كەرى بايلانىس
+7 707 676 6977
adyrnaportal@gmail.com

قىتايدى زەرتتەۋ ينستيتۋتى قۇرىلدى

3858
Adyrna.kz Telegram

قىتاي قاۋپى الەمدىك تاقىرىپقا اينالدى. "بارلىق بالە قىتايدان" دەۋ دۇرىس پا؟

قازاقستان – قىتايمەن كورشى، اقش-پەن دوس

قازاقستان – قىتايمەن كورشى، اقش-پەن دوس / ءىnformburo.kz يلليۋستراتسياسى

قىتايداعى جاعداي قالاي دامىپ بارادى؟ اقش پەن اراداعى قاتىناس. الەمدىك گەوساياساتتىڭ بەتالىسى مەن ونداعى قازاق ەلىنىڭ سالماعى قانداي؟

قىتايداعى "باقىتتى ءومىر كەشىپ جاتقان" جاندار ازايا ما؟

2019 جىلدىڭ العاشقى اپتاسىندا قىتاي بيلىگى ءبىر توپ شەتەلدىك جۋرناليست پەن ديپلوماتتى شىنجاڭداعى ساياسي ۇيرەنۋ لاگەرلەرىنە اپاردى. وعان رەسەيدىڭ، يندونەزيانىڭ، ءۇندىستاننىڭ، تايلاندتىڭ، قازاقستاننىڭ ديپلوماتتارى قاتىسقان.

بۇل تۋرالى Reuters ءتىلشىسى "قىتاي شىنجاڭداعى ء"بىلىم" ورتالىقتارىنىڭ جۇمىسىن باسەڭدەتەدى، بىراق لاگەرلەردى جويمايدى" دەگەن ماقالاسىندا جازدى.

ولار ءان ايتىپ، بي بيلەگەن جانە ساباق وقىپ جاتقان "تاربيەلەنۋشىلەردى" ارالاعاننان كەيىن مۇنداعى كومپارتيانىڭ وكىلى ءشۇي حايروڭمەن (Xu Hairong) بىرگە قوناقاسىدا بولعان.

ءشۇي: "شەتەلدە تاراپ جاتقان شىڭجاڭ تۋرالى اقپاراتتىڭ بارلىعى جالعان. ءبىز، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ شىنجاڭداعى باس حاتشىسى چىن چانگومەن بىرلىكتە جاقسى ءومىر ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز" – دەپتى.

2019 جىل، 4 قاڭتار. قاشقار. "قايتا تاربيەلەۋ" ورتالىعىندا قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋ

2019 جىل، 4 قاڭتار. قاشقار. "قايتا تاربيەلەۋ" ورتالىعىندا قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋ / Reuters/Ben Blanchard

بىلتىر باتىستىڭ 15 ەلشىسى "قىتايداعى ازشىلىقتارعا جاسالىپ جاتقان قىسىم" بويىنشا شىنجاڭ كومپارتياسىنىڭ باس حاتشىسى چىن چۋانگومەن كەزدەسۋدى تالاپ ەتكەن-ءدى.

7 قاڭتاردا قىتاي بيلىگى بۇۇ وكىلدەرىن قابىلدايتىنىن حابارلادى. ال Human Rights Watch (HRW) حالىقارالىق ۇيىمى وتكەن جىلعى ەسەبىندە قىتايداعى "قايتا تاربيەلەۋ ورتالىقتارىنداعى" ادام توزگىسىز جاعداي تۋرالى مالىمدەمە جاساعان.

2019 جىل 4 قاڭتار. قاشقارداعى كوشەدە كەلە جاتقان ادامدار جانە كوشەگە ورناتىلعان كمەرالار

2019 جىل، 4 قاڭتار. قاشقار. كوشەدەگى "اقىلدى" باقىلاۋ كامەرالارى / Reuters/Ben Blanchard

قاڭتاردىڭ 5 كۇنى بەيجىڭدە وتكەن يسلام قاۋىمداستىعىنىڭ 8 - جينالىسىندا قىتاي بيلىگى "يسلامدى قىتايلاندىرۋ" تۋرالى 5 جىلعا ارنالعان باعدارلامانى قابىلدادى.


وقي وتىرىڭىز: قىتايدىڭ قۇپيا لاگەرلەرىنىڭ شىنايى كەسپىرى. ۆۆس ءتىلشىسى زەرتتەۋىنىڭ ىزىمەن


"قىتايدا ءماجبۇرلى ەڭبەككە تارتىلعاندار" تۋرالى اقپارات كوبەيدى

The New York Times اگەنتتىگىنىڭ شياڭگاڭداعى (گانكونگ) ءتىلشىسى Austin Ramzy وسى مازمۇندى ءوز زەرتتەۋىن جاريالادى.

