز ميگرانتتار تۋرالى ماسەلەنى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنەن سۇراۋ قاجەت دەدى. وڭتۇستىك كورەيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى دە قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە سىلتەدى.

وڭتۇستىك كورەيادا جۇمىس ىستەيتىن قازاقستاننىڭ زاڭسىز ميگرانتتارى جايلى دەرەك ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىندە دە بولمادى. ۇلتتىق بانك تە وسى ەلدەگى قازاقستاندىق ەڭبەك ميگرانتتارىنان قانشا قارجى تۇسەتىنى جايلى اقپارات جوقتىعىن ايتتى.

قازاقستان ستاتيستيكا كوميتەتى ەلدەن كەتكەن زاڭسىز ميگرانتتار تۋرالى ەسەپ جۇرگىزبەيتىنىن حابارلادى. كوميتەت دەرەگىنە قاراعاندا، 2014 جىلدان بەرى وڭتۇستىك كورەياعا قازاقستاننان جىلىنا ءبىر ادامنان تۇراقتى تۇرۋعا كەتكەن، ال وڭتۇستىك كورەيادان جىل سايىن 50-80 ادام قازاقستانعا تۇراقتى تۇرۋعا كەلگەن. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى – وڭتۇستىك كورەيا ازاماتتارى.

"بيلىك مويىنداعىسى كەلمەيدى"

قازاقستان مەن وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتتەرىنىڭ كەزدەسۋى جايلى رەسمي اقپارات قۇرالدارى تاراتقان حاباردا زاڭسىز ەڭبەك ميگرانتتارى تۋرالى ماسەلە كوتەرىلگەنى باياندالمادى.

كەزدەسۋدە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاندا تۇراتىن ەتنيكالىق كورەيلەر جايلى ايتىپ، ەلگە 1940 جىلدارى دەپورتاتسيالانعان كورەيلەر تۋرالى تاريحي قۇجاتتار مەن فوتولار جيناعىن مۋن چجە ينگە سىيلاعان. 24 باپتان تۇراتىن بىرلەسكەن مالىمدەمەدە وڭتۇستىك كورەياداعى قازاقستاندىق ەڭبەك ميگرانتتارى تۋرالى ءسوز جوق.

بۇرىنعى ديپلومات قازبەك بەيسەباەۆ – وڭتۇستىك كورەياداعى ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ ماسەلەسى ەكى مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەزدەسۋىندە تالقىلانباعانىنا تاڭىرقاپ قالعانداردىڭ ءبىرى. ول "ون مىڭ ازاماتى جۇمىس ىستەپ جۇرگەندىكتەن قازاقستان [وڭتۇستىك] كورەياعا قانداي دا ءبىر ۇسىنىس جاساۋى كەرەك ەدى" دەپ سانايدى.

- قازاقستانداعى كورەي ديسپوراسى تۋرالى ايتقاندا [وڭتۇستىك] كورەياداعى قازاقستان ازاماتتارى تۋرالى ءسوز قوزعاۋ ديپلوماتياعا قايشى كەلمەيدى. قايتا بۇل جاقسى ىلىك بولار ەدى. ەكى مەملەكەت قانداي دا ءبىر كەلىسىمگە كەلسە، [وڭتۇستىك] كورەياداعى زاڭسىز ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ قۇقىعى جولعا قويىلار ەدى، - دەيدى ول.

بەيسەباەۆتىڭ بولجامىنشا، قازاقستاننىڭ زاڭسىز ەڭبەك ميگرانتتار تۋرالى ءسوز قوزعاماۋىنا "ساياسي امبيتسياسى" سەبەپ بولۋى مۇمكىن.

- قازاقستان بەرتىنگە دەيىن "شەتەلدەن ەڭبەك ميگرانتتارى كەلەتىن ەل" دەپ سيپاتتالدى. كورشىلەس ەلدەردەن گاستاربايتەرلەر ءجيى كەلگەندىكتەن ء"وزىمىزدى جۇمىسپەن قامتي الاتىن باي ەل" دەپ سانادىق. ال سوڭعى جىلدارى قازاقستاننان گاستاربايتەرلەر كەتىپ جاتقانىن بيلىك مويىنداعىسى كەلمەيدى، - دەيدى ول.

قازبەك بەيسەباەۆ مىسال رەتىندە بيىل ءساۋىر ايىندا تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحموننىڭ رەسەيگە بارعان ساپارىندا وسى ەلدەگى تاجىكستاندىق ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ جاعدايىن جەڭىلدەتەتىن بىرنەشە كەلىسىمگە قول جەتكىزگەنىن كەلتىرەدى.

