رينات زايتوۆتىڭ باسشىلىعىنداعى «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترى رەپەرتۋارىنا ەنگەن «قاماۋدا قالعان ارمان» دراماسىنىڭ پرەمەراسى 19 قازاندا كورەرمەندەرگە جول تارتتى (ونەرتانۋشىلار، جۋرناليستەر، سونداي-اق روزا رىمباەۆا، التىنبەك قورازباەۆ، باعدات سامەدينوۆا، جەڭىس ىسقاقوۆا سياقتى ونەر مايتالماندارى ارنايى كەلىپ تاماشالادى). 15 جەلتوقسان كۇنى دە ساحنالاندى. اتالمىش قويىلىمنىڭ اۆتورى جانە رەجيسسەرى – نۇرجان تۋتوۆ.
قويىلىمدا جازيرا مەن قاتيرانى سومداعان مارال اناربەك پەن جانەركە دۇيسەمبيەۆا نانىمدى ويىن كورسەتتى. ءومىردىڭ داۋىلى مەن اۋىرىنا اپاراتىن درامانىڭ نەگىزگى قارۋى دا وسى بولعانداي. پەسانىڭ فابۋلاسىن تۇسىنگەن ارتيستەردىڭ پسيحوفيزيكالارى ۇندەسكەن، امپلۋالارى كەڭ، شىعارماشىلىق اۋەلەتتەرى شىمىر.
باقىتتى بولۋدى ارمانداعان ەكى ايەلدىڭ ءومىر تىنىسى كونتراستى، ىشكى جان دۇنيەلەرىنىڭ ارپالىسى، تەزىنە سالىپ، تالكەككە يتەرگەن تاعدىرلارى قويىلىمنىڭ بوياۋىن قالىڭداتىپ، پسيحولوگيالىق تەرەڭدىكتە ءوربيدى.
جازيرا. اجىراسقان. ءبىر ۇلى بار. ول امەريكادا جۇمىس ىستەيدى. جازيرانىڭ 10 جىلداي ەر ادامى بولماعان. وقيعادا ەر ادام ۇيىنە قوناققا كەلمەكشى بولادى. ۇيىنە ەنەسى كەلىپ قالىپ، ول كەلمەيدى. بۇرىنعى كۇيەۋىن دە قابىلدامايدى.
قاتيرا. تۇرمىس قۇرماعان. جاتاقحانادا تۇرادى. اكەسى جوق. سەكسەن جاستاعى شەشەسى جانە ءۇش ءىنىسى بار. ءوزى وفيستە پول جۋادى. اۋىلدان مەگاپوليسكە ارمان قۋىپ كەلگەن.
ەكى ايەلدىڭ دە ىشكى تراگەدياسى ۇقساس. ول – جالعىزدىق. وسىلايشا تىرشىلىكتەن تۇسىنىكسىز كۇيدە جازا العانداي. ىشتەرىندە قان جۇتقان دەرت بولسا دا، ەل قاتارلى باقىتتى بولعىسى كەلەدى. كۇيەۋگە شىعۋ، بالا ءسۇيۋ، انا اتانۋ...
زاماناۋي تەاتر دەكوراتسياسى دا بىرتىندەپ كوپ دۇنيەلەردەن باس تارتۋعا كەلە جاتىر عوي. سپەكتاكلدىڭ سەمانتيكالىق جۇيەسىندە ساحنا ورتاسىندا ەكى ادامعا ارنالىپ جايىلعان داستارحان ورىن تەپكەن. قابىرعادا ەر ادامنىڭ سۋرەتى ىلىنگەن. ساعات، سونداي-اق گۇل تۇر. وسىلار-اق جازيرانىڭ ساعاتقا قاراۋمەن جالتاقتاعان ءومىرىن، كۇيەۋىن ءبىر جاعىنان قيماۋى، ۇلىنا دەگەن ساعىنىشىن جانە گۇل، ياعني ايەل باقىتىن ىزدەگەن ايەل ەكەنىن ابستراكتسيالىق باعىتتا بەدەرلەپ تۇرعانداي. مەتافيزيكالىق نۇكتەسىنە اپاراتىن قويىلىمنىڭ بەينەلىك شەشىمى ءساتتى ويلاستىرىلعان. قولىندا بايانى بار جاندوس ساۋىت بولسا، ول راديو.