وندا: "شىنجاڭداعى لاگەردە وتىرعان ءجۇز مىڭداعان مۇسىلمانداردى ءدىني سەنىمنەن باس تارتقىزدى. ولاردى تاۋبەگە كەلۋدىڭ جانە جاقسى جۇمىس ىستەپ اقشا تابۋدىڭ ۇلگىسى رەتىندە تەلەديداردان كورسەتتى.

ۇيلەرىنە قايتارماي لاگەردە اشىلعان نەمەسە وعان جاقىن جەردەگى زاۋىت-فابريكالاردا جۇمىس ىستەۋگە ماجبۇرلەگەن" – دەپ جازادى.

بۇل ءۋاجدى قازاقستانداعى اتاجۇرت ەرىكتىلەرىنىڭ بەلسەندىسى سەرىكجان ءبىلاشۇلى دا راستادى:

– قازىر قىتايدا قانداستارىمىز دا ءماجبۇرلى ەڭبەككە تارتىلىپ جاتىر. لاگەردەن بوساعانداردى ارزان ەڭبەككۇش رەتىندە پايدالانىپ، ولاردى وسىلاي باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر. اسىرەسە ارتىندا سۇراۋشىسى جوقتاردى. ماسەلەن، قىتاي تۇرمەسىندە وتىرعان قازاقستان ازاماتشاسى مۇحتارقان انارگۇل ءوزىن ىشكى قىتايداعى زاۋىتقا جۇمىسقا كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن، قۇتقارۋىن ءوتىنىپ سالەم ايتىپ وتىر. بۇدان باسقا دا دالەلدەرىمىز كوپ – دەيدى.

ءماجبۇرلى ەڭبەك ونىمدەرى الەمنىڭ قارسىلىعىن تۋدىرۋدا

Austin Ramzy-دىڭ جازۋىنشا لاگەردە بولعان سوفيا تولىبايقىزىنىڭ كىلەم فابريكاسىندا، ءابىل امانتاي (37 جاستا) توقىما فابريكاسىندا ايىنا $95-عا جۇمىس ىستەگەن، ال 25 جاستاعى نۇرال رازيلانىڭ لاگەردە ءبىر جىل بولعاننان كەيىن كيىم زاۋىتىنا جىبەرىلگەن.

قىتاي توقىما جانە تىگىن ءوندىرىسى كەڭەسىنىڭ پرەزيدەنتى سۋن ءرۇيجى (Sun Ruizhe) مىرزانىڭ بۇرىنعى جازبالارىندا شىنجاڭدا ءجۇز مىڭداعان ادامدى جۇمىسقا تارتۋ تۋرالى اقپاردىڭ بارلىعىن العا تارتقان. وندا تۇرمىسى تومەن ازاماتتاردى، تۇتقىندار مەن ولاردىڭ تۋىستارىن جۇمىسقا تارتۋ كوزدەلگەن ەكەن.

تىپتەن، قىتاي تەلەارنالارى لاگەرلەردى ناسيحاتتاعاندا كورسەتكەن قوتان تيدا فابريكاسى وندىرگەن كيىمدەردى سولتۇستىك كاروليناداعى Badger Sportswear كومپانياسىنىڭ ساتىپ العانى بەلگىلى بولدى.

ءماجبۇرلى ەڭبەك ىستەگەن تۇتقىننىڭ حاتى كيىمنەن شىققان / سۋرەت cmcn.org سايتىنان الىندى

كومەك سۇراۋ حاتىنداعى ءسوز: "بۇل كيىم شۋي جوۋ تۇرمەسىندەگى زاۋىتتان شىعادى، جۇمىس ۋاقىتى – ايىنا 300 ساعات، ايلىعىمىز – نەشە ون يۋان. ەلەكتر توك جولدارىن دا شىعارامىز.11 تۇرمەدە ادامداردى قيناپ ءولتىرۋ جانە مۇگەدەك قىلۋ فاكتىسى بار. وسى حاتىمدى حالىقارالىق ۇيىمدارعا جىبەرۋلەرىڭىزدى ءوتىنىپ سۇرايمىن. قىتايدىڭ تاۋارلارىندا ءماجۇرلى ەڭبەككە سالىنعاندارىنا قاتاڭ تەكسەرۋ بولۋىن سۇرايمىن. تۇرمەمەن ىستەسەتىن كاسىپ ورىندارى: حۋا ۋەي، جوڭ شيڭ، شياۋ مي، ليان شياڭ قاتارلى. مەنىڭ اتىم – جاڭ ۋ، قىلمىسكەرلىك ءنومىرىم: 0539-7538875. باسىمدى ولىمگە تىگىپ سىزدەرگە وسى اقپاراتتى جىبەرىپ وتىرمىن، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ارالاسۋىن سۇرايمىن. SOS! SOS! SOS!"

Cان-فرانتسيسكوداعى Dui Hua قورىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى جون كەمم (John Kamm) بۇنداي ءماجبۇرلى ەڭبەك پايدالانىلعان زاۋاتتاردىڭ تاۋارىن شەكتەۋدى جانە تەكسەرۋدى سۇراعان. بۇل ماسەلە باتىس ەلدەرىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ وتىر.