"كۆوتا سۇراۋىنا بولار ەدى"

"قازاقستان جاعى وڭتۇستىك كورەيا بيلىگىنە ەڭبەك ميگرانتتارىنا بايلانىستى قانداي كەلىسىم ۇسىنار ەدى؟" دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ قيىن. بىراق قازاقستان بيلىگىنىڭ ەڭبەك ميگرانتتارى جايلى كەلىسسوز جۇرگىزۋ، زاڭ شىعارۋ تاجىريبەسى بار. قازاقستانعا، اسىرەسە، كورشىلەس قىرعىزستان مەن وزبەكستاننان زاڭسىز ەڭبەك ميگرانتتارى جاپپاي كەلە باستاعاندا مەملەكەتارالىق بىرنەشە كەلىسىم جاسالعان.

2008 جىلى ءساۋىر ايىندا قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قىرعىزستان پرەزيدەنتى قۇرمانبەك باكيەۆپەن كەلىسسوزدەن سوڭ "قازاقستان قىرعىزستاننان كەلەتىن ەڭبەك ميگرانتتارىنا 90 كۇنگە ۆيزاسىز كىرۋگە" رۇقسات بەرەتىنىن مالىمدەگەن. قازاقستان ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2007 جىلى ەلگە 800 مىڭ قىرعىز ميگرانتى كەلگەن. ال 2008 جىلعا ولارعا 6 مىڭ ادامعا ەڭبەك كۆوتاسى بەرىلگەن. مۇنان كەيىن دە ەكى مەملەكەت اراسىندا بىرنەشە رەت ءتۇرلى كەلىسسوز جۇرگەن.

الماتىدا تۇراتىن قىرعىز اقساقالدار كەڭەسىنىڭ توراعاسى ايبەك تۇردىباەۆتىڭ سوزىنشە، 2015 جىلى ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعى قۇرىلعان سوڭ قىرعىز ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ قازاقستاندا جۇمىس ىستەۋى وڭايلاعان.

- قىرعىزستان ازاماتتارى قازاقستاندىق كاسىپكەرمەن كەلىسىم-شارت جاساپ، ونى رەسمي ورىنعا تىركەتسە، زاڭدى جۇمىس ىستەي بەرەدى. قازاقستان بيلىگىنىڭ وڭتۇستىك كورەيادان ەڭبەك كۆوتاسىن سۇراۋىنا بولار ەدى. ماسەلەن، قىرعىزستاننان [وڭتۇستىك] كورەياعا بارىپ جۇمىس ىستەيتىندەر دە 10 مىڭنان استام. قىرعىزستان [وڭتۇستىك] كورەيادان جىلىنا 400-گە جۋىق ادامعا (ەڭبەك ميگرانتىنا – رەد.) كۆوتا سۇراپ العان. بۇل – جوقتان جاقسى، - دەيدى ول.

قازاقستان 2006 جىلى "زاڭسىز ەڭبەك ميگرانتتارىن زاڭداستىرۋ تۋرالى" زاڭ قابىلداعان. قازاقستان بيلىگى ەل اۋماعىندا جۇمىس ىستەيتىن زاڭسىز ەڭبەك ميگرانتتارىن iشكi iستەر ورگاندارىنا تiركەپ، وسى زاڭ ارقىلى بiر جولعى اكتسيا وتكiزدى. بيلىك 2013 جىلى شەتەلدىكتەردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە رۇقسات بەرۋدى وڭايلاتاتىن تاعى ءبىر زاڭ قابىلدادى.

ال وڭتۇستىك كورەيادا زاڭسىز ەڭبەك ميگرانتتارىنا قارسى شارالار كۇشەيە باستاعانى بايقالادى. سەۋل 2018 جىلى ەڭبەك ميگرانتتارىنا ءىرى كولەمدە ايىپپۇل سالىپ، دەپورتاتسيالاۋعا كىرىسكەن. كەيىن ۋاقىتشا "جاسىل ءدالىز" اكتسياسىن وتكىزىپ، ءوز ەركىمەن وڭتۇستىك كورەيادان كەتكەن زاڭسىز ەڭبەك ميگرانتتارىنا راقىمشىلىق جاريالاعانى جايلى اقپارات تارادى.

"ازاتتىق" راديوسى