Rinat Zaitovtyŋ basşylyǧyndaǧy «Alatau» dästürlı öner teatry repertuaryna engen «Qamauda qalǧan arman» dramasynyŋ premerasy 19 qazanda körermenderge jol tartty (Önertanuşylar, jurnalister, sondai-aq Roza Rymbaeva, Altynbek Qorazbaev, Baǧdat Sämedinova, Jeŋıs Ysqaqova siiaqty öner maitalmandary arnaiy kelıp tamaşalady). 15 jeltoqsan künı de sahnalandy. Atalmyş qoiylymnyŋ avtory jäne rejisserı – Nūrjan Tutov.
Qoiylymda Jazira men Qatirany somdaǧan Maral Anarbek pen Janerke Düisembieva nanymdy oiyn körsettı. Ömırdıŋ dauyly men auyryna aparatyn dramanyŋ negızgı qaruy da osy bolǧandai. Pesanyŋ fabulasyn tüsıngen artisterdıŋ psihofizikalary ündesken, amplualary keŋ, şyǧarmaşylyq äueletterı şymyr.
Baqytty boludy armandaǧan ekı äieldıŋ ömır tynysy kontrastı, ışkı jan dünielerınıŋ arpalysy, tezıne salyp, tälkekke itergen taǧdyrlary qoiylymnyŋ boiauyn qalyŋdatyp, psihologiialyq tereŋdıkte örbidı.
Jazira. Ajyrasqan. Bır ūly bar. Ol Amerikada jūmys ısteidı. Jaziranyŋ 10 jyldai er adamy bolmaǧan. Oqiǧada er adam üiıne qonaqqa kelmekşı bolady. Üiıne enesı kelıp qalyp, ol kelmeidı. Būrynǧy küieuın de qabyldamaidy.
Qatira. Tūrmys qūrmaǧan. Jataqhanada tūrady. Äkesı joq. Seksen jastaǧy şeşesı jäne üş ınısı bar. Özı ofiste pol juady. Auyldan megapoliske arman quyp kelgen.
Ekı äieldıŋ de ışkı tragediiasy ūqsas. Ol – jalǧyzdyq. Osylaişa tırşılıkten tüsınıksız küide jaza alǧandai. Işterınde qan jūtqan dert bolsa da, el qatarly baqytty bolǧysy keledı. Küieuge şyǧu, bala süiu, ana atanu...
Zamanaui teatr dekorasiiasy da bırtındep köp dünielerden bas tartuǧa kele jatyr ǧoi. Spektakldıŋ semantikalyq jüiesınde sahna ortasynda ekı adamǧa arnalyp jaiylǧan dastarhan oryn tepken. Qabyrǧada er adamnyŋ suretı ılıngen. Saǧat, sondai-aq gül tūr. Osylar-aq Jaziranyŋ saǧatqa qaraumen jaltaqtaǧan ömırın, küieuın bır jaǧynan qimauy, ūlyna degen saǧynyşyn jäne gül, iaǧni äiel baqytyn ızdegen äiel ekenın abstraksiialyq baǧytta bederlep tūrǧandai. Metafizikalyq nüktesıne aparatyn qoiylymnyŋ beinelık şeşımı sättı oilastyrylǧan. Qolynda baiany bar Jandos Sauyt bolsa, ol radio.
Er adamy äne-mıne keledı dep, damyl tappai typyr-typyr etıp jürgende, bıreu balkonnyŋ esıgın qaǧady. Balkonda tösek jaima jamylǧan jartylai jalaŋaş äiel körınedı. Joǧarǧy qabattaǧy Säkennıŋ äielı kelıp qalyp, qaşyp şyqqan türı. Jazira qonaǧym keledı dep, Qatira kiımsız, tyǧyryqqa tırelıp, mazmūndyq qorjyny qym-quyt oqiǧa bastalady. Qatirany quaiyn dese, jany aşidy. Ekeuınıŋ jan-dünielerındegı kürdelı atmosfera aşyla söileskenderınen körermender jüregıne jetedı.
Jaziranyŋ küieuı basqa äielge ketıp qalǧan. Bır jyldan soŋ qaityp kelgende, kırgızbei qoiǧan. «Men ony jıbermei qoidym... aqymaq.... kırgızgende bolatyn ba edı? Sız qalai oilaisyz?», – dep Qatiraǧa sūraq qoiuynan alasūrǧan köŋılın ūqqandai bolamyz.
Qatira balkonǧa şyǧyp, kiımı töbedegı balkonnan salbyrap jıppen tüsedı, Qatira ala almai älek bolady. Balkonnan qūlap, qolymen balkonnyŋ şetınen ūstap qalady. Aiǧailaidy... kömekke şaqyrady. Jazira dausyn estıp, kömekke barady. Qolynan tartyp, qūtqaryp şyǧarady. Ekeuı dırıldep, şoşyǧan küiı, qatty demalyp, ışke kıredı.