"قاۋىپسىزدىكتىڭ سارى بەلدەۋى"

قىتاي تاراپى كانادانىڭ ەكى ازاماتىن ۇستاعان.

بۇل Huawei كومپانياسىنىڭ ديرەكتورلارىنىڭ ءبىرى مىڭ ۋانجوۋ (孟晚舟 – Meng Wanzhou) اقش-تىڭ وتىنىشىمەن كانادا دا ۇستالعاننان كەيىن شىقتى. قىتاي مىڭدى زاڭسىز ۇستاپ وتىر دەپ سانايدى. وسىعان وراي اقش باستاعان ءبىر ءبولىم باتىس ەلدەرى قىتايدى "تۋريستەر بارۋعا قاۋىپتى" دەپ ساناپ، سارى جولاقتى قاۋىپسىزدىك بەلگىسىن ەنگىزگەن.

قىتاي مىڭ-دى اقش-قا ەكستراديتسيالاۋعا قارسى

قىتاي مىڭدى اقش-قا ەكستراديتسيالاۋعا قارسى / فوتو independent.co.uk سايتىنان الىندى

وقي وتىرىڭىز: قىتايداعى قازاق ماسەلەسى: قىتايعا بارعان دەلەگاتسيا نە دەيدى؟ ماسەلەنىڭ ءمانى نەدە؟


5 ملن كومپانيا نەگە جابىلدى؟

بىلتىر جىل سوڭىندا قىتايدىڭ اقپارات قۇرالدارى اقش پەن اراداعى ساۋدا سوعىسىنان وسىنشا كومپانيانىڭ كۇيرەپ، ون ملن-داعان جۇمىسسىزدىڭ پايدا بولعانىن جاريالادى.

ەرجان مۇقان، قىتايتانۋشى:

– 2016-2017 جىلدارى قىتايدا 30 ملن-نان استام كومپانيا جۇمىس ىستەپ تۇرعان. سوڭعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا بيىل تاعى دا 5-10 ملن كومپانيانىڭ قۇردىمعا كەتۋى مۇمكىن. باستى سەبەپ – شەتەل بازارىن قامتۋعا باعىتتالعان ءوندىرىس، ياعني اقش-تىڭ سانكتسياسىنان كەيىن الەمدىك بازارعا شىعاتىن مۇمكىندىك ازايىپ، كومپانيالار قۇلادى. تىپتەن، ءۇي-قۇرىلىس نارىعى دا توقىرادى. قىتايدىڭ سالىق كىرىسىنىڭ 60%-ءى، جۇمىسپەن قامتۋدىڭ 70%-ءى جەكەلىك كاسىپورىنداردىڭ موينىندا ەكەنىن ەسكەرۋى كەرەك.

ەندى ءبىر جاعىنان، اقش-پەن اراداعى تەكەتىرەس كوپتەگەن كومپانيالاردىڭ قىتايدان كەتۋىنە سەبەپ بولدى. تىپتەن، قىتايدىڭ وزدەرى دە كەتىپ جاتىر، – دەيدى.

ترامپتىڭ پىكىرىنشە، قىتاي عىلىمي پاتەنتتەردى، زياتكەرلىك مەنشىكتى ۇرلاۋ ارقىلى اقش-قا 220-600 ملرد دوللار ارالىعىندا شىعىن كەلتىرىپ وتىر. سول ءۇشىن 2018 جىلى قىتايلىق Huawei, ZTE ءونىمدىرىن اقش-قا كىرگىزۋگە تيىم سالدى ءارى ولاردى ميكروچيپتەرمەن قامتۋدى توقتاتتى. قىتاي كومپانيالارىنىڭ اقش-تاعى ساۋدا-ساتتىعىن دا شەكتەدى.

ازياداعى ءبىر ءبولىم ەلدەردىڭ سوڭعى ءۇش جىلداعى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ وزگەرىسى

ازياداعى ءبىر توپ ەلدەردىڭ سوڭعى ءۇش جىلداعى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ وزگەرىسى / ازيا دامۋ بانكىنىڭ مۇراعاتى

بىلتىر ساۋىردە اقش قۇنى 50 ملرد دوللار قىتايدان كەلەتىن 1300 تاۋار تۇرىنە كەدەن سالىعىن 25%-عا كوتەردى. كەيىن بۇل شەكتەۋ كولەمى 200 ملرد دوللارلىق تاۋارعا جەتتى. تىپتەن،" 500 ملرد دوللاردى" كوزدەپ وتىرعانىن ترامپ بىرنەشە رەت ەسكەرتكەنى بەلگىلى.


وقي وتىرىڭىز: سايراگۇل ءىسى نەگە شەشىلمەي جاتىر؟ ءتيىستى ورگاندار نە دەيدى؟


قىتاي ەڭبەككۇشتى ىشكى نارىققا باعىتتاپ جاتىر

قىتاي تاراپى جاۋاپ رەتىندە قۇنى 60 ملرد دوللار كولەمىندەگى اقش تاۋارىنا قوسىمشا كەدەن سالىعىن ەنگىزدى. سونىمەن بىرگە كەيبىر شەكتەۋ شارالارىن دا قولعا الدى.