ەر ادامى انە-مىنە كەلەدى دەپ، دامىل تاپپاي تىپىر-تىپىر ەتىپ جۇرگەندە، بىرەۋ بالكوننىڭ ەسىگىن قاعادى. بالكوندا توسەك جايما جامىلعان جارتىلاي جالاڭاش ايەل كورىنەدى. جوعارعى قاباتتاعى ساكەننىڭ ايەلى كەلىپ قالىپ، قاشىپ شىققان ءتۇرى. جازيرا قوناعىم كەلەدى دەپ، قاتيرا كيىمسىز، تىعىرىققا تىرەلىپ، مازمۇندىق قورجىنى قىم-قۋىت وقيعا باستالادى. قاتيرانى قۋايىن دەسە، جانى اشيدى. ەكەۋىنىڭ جان-دۇنيەلەرىندەگى كۇردەلى اتموسفەرا اشىلا سويلەسكەندەرىنەن كورەرمەندەر جۇرەگىنە جەتەدى.
جازيرانىڭ كۇيەۋى باسقا ايەلگە كەتىپ قالعان. ءبىر جىلدان سوڭ قايتىپ كەلگەندە، كىرگىزبەي قويعان. «مەن ونى جىبەرمەي قويدىم... اقىماق.... كىرگىزگەندە بولاتىن با ەدى؟ ءسىز قالاي ويلايسىز؟»، – دەپ قاتيراعا سۇراق قويۋىنان الاسۇرعان كوڭىلىن ۇققانداي بولامىز.
قاتيرا بالكونعا شىعىپ، كيىمى توبەدەگى بالكوننان سالبىراپ جىپپەن تۇسەدى، قاتيرا الا الماي الەك بولادى. بالكوننان قۇلاپ، قولىمەن بالكوننىڭ شەتىنەن ۇستاپ قالادى. ايعايلايدى... كومەككە شاقىرادى. جازيرا داۋسىن ەستىپ، كومەككە بارادى. قولىنان تارتىپ، قۇتقارىپ شىعارادى. ەكەۋى دىرىلدەپ، شوشىعان كۇيى، قاتتى دەمالىپ، ىشكە كىرەدى.
جازيرا مەن قاتيرا:
«قاتيرا: (جىلايدى ) راحمەت سىزگە... كوپ... كوپ راحمەت.
جازيرا: ( جىلايدى) مەن ءوزىم قاتتى شوشىدىم.
قاتيرا: (جىلايدى) ماعان ولۋگە بولمايدى... شەشەم، باۋىرلارىم بار عوي، ولاردى كىم اسىرايدى؟
جازيرا (جىلاپ) نەگە ءسىز ءبارىن اسىراۋىڭىز كەرەك؟ ىنىلەرىڭىز جىگىت ەمەس پە، اسىراسىن ءوز-ودەرىن.
قاتيرا: كۇندە ءىشىپ جۇرسە قالاي اسىرايدى؟!
جازيرا: ءسىز كومەكتەسپەي قويىڭىز، وزدەرى-اق قيمىلداي باستايدى.
قاتيرا: ولاي دا بولادى، بىراق كىشكەنتاي بالالارىن ايايمىن. جيەندەرىم عوي. ولار سونداي سۇيكىمدى، مەنى كورسە قاتتى قۋانىپ، الدىمنان جۇگىرىپ شىعادى». بۇل – قاتيرانىڭ بەينەسى. قاتيرانىڭ ارمانى كوپ اقشا تاۋىپ، ولارعا كومەكتەسۋ. ال ونىڭ تابىسى دا تومەن. سونداي-اق ول مۇحيتتى كورۋدى قالايدى. «مۇمكىن مەنى دە ءبىر كۇنى حانزادا كەمەسىنە مىنگىزىپ، الىپ كەتەر»، – دەپ تە قيالداپ قويادى. كەيدە وسىلاي بىتپەيتىن پروبلەمالاردان قاشىپ، باسقا جاققا كەتىپ قالعىسى كەلەدى. ساكەن قوسىمشا جۇمىس تاۋىپ بەرەمىن دەپ ۋادە بەرگەن. سول ءۇشىن كەزدەسكەن. بۇل قىزدىڭ تاعدىرى نەگە بۇلاي بولدى، كىم كىنالى؟ السىزدىگىن پايدالانعان ەركەكتەر مە؟ جالپى، كوپ نارسەنى ايەلدەرگە ارتىپ جاتامىز... الدە ءوزى مە؟ قوعام با؟ ءتاتتى ءومىردىڭ سۇراۋى قاتتى ما؟ قانشا جەردەن ۇناماسا وسى سۇراقتار الدىمىزدان شىعادى.