Jazira men Qatira:
«Qatira: (jylaidy ) Rahmet sızge... köp... köp rahmet.
Jazira: ( jylaidy) Men özım qatty şoşydym.
Qatira: (jylaidy) Maǧan öluge bolmaidy... şeşem, bauyrlarym bar ǧoi, olardy kım asyraidy?
Jazira (jylap) Nege sız bärın asyrauyŋyz kerek? Inılerıŋız jıgıt emes pe, asyrasyn öz-öderın.
Qatira: Künde ışıp jürse qalai asyraidy?!
Jazira: Sız kömektespei qoiyŋyz, özderı-aq qimyldai bastaidy.
Qatira: Olai da bolady, bıraq kışkentai balalaryn aiaimyn. Jienderım ǧoi. Olar sondai süikımdı, menı körse qatty quanyp, aldymnan jügırıp şyǧady». Būl – Qatiranyŋ beinesı. Qatiranyŋ armany köp aqşa tauyp, olarǧa kömektesu. Al onyŋ tabysy da tömen. Sondai-aq ol mūhitty körudı qalaidy. «Mümkın menı de bır künı hanzada kemesıne mıngızıp, alyp keter», – dep te qiialdap qoiady. Keide osylai bıtpeitın problemalardan qaşyp, basqa jaqqa ketıp qalǧysy keledı. Säken qosymşa jūmys tauyp beremın dep uäde bergen. Sol üşın kezdesken. Būl qyzdyŋ taǧdyry nege būlai boldy, kım kınälı? Älsızdıgın paidalanǧan erkekter me? Jalpy, köp närsenı äielderge artyp jatamyz... Älde özı me? Qoǧam ba? Tättı ömırdıŋ sūrauy qatty ma? Qanşa jerden ūnamasa osy sūraqtar aldymyzdan şyǧady.
Spektaklde erekşe män beretın taǧy bır detal – bılezık. Kelın tüsırudı aŋsaǧan Jazira: «Qūdai sol künge jetkızsın... Bılesız be, eger balam sız aitqandai üige kelın äkelıp jatsa, men kelınıme, äjem mūra qylyp qaldyrǧan bılezıktı tapsyruym kerek. Men sızge qazır körsetemın (şkaftan qobdişany şyǧarady, onyŋ ışınen taza kümıs bılezık alady da, Qatiraǧa körsetedı). Būl bılezıktı menıŋ äjeme onyŋ äjesı bergen, al onyŋ äjesıne onyŋ äjesı, būl öte köne bılezık. Äjem marqūm qaitys bolar aldynda maǧan berıp, osy bılezıktı kelınıŋe tapsyr dedı. Men onyŋ amanatyn oryndauym kerek. Ol kün de keler...». Qazaq halqynyŋ özındık qalyptastyrǧan ūlttyq dästürınıŋ bar ekenın körsetedı. Būl da bır ūtymdy şeşım.
Leitenanttyŋ rölınde – Näsıpjan Basşybai. Körşınıŋ äielı polisiia şaqyrtqan. Brilliant monşaq ūrlanǧan. Qatiranyŋ Jaziranyŋ päterıne jasyrynǧany da aitylǧan... Soŋynda bılezıktıŋ de ornynda joq ekenı anyqtalady. Jazasy auyrlai tüsetının oilap, baiǧūs qyz dep, qimasa da, bılezık özınıkı, menıkı emes degen jauap beredı. Būl köŋılı darhan qazaqtyŋ qanyna bıtken qasietın aŋǧartqandai. Qonaǧyna soŋǧy malyn da soiatyn qazaǧym-ai. Qatira: «Men jäi... mūhit körgım keldı. Armanym edı», – deidı. Bılezıktı nege ūrlady? Qazırgı ortanyŋ äleumettık syiqy ma? Jūtaŋdaǧan ruhani qūndylyqtarymyzdyŋ bügıngı körınısı me?
Qoiylymnyŋ finaly da körermenderdı kütpegen küide qaldyrady. Ärkım öz qiial-kökjiegıne qarai san türlı ǧyp tūjyrymdar.
Zamanynyŋ qaisybır sūmdyqtaryn ışıne tüigen mäselelerdıŋ şetın şyǧaryp, olarǧa jauap tabuǧa tyrysqan qoilymdaǧy arqau bolǧan taqyryp öte özektı.
Spektakldıŋ körkemdık ideiasy aşylǧan degen pıkırdemın. Alauly oily menmūndalap tūrǧan qoiylymǧa keler körermenderdıŋ köp bolaryna senımdımın.