ەرجان مۇحان:

– قىتاي بيلىگى جەكەلىك ورتا جانە شاعىن بيزنەستى قۇتقارۋعا اسىقپاسا دا، مەملەكەتتىك يەلىكتەگى كومپانيالارعا كومەك قولىن سوزدى. جابىلعاندارىنان شىعىپ قالعانداردى جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جاڭا ستراتەگياسىن ەنگىزە باستادى. ياعني "ەڭبەككۇشتى اۋىلعا بۇرۋ" باعدارلاماسىن جاساپ، ىشكى نارىققا بەتتەگەن ءوندىرىستى دامىتۋدى قولعا الدى، – دەيدى.

اقش پەن قىتاي باسشىلارى

اقش پەن قىتاي باسشىلارى / سۋرەت cn.rfi.fr سايتىنان

ساۋدا سوعىسىنىڭ جاڭا كەزەڭى باستالۋى مۇمكىن

"اقش-تى ەۋروپا مەن شىعىس ازيا ەلدەرى قولدايدى. بۇل قىتاي ەكونوميكاسىن قۇرساۋلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى" دەيتىندەر بار. برازيليادا وتكەن ۇلكەن جيىرما ليدەرلەرىنىڭ ساميتىندە كەزدەسكەن ەكى ەل باسشىلارى 90 كۇندىك تىنىشتىق جاريالادى. وسى مەرزىم ىشىندە كەلىسە الماسا ناۋرىزدان باستاپ اقش سالىق كولەمى مەن سالىق سالاتىن تاۋارلار ءتۇرىن تاعى كوبەيتپەك.

كەزدەسۋدە د.ترامپ جالپى قۇنى 200 ميلليارد اقش دوللارىنا دەيىنگى ونىمگە قويىلاتىن ءتاريفتى 2019 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ 10 پروتسەنتتەن 25-كە دەيىن ارتتىرماۋعا كەلىستى.

اقش پرەزيدەنتى تۆيتتەر ارقىلى جاساعان مالىمدەمەسىندە بەيجىڭنىڭ امەريكا اۆتوموبيلدەرىنە سالىق شارالارىن وزگەرتەتىنىن ءبىلدىردى.

اقش قورعانىس سالاسى مەن سىرتقى ساياساتىن قىتايعا باعىتتاپ وتىر

2019 جىلى 2 قاڭتاردا اقۇيدە وتكەن جابىق جينالىستا قورعانىس ءمينسترىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى پاتريك شاناحان (Patrick Shanahan) قىتايدىڭ باستى نازاردا بولاتىنىن ەسكەرتىپ: ء"بىز اعىمداعى وپەراتسيالارعا نازار اۋدارعان كەزدە قىتايدى، قىتايدى جانە قىتايدى ەسكە الامىز" – دەدى.

4 قاڭتاردا اقش قورعانىس ءمينيسترى بولىپ جيم ۋەبب (Jim Webb) تاعايىندالعانى بەلگىلى بولدى. ول تۋرالى ترامپ تۆيتتەر پاراقشاسىندا حابارلادى.

جيم ۋەبب-ءتىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولعانى تۋرالى ترامپتىڭ جازباسى

جيم ۋەبب-ءتىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولعانى تۋرالى ترامپتىڭ جازباسى

تايۆان ماسەلەسى ۋشىعىپ بارادى

ءسوز سويلەپ تۇرعان ساي ءيىڭۆىن / سۋرەت epochtimes.com سايتىنان

شي جينپيڭ قاڭتاردىڭ 2 كۇنى تايۆانداعى وتانداستارعا ارنالعان ۇندەۋدىڭ 40 جىلدىعىنا وراي سويلەگەن سوزىندە: "تايۆان – ءبىزدىڭ بولىنبەس بولشەگىمىز. ءبىز ء"بىر ەلدە ەكى ءتۇزىم" اياسىندا بەيبىت بىرلىككە كەلۋىمىز كەرەك. سوندا ماڭگىلىك بەيبىتشىلىككە كەپىلدىك ەتەمىز" – دەگەن بولاتىن. شي توراعا تايۆانعا قارۋ قولدانۋ ماسەلەسىن دە جوققا شىعارمايتىنىن مالىمدەگەن.

تايۆان پرەزيدەنتى ساي ءيىڭۆىن (蔡英文 – Cai Yingwen): ء"بىز دەموكراتيانى، ادامدىق قۇقىقتى قولدايتىن بارلىق ەلدەردەن كومەكتەسۋدى، قىتايدان قورعاۋدى سۇرايمىز. قىتاي تايۆانعا شابۋىل جاساسا تايۆاندىقتار ءوز ەركىندىكتەرى ءۇشىن كۇرەسەدى. قىتاي تايۆاننان كەيىن تاعى قايسى ەلگە باسىپ كىرەتىنىن ويلاپ كورىڭىزدەر" – دەپ جاريالاعان بولاتىن.