سپەكتاكلدە ەرەكشە ءمان بەرەتىن تاعى ءبىر دەتال – بىلەزىك. كەلىن ءتۇسىرۋدى اڭساعان جازيرا: «قۇداي سول كۇنگە جەتكىزسىن... بىلەسىز بە، ەگەر بالام ءسىز ايتقانداي ۇيگە كەلىن اكەلىپ جاتسا، مەن كەلىنىمە، اجەم مۇرا قىلىپ قالدىرعان بىلەزىكتى تاپسىرۋىم كەرەك. مەن سىزگە قازىر كورسەتەمىن (شكافتان قوبديشانى شىعارادى، ونىڭ ىشىنەن تازا كۇمىس بىلەزىك الادى دا، قاتيراعا كورسەتەدى). بۇل بىلەزىكتى مەنىڭ اجەمە ونىڭ اجەسى بەرگەن، ال ونىڭ اجەسىنە ونىڭ اجەسى، بۇل وتە كونە بىلەزىك. اجەم مارقۇم قايتىس بولار الدىندا ماعان بەرىپ، وسى بىلەزىكتى كەلىنىڭە تاپسىر دەدى. مەن ونىڭ اماناتىن ورىنداۋىم كەرەك. ول كۇن دە كەلەر...». قازاق حالقىنىڭ وزىندىك قالىپتاستىرعان ۇلتتىق ءداستۇرىنىڭ بار ەكەنىن كورسەتەدى. بۇل دا ءبىر ۇتىمدى شەشىم.
لەيتەنانتتىڭ رولىندە – ءناسىپجان باسشىباي. كورشىنىڭ ايەلى پوليتسيا شاقىرتقان. بريلليانت مونشاق ۇرلانعان. قاتيرانىڭ جازيرانىڭ پاتەرىنە جاسىرىنعانى دا ايتىلعان... سوڭىندا بىلەزىكتىڭ دە ورنىندا جوق ەكەنى انىقتالادى. جازاسى اۋىرلاي تۇسەتىنىن ويلاپ، بايعۇس قىز دەپ، قيماسا دا، بىلەزىك وزىنىكى، مەنىكى ەمەس دەگەن جاۋاپ بەرەدى. بۇل كوڭىلى دارحان قازاقتىڭ قانىنا بىتكەن قاسيەتىن اڭعارتقانداي. قوناعىنا سوڭعى مالىن دا سوياتىن قازاعىم-اي. قاتيرا: «مەن ءجاي... مۇحيت كورگىم كەلدى. ارمانىم ەدى»، – دەيدى. بىلەزىكتى نەگە ۇرلادى؟ قازىرگى ورتانىڭ الەۋمەتتىك سىيقى ما؟ جۇتاڭداعان رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدىڭ بۇگىنگى كورىنىسى مە؟
قويىلىمنىڭ فينالى دا كورەرمەندەردى كۇتپەگەن كۇيدە قالدىرادى. اركىم ءوز قيال-كوكجيەگىنە قاراي سان ءتۇرلى عىپ تۇجىرىمدار.
زامانىنىڭ قايسىبىر سۇمدىقتارىن ىشىنە تۇيگەن ماسەلەلەردىڭ شەتىن شىعارىپ، ولارعا جاۋاپ تابۋعا تىرىسقان قويلىمداعى ارقاۋ بولعان تاقىرىپ وتە وزەكتى.
سپەكتاكلدىڭ كوركەمدىك يدەياسى اشىلعان دەگەن پىكىردەمىن. الاۋلى ويلى مەنمۇندالاپ تۇرعان قويىلىمعا كەلەر كورەرمەندەردىڭ كوپ بولارىنا سەنىمدىمىن.
قۋانىش جۇمابەكۇلى
PhD دوكتورى،
«الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترى ادەبيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى
