قازىرگى قازاقستاندىق قوعامدا وتباسى - ءداستۇرلى تۇردە ۇرپاقتاردى بايلانىستىرۋشى بۋىن، اتا-بابالاردىڭ رۋحاني جانە مادەني مۇراسىن ساقتاۋشى. تاۋەكەلدەرى مەن قيىندىقتارى قاتار ءجۇرىپ، قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان الەمدە ول تۇراقتىلىقتىڭ نەگىزى، ىشكى ماگنيت جانە سىرتقى قيىندىقتار مەن ىشكى قايشىلىقتاردى جەڭۋگە كومەكتەسەتىن ءاربىر ادامنىڭ وزەگى بولىپ تابىلادى.
پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ "وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك وتباسىلىق وشاققا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى، ال تۋعان شاڭىراق استىندا العان تاربيە – بارشا حالقىمىزدىڭ سالاۋاتتى جانە تابىستى بولاشاعىنىڭ كەپىلى" دەگەن ەدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا مەملەكەتتىڭ بۇل ماسەلەدەگى دايەكتى ساياساتى ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى.
وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋدا جانە وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ىلگەرىلەتۋدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى 2016 جىلداردان باستاپ جۇمىس ىستەگەن ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ۇلتتىق كوميسسيا مەملەكەت باسشىسىنىڭ از قامتىلعان وتباسىلاردى قولداۋعا، انا مەن بالانى قورعاۋعا، رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىقتى قورعاۋعا، وتباسى سالاسىنداعى زاڭنامالىق بازانى جەتىلدىرۋگە جانە ايەلدەر قۇقىعىن قورعاۋعا باعىتتالعان كوپتەگەن باستامالارىن العا تارتادى.
ەل ومىرىندەگى ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى قىركۇيەكتىڭ ءار ەكىنشى جەكسەنبىسىندە اتاپ وتىلەتىن «وتباسى كۇنى». ال وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى تاربيەلەۋ، نەكە مەن وتباسى مارتەبەسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا جىل سايىنعى "مەرەيلى وتباسى" ۇلتتىق كونكۋرسىن وتكىزۋ ۇلكەن ماڭىزدى قادامعا اينالدى. بۇل جوبا توڭىرەگىندە سالتاناتتى جاعدايدا ەلىمىزدىڭ ەڭ لايىقتى وتباسىلارىنا قۇرمەت كورسەتىلەدى. بۇل ءبىزدىڭ ۇلكەن وتانىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىندە تۇراتىن، ەرەكشە تاجىريبەسى بار ءارتۇرلى جاستاعى، ەتنيكالىق، كاسىپتىك ادامداردى ۇلگى تۇتۋ، ونەگە ەتۋ ماقساتىندا قولعا الىنعان.
قازىر اقدم جىل سايىن وتباسى قۇندىلىقتارىن ساقتاۋ، ونىڭ جاعىمدى ۇلگىسىن دارىپتەۋ، قوعامداعى مارتەبەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن وسى ۇلتتىق كونكۋرستى وتكىزەدى. 2014 جىلدان بەرى كونۋرسقا 20 مىڭنان استام وتباسى قاتىسقان. وسىنىڭ نەگىزىندە ءتۇرلى جوبالار ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى.
مەملەكەتتىك وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياساتتى قولداۋدا ازاماتتىق قوعامنىڭ ءتۇرلى ينستيتۋتتارىنا ۇلكەن كوڭىل بولىنەتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. سوڭعى ۋاقىتتا "انالار مەن اكەلەر كۇنىن دە" ەنگىزۋ جوسپارلانىپ جاتىر. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا مەملەكەتتىك-جەكەشەلىك ارىپتەستىك نەگىزىندە جاس وتباسىلارعا، جالعىزباستى انالارعا، بالالارعا، قارتتارعا جان-جاقتى جاردەمدەسۋ ماسەلەلەرىن شەشەتىن كوپتەگەن قوعامدىق ۇيىمدار جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ قاتارىندا قازىرگى زامانعى ۇردىستەر مەن الدىڭعى بۋىنداردىڭ جيناقتاۋشى تاجىريبەسىن بىرىكتىرەتىن "وتباسى" ۇلتتىق قۇندىلىقتار ورتالىعى دا بار. ويتكەنى وتباسى - ۇلتتىڭ گەنەتيكالىق كودىن الىپ جۇرەتىن نەگىزگى قۇندىلىق.
ەلىمىزدە "جاستار اراسىندا وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى نىعايتۋ جونىندەگى شارالاردى ينستيتۋتتاندىرۋ" جوباسى دا ءوز جۇمىسىن جالعاستىرىپ كەلەدى. وسى ارقىلى جاستار، جاس وتباسىلار كونسۋلتاتسيالىق كومەك الادى. ءتۇرلى تاقىرىپتاردا ونلاين-ترەنينگتەر وتكىزە وتىرىپ، "قارىم-قاتىناستاعى ەموتسيونالدى ينتەللەكت", "قازىرگى زامانعى وتباسىنىڭ داعدارىستارى، "وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ تەتىكتەرى", "قازىرگى وتباسى – زورلىق-زومبىلىقسىز وتباسى", "وتباسىنداعى قارىم-قاتىناس ەرەكشەلىكتەرى", "مەدياتيۆتى تەحنولوگيالار: وتباسىنداعى جانجالدى جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە شەشۋ", "مازاسىزدىق – ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءومىر ساپاسىنا اسەر ەتەتىن فاكتور", "سانالى نەكە. وتباسىلىق باقىتقا 7 قادام", "وتباسىلىق كونستيتۋتسيا – بەرىك وتباسىنىڭ نەگىزى" سياقتى باعىتتاردا تۇرلى شارالار ۇيىمداستىرىپ جاتىر.
ءدال سول سياقتى "وتباسىلىق اكادەميا" قوعامدىق قورىنىڭ باستاۋىمەن "ÓNEGE" جوباسى ەلىمىزدىڭ 9 قالاسىندا قارقىندى جۇمىسىن جالعاستىرىپ كەلەدى. وڭىرلەردەگى ماماندار بارلىق ءوتىنىش بىلدىرۋشىلەر ءۇشىن ءوز قىزمەتتەرىن (وتباسىلىق ماسەلەلەر بويىنشا كونسۋلتاتسيالار) تەگىن كورسەتەدى. وتباسىلىق قاتىناستار جانە بالالاردى تاربيەلەۋ بويىنشا ماماندار دايارلايدى، ونلاين مەكتەپتەر اشادى، سەمينارلار مەن ترەنينگتەر وتكىزەدى، وقۋ قۇرالدارىن جاساپ، وتباسى ينستيتۋتىن ساقتاۋ سالاسىندا پايدالى ماتەريالدار جينايدى.
سوڭعى ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستاندا 2021 جىلى جالپى 31 وتباسىن قولدايتىن ارنايى ورتالىقتار، 2022 جىلى بارلىعى 37 ورتالىق اشىلىپتى. بۇگىنگە دەيىن ولاردىڭ سانى 68-گە جەتكەن. ال 2025 جىلعا دەيىن وتباسى ساياساتىمەن اينالىساتىن 143 ورتالىققا دەيىن اشۋ جوسپارلانىپ وتىر.