2019 جىلى 7 قاڭتاردا اقش اسكەري كەمەلەرى قىتاي ءوز تەرريتورياسى سانايتىن وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى پاراسەل (شيشا) توپ ارالىنا كىرگەن.

اقش وكىلىنىڭ ايتۋىنشا حالىقارالىق تەڭىز ايدىنىنداعى قۇقىقتى ساقتاپ، كەدەرگىسىز قاتىناستى قورعاۋ ءۇشىن وسىنداي قادامعا بارعان. ال قىتاي تاراپى اقش-تى ءوز يەلىگىندەگى تەڭىز اۋماعىنا 12 ميلگە دەيىن كىردى دەپ ايىپتادى.

2018 جىلى 4 مامىر. اقش تەڭىز فلوتى تىنىق مۇحيت ايدىنىندا

2018 جىل، 4 مامىر. اقش تەڭىز فلوتى تىنىق مۇحيت ايدىنىندا / سۋرەت Garrett Zopfi-دىكى

بىلتىر قىركۇيەكتە اقش تايۆانعا قۇنى 330 ملن دوللار بولاتىن قارۋ-جاراق بەرگەن. سونىمەن بىرگە تايۆان بۇعازىنا اسكەري كەمەلەرىن ءۇش مارتە كىرگىزگەن بولاتىن.

"قىتايدىڭ تايۆاندى باسىپ الۋى مۇمكىن بە؟ تايۆاننان كەيىن كىمگە كوز تىگۋدە؟" دەگەن ساۋالدى ساياساتكەر دوس كوشىم اعامىزعا دا قويعان ەدىك:

– تايۆان مەن باسقا ەلدەردى سالىستىرۋعا بولمايدى دەپ ويلايمىن. تايۆان – تاريحي قىتاي جەرى. قىتاي دا تالاي ناۋبەت كورىپ، ءوز ەلىنىڭ بوستاندىعى ءۇشىن كۇرەسىپ، سان جىلدار ازامات سوعىسىن باستارىنان وتكىزگەن، جەرلەرى دە ساياساتتىڭ قۇربانى بولىپ، سان رەت تىلىمدەلگەن، بولشەكتەنگەن، بولىنگەن ەلدەردىڭ ءبىرى ەكەنىن ۇمىتپالىق. سوندىقتان "باسىپ الۋ" مەن "كوز تىگۋ" دەگەن ءسوز تىركەستەرى بۇل ەكى ەلگە ء("بىر ەل – ەكى مەملەكەتتىك جۇيە") كەلىڭكىرەمەيدى.

ساي ءيىڭۆىن 6 قاڭتاردا تايبيدە: "ەگەر قىتاي بيلىگى دەموكراتياعا بەتتەسە، ادامدىق قۇقىقتى قورعاسا جانە تايۆانعا قارۋ قولدانۋدان باس تارتسا كەزدەسۋگە دايىن" – دەگەن. الايدا قىتاي تاراپىنان ءالى جاۋاپ بولماعان.

اقش سيريا مەن اۋعانستاننان شىعارعان ارمياسىن قىتاي تەڭىزىنە كىرگىزە مە؟

ءومىرحان التىن، گەرمانيالىق قۇقىق قورعاۋشى، ساياساتكەر:

– سيريا مەن اۋعانستاننان دا ماڭىزدى ماسەلە – ارينە، قىتاي قاۋپى. اقش تايۆان، فيليپپين، مالايزيا سياقتى شىعىس وڭتۇستىك ازيا ەلدەرىنىڭ ءوتىنىشى مەن ءوزىنىڭ وسى ايماقتاعى ىقپالىن ساقتاۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتىر. تىنىق مۇحيتتا جاساندى ارال سالىپ، اسكەري بازا ورناتا باستاعان قىتايعا قارسى ساياسات كەرەك ەكەنى بەلگىلى.

ونىڭ ۇستىنە جىلىنا 5 تريلليون توننا تاۋار تاسىمالداناتىن تەڭىز جولىن باقىلاۋ وتە ماڭىزدى. قازىر بۇل تەڭىز ايلاعىن باقىلاۋعا بريتانيا جانە فرانتسيا اسكەري كەمەلەرى دە قاتىسىپ كەلەدى. اقش اسكەري شىعىندى ۇنەمدەپ، تەڭىز جولدارىنداعى كەدەرگىلەردى رەتتەۋدى كوزدەپ وتىرعان سىڭايلى.

اقش باستاعان باتىس ەلدەرى قىتايدى توقتاتا الا ما؟ ورىس پەن قىتاي نەگە وداقتاسۋعا اسىقپاي وتىر؟

دوس كوشىم:

– اقش – قىتايدىڭ ەڭ باستى جانە بىردەن-ءبىر باسەكەلەسى. الايدا، باسەكەلەستىك، قۇدايعا شۇكىر، ءالى جاۋلىققا ۇلاسقان جوق. وزدەرىنىڭ ۇلتتىق (مەملەكەتتىك) مۇددەسى ءۇشىن ەكى ەل دە ءوزارا قارىم-قاتىناستارىن توقتاتقان ەمەس. كەيدە قاتتى، كەيدە جۇمساق كيكىلجىڭدەر بولىپ تۇرادى. ارينە، ءبىر عانا اقش قىتايدى "توقتاتا" المايدى، بىراق الەمدىك دەڭگەيدەگى تالاپپەن قىتايدىڭ ساناسۋىنا تۋرا كەلەدى.

ورىس پەن قىتايدى جاقىنداستىرىپ وتىرعان ماسەلە – ەكەۋىنىڭ دە اقش-قا قارسىلىعى دەر ەدىم. باسقا جاعىنان بۇلار ەكى بولەك ساياسات ۇستانىپ وتىر.

اقش ۆيتسە-پرەزيدەنتى مايك پەنس (Mike Pence) 2018 جىلى 4 قازاندا جاساعان بايانداماسىندا "قىتاي – ەڭ قاۋىپتى ەل" دەپ جاريالادى. قىتايدىڭ ۋادەلەردى ورىنداماۋمەن قويماي ءدىن مەن ۇلتتارعا قاراتا ادامدىق قۇقىقتى تاپتاپ وتىرعانىن اياۋسىز سىنعا العان بولاتىن.

قىتاي كومپارتياسىنىڭ جاۋى – ءدىن بە، پانتۇركىشىلدىك پە؟

بۇل – قازاقستانعا دا كۇمانمەن قارايتىندىعىنىڭ ماڭىزدى سەبەبى.

ءومىرحان التىن / سۋرەت ءومىرحاننىڭ جەكە مۇراعاتىنان

ءومىرحان التىن:

– قىتاي الدىمەن ىشكى موڭعول اۆتونوميالى ولكەسى ماسەلەسىن ەش ءۇن شىعارتپاي قاتاڭ تۇردە جۇزەگە اسىردى. ەكىنشى كەزەكتە تيبەتتى تۇمشالادى. 2013 جىلدان باستان شىنجاڭ ولكەسىنە اتالمىش ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋعا وسى ولكەلەردى تىنىشتاندىرۋدا ەڭبەك سىڭىرگەن چىن چۋانگو باستاعان باسشىلار تارتىلدى.

بىرىنشىدەن، ءدىني بۇلىنۋشىلىكتى سىلتاۋ ەتۋ ارقىلى مۇسىلمان حالىقتاردى سەنىمىنەن ايىرىپ، قىتايلاندىرۋدى مىقتاپ قولعا الدى. بۇل – كوممۋنيستىك ساياساتتىڭ بۇلجىماس باعىتى.

ەكىنشىدەن، شىنجاڭداعى تۇركى تەكتى حالىقتاردىڭ ورتا ازياعا بارىس-كەلىسىنەن الاڭدايدى. ونىڭ ۇستىنە اۋعانستان سەكىلدى مازاسىز ايماق تاعى بار.

2019ج 7 قاڭتار. بىشكەك. قىرعىزستان بەلسەندىلەرى ۇكىمەتتەن قىتايداعى قىرعىزداردى قۇتقارۋدى تالاپ ەتتى

2019 جىل، 7 قاڭتار. بىشكەك. قىرعىزستان بەلسەندىلەرى ۇكىمەتتەن قىتايداعى قىرعىزداردى قۇتقارۋدى تالاپ ەتتى / سۋرەت ازات ەركىننىڭ فب پاراعىنان

وقي وتىرىڭىز: سايراگۇل ءىسى: قىتاي مەن قازاقستاننىڭ اراسىن اشا ما؟


قىتاي قازاقتارعا قىسىمدى جەڭىلدەتتى مە؟

وتكەن اپتادا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ باسشىسى شوكىرات زاكىر:

– "شىنجاڭ ولكەسى بۇۇ ساراپشىلارىنىڭ كەلۋىن قارسى الادى. سونىمەن بىرگە "قايتا تاربيەلەۋ لاگەرلەرىنە" بارىپ كورۋلەرىنە بولادى. ول ءۇشىن ناقتى ءارى ادىلەتتى تۇردە باعا بەرۋلەرى كەرەك" – دەپ جاريالادى.

سوڭعى كەزدە قىتاي ساياسي ۇيرەنۋ لاگەرلەرىنەن شىققان قانداستارىمىز تۋرالى اقپارات كوبەيدى.

شوكىرات زاكىر

شوكىرات زاكىر / thenews.com.pk

بۇل – قازاقستانداعى نارازىلىقتى باسەڭدەتۋ ءۇشىن جاسالعان شارا ەمەس پە؟دوس كوشىم:

– ارينە، ول دا بار. بىراق، مەنىڭشە، "قازاقتاردىڭ نارازىلىعى" ەمەس، قىتايدى وزدەرىنىڭ عاسىر جوسپارى – "جىبەك جولى" ەكونوميكالىق بەلدەۋى" ماسەلەسى ويلاندىرىپ وتىر دەپ ويلايمىن.

سوڭعى ۋاقىتتا بۇل جوبانىڭ جۇزەگە اسۋى باسەڭدەي باستادى. كەيبىر ەلدەر قىتايدىڭ بۇل جوباسىنا قوسىلمايتىندارىن دا مالىمدەدى. سول ۋاقىتتا ەۋروپاعا نەگىزگى جول بولىپ تابىلاتىن قازاقستانمەن تۇراقتىلىق ورناتا الماسا، ەكونوميكالىق جوبانىڭ جۇزەگە اسۋىنا كەدەرگى بولارى انىق.

دوس اعامىزدىڭ پىكىرىنشە قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ پاسپورتتارىن الىپ قويۋ، ەلىنە قايتارماۋ – از ۇلتتاردى قورقىنىشتا ۇستاۋدىڭ قاراپايىم ءتاسىلى.

"قىتاي كەڭەس وداعى كەزىندەگى ۇلت ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىر"

دوس كوشىم

دوس كوشىم / دوس كوشىمنىڭ فب پاراعىنان

"قىتايداعى ءدىني ماسەلەنى جويۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى – ۇلتتى قۇرتۋ نەمەسە ءسىڭىرۋ. قازىرگى حالىقارالىق ۇيىمدار مەن مەملەكەتتەردىڭ قىتايعا قىسىمى – ۋاقىتشا ماسەلە. ەڭ ماڭىزدىسى ۇلتتاردى قۇرتۋ ارقىلى قىتايدىڭ ماڭگىلىك بولاشاعىن كەپىلدەندىرۋ كەرەك" دەگەنگە قالاي قارايسىز؟

دوس كوشىم:

– ءۇش پىكىر...

بىرىنشىدەن، ءدىن – ۇلتتى بىرىكتىرۋشى فاكتورلاردىڭ ءبىرى، مۇمكىن، بىرەگەيى. قىتاي مۇسىلمان ءدىنىنىڭ راديكالدى بولۋىنان قورقادى. سەپاراتيزمنىڭ دە ءبىر قۇرالى – ءدىن. سوندىقتان، قىتايدا ءدىني ماسەلەگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ وتىر.

ەكىنشىدەن، ارينە، حالىقارالىق ۇيىمدار مەن باتىس ەلدەرىنىڭ قىسىمى بۇل ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشە المايدى. "ۋاقىتشا" دەپ ايتۋ ارتىق بولار، بىراق ولاردىڭ ءىس-شارالارى ساياسي مۇددەگە بايلانىستى وزگەرىپ وتىراتىنىن دا جوققا شىعارمايىق. ءار ۇلت ءوزىنىڭ ماسەلەسىن ءوزى شەشەدى. بۇل – اكسيوما.

ۇشىنشىدەن، مەنىڭشە، قىتاي بيلىگى "ۇلتتاردى قۇرتۋ ارقىلى قىتايدىڭ ماڭگىلىك بولاشاعىن كەپىلدەندىرۋدى" كوزدەپ وتىرعان جوق، ولاردى وزدەرىنە ءسىڭىرىپ، ءبىر ءتىلدى، ءبىر مۇرات-ماقساتتى حالىققا اينالدىرۋدى كوزدەپ وتىر. بۇنداي ساياساتتى، كەزىندە، كەڭەس وداعى دا ("سوۆەت حالقى" دەگەن ۇلت جاسايمىز دەپ), قازىرگى قازاقستان دا ("قازاقستاندىق ۇلت" جاسايمىز دەپ) جاساۋعا كۇش سالدى.

"مەنىڭ قورقاتىنىم – "بارلىق بالە قىتايدان!" دەگەن ۇران"

"قىتايدان ەش قاۋىپ جوق، ارتىق ۋ-شۋ كەرەك ەمەس. حريستان، لاما، يسلام ءدىن ازشىلىقتارىن قۇرتۋ ءىسى ءجۇرىپ جاتقان جوق. ءبارى اقىرىنداپ قالپىنا كەلەدى" دەۋ دۇرىس پا؟

دوس كوشىم:

– ارينە، ولاي دەپ وتىرۋعا بولمايدى. مەملەكەت تاراپىنان دا، حالىقارالىق دەڭگەيدە دە، حالىقتىق ديپلوماتيا جاعىنان دا بارلىق مۇمكىندىكتى ىسكە قوسۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ناتيجە بولادى.

مەنىڭ قورقاتىنىم – "بارلىق بالە قىتايدان!" دەگەن ۇران. سوندا باسقالاردان قاۋىپتەنىپ، ساقتانباۋىمىز كەرەك پە؟ ءوز باسىم، بارلىق مەملەكەتتەردەن ساقتانىپ، الدى-ارتىمىزعا قارايلاپ وتىرۋىمىز كەرەك. بۇل – بارلىق مەملەكەتتەردىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ۇستانىمى. "قىتايعا قىزدارىمىز تۇرمىسقا شىقپاسىن" دەپ ايقاي سالعاندا، ورىسقا، شۇرشىتكە، قارا ناسىلدىلەرگە شىعا بەرسىن دەگەنىمىز بە؟ الدە ولارعا "ۇيرەنىپ" كەتتىك پە...

قىتايدا نە جۇرگىزىلىپ جاتقانىن، قالاي جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ءبارى، ونىڭ ىشىندە، بىزدەر – قازاقتار جاقسى بىلەدى دەپ ويلايمىن.

"قىتايعا تاعىلعان كىنانىڭ ءبىر بولىگىن وزىمىزدەن ىزدەگەنىمىز دۇرىس"

"قىتاي جەمقورلىقتى پايدالانۋ ارقىلى اينالاسىنا ءوز بيلىگىن جۇرگىزىپ وتىر" دەگەن كوزقاراسقا قالاي قارايسىز؟

دوس كوشىم:

– وكىنىشكە قاراي، بۇل پىكىرمەن ءبىرشاما كەلىسۋگە تۋرا كەلەدى. تەك قىتايلىقتار ەمەس، باسقا دا ەلدەردىڭ الاياقتارى بىزدەگى جەمقورلىقتى جاقسى پايدالانىپ كەلەدى. سوندىقتان، قىتايعا تاعىلعان كىنانىڭ ءبىر بولىگى ءبىزدىڭ جەمقورلىق جايلاعان بيلىكتىڭ موينىندا. بۇل جەردە ءبىز ەرەكشە ءبىر جاڭالىق اشىپ وتىرعان جوقپىز. ەكونوميكالىق ەكسپانسيا ءجۇرىپ جاتىر.

– قىتايدىڭ وسى كۇنگە دەيىنگى سىرتقى ساياساتىندا مەن بىلەتىن ەكى ۇستانىم بار. ءبىرىنشىسى – كورشىلەرىمەن جاقسى بولۋعا تىرىسۋ. كورشى مەملەكەتتەر – باسقا ەلدەردىڭ اراسىنداعى جاقسى قالقان (بۋفەرلىك قىزمەتى دەپ بىلىڭدەر) جانە تاۋارلارىن وتكىزۋ قاجەتتى بازار. ەكىنشىسى – باسقا ەلدەردىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپاۋ. مەنىڭشە، سوڭعى ۋاقىتتا قىتاي بيلىگى وسى تاماشا ساياسي داستۇردەن الىستاپ بارا جاتقان سياقتى. ەكىنشى ماسەلە – كورشى ەلدەردى "باعىندىرۋ" قاجەت پە دەگەن سۇراق تا تۋادى. بۇل – قاندى سوعىس، بۇل – ولاردى قارۋلى كۇشپەن ۇستاپ وتىرۋعا كەتەتىن شىعىن، بۇل مازاسىزدىق پەن ت.ت. ونىڭ ورنىنا ءوزىنىڭ وربيتاسىنان شىقپايتىنداي ەتىپ، ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىكتە ۇستاعان دۇرىس بولاتىن سياقتى.

قىتايدى زەرتتەۋ ينستيتۋتى قۇرىلدى

بۇل تۋرالى ينستيتۋتتى قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى، قوعام قايراتكەرى قىدىرالى وراز مالىمدەدى:

– قىتايدى زەرتتەۋ ينستيتۋتىن قۇراتىن كەز كەلدى. ءبىزدىڭ اتاجۇرت ەرىكتىلەرىنىڭ سەرىكجان ءبىلاش باستاعان ازاماتتارى 8 تىلدە ارىز قابىلداپ، قىتايداعى ادامدىق قۇقىقتىڭ تاپتالۋىنا قاتىستى دالەلدەردى كۇللى الەمگە تاراتىپ جاتىر. ال، ءبىز تاۋەلسىز ءارى ارنايى قىتايدى زەرتتەيتىن ينستيتۋتتى قۇردىق. ينستيتۋت قىتايداعى بارلىق جاعدايلاردى قاداعالاي وتىرىپ، وبەكتيۆتى زەرتتەۋ جۇرگىزەتىن بولادى. وسى ارقىلى حالىقتىڭ قىتاي تۋرالى تانىمىن تەرەڭدەتىپ، ەكونوميكالىق جانە ساياسي-ديپلوماتيالىق جاقتان تۇسىنۋىنە سەبەپكەر بولامىز. قازىر قۇرىلىمداۋ جۇمىسى ءجۇرىپ جاتىر، – دەدى.

 

بەيسەن احمەتۇلى

ينفورمبيۋرو

 

پىكىرلەر