Jazira men Qatira:
«Qatira: (jylaidy ) Rahmet sızge... köp... köp rahmet.
Jazira: ( jylaidy) Men özım qatty şoşydym.
Qatira: (jylaidy) Maǧan öluge bolmaidy... şeşem, bauyrlarym bar ǧoi, olardy kım asyraidy?
Jazira (jylap) Nege sız bärın asyrauyŋyz kerek? Inılerıŋız jıgıt emes pe, asyrasyn öz-öderın.
Qatira: Künde ışıp jürse qalai asyraidy?!
Jazira: Sız kömektespei qoiyŋyz, özderı-aq qimyldai bastaidy.
Qatira: Olai da bolady, bıraq kışkentai balalaryn aiaimyn. Jienderım ǧoi. Olar sondai süikımdı, menı körse qatty quanyp, aldymnan jügırıp şyǧady». Būl – Qatiranyŋ beinesı. Qatiranyŋ armany köp aqşa tauyp, olarǧa kömektesu. Al onyŋ tabysy da tömen. Sondai-aq ol mūhitty körudı qalaidy. «Mümkın menı de bır künı hanzada kemesıne mıngızıp, alyp keter», – dep te qiialdap qoiady. Keide osylai bıtpeitın problemalardan qaşyp, basqa jaqqa ketıp qalǧysy keledı. Säken qosymşa jūmys tauyp beremın dep uäde bergen. Sol üşın kezdesken. Būl qyzdyŋ taǧdyry nege būlai boldy, kım kınälı? Älsızdıgın paidalanǧan erkekter me? Jalpy, köp närsenı äielderge artyp jatamyz... Älde özı me? Qoǧam ba? Tättı ömırdıŋ sūrauy qatty ma? Qanşa jerden ūnamasa osy sūraqtar aldymyzdan şyǧady.
Spektaklde erekşe män beretın taǧy bır detal – bılezık. Kelın tüsırudı aŋsaǧan Jazira: «Qūdai sol künge jetkızsın... Bılesız be, eger balam sız aitqandai üige kelın äkelıp jatsa, men kelınıme, äjem mūra qylyp qaldyrǧan bılezıktı tapsyruym kerek. Men sızge qazır körsetemın (şkaftan qobdişany şyǧarady, onyŋ ışınen taza kümıs bılezık alady da, Qatiraǧa körsetedı). Būl bılezıktı menıŋ äjeme onyŋ äjesı bergen, al onyŋ äjesıne onyŋ äjesı, būl öte köne bılezık. Äjem marqūm qaitys bolar aldynda maǧan berıp, osy bılezıktı kelınıŋe tapsyr dedı. Men onyŋ amanatyn oryndauym kerek. Ol kün de keler...». Qazaq halqynyŋ özındık qalyptastyrǧan ūlttyq dästürınıŋ bar ekenın körsetedı. Būl da bır ūtymdy şeşım.
Leitenanttyŋ rölınde – Näsıpjan Basşybai. Körşınıŋ äielı polisiia şaqyrtqan. Brilliant monşaq ūrlanǧan. Qatiranyŋ Jaziranyŋ päterıne jasyrynǧany da aitylǧan... Soŋynda bılezıktıŋ de ornynda joq ekenı anyqtalady. Jazasy auyrlai tüsetının oilap, baiǧūs qyz dep, qimasa da, bılezık özınıkı, menıkı emes degen jauap beredı. Būl köŋılı darhan qazaqtyŋ qanyna bıtken qasietın aŋǧartqandai. Qonaǧyna soŋǧy malyn da soiatyn qazaǧym-ai. Qatira: «Men jäi... mūhit körgım keldı. Armanym edı», – deidı. Bılezıktı nege ūrlady? Qazırgı ortanyŋ äleumettık syiqy ma? Jūtaŋdaǧan ruhani qūndylyqtarymyzdyŋ bügıngı körınısı me?
Qoiylymnyŋ finaly da körermenderdı kütpegen küide qaldyrady. Ärkım öz qiial-kökjiegıne qarai san türlı ǧyp tūjyrymdar.
Zamanynyŋ qaisybır sūmdyqtaryn ışıne tüigen mäselelerdıŋ şetın şyǧaryp, olarǧa jauap tabuǧa tyrysqan qoilymdaǧy arqau bolǧan taqyryp öte özektı.
Spektakldıŋ körkemdık ideiasy aşylǧan degen pıkırdemın. Alauly oily menmūndalap tūrǧan qoiylymǧa keler körermenderdıŋ köp bolaryna senımdımın.
Quanyş Jūmabekūly PhD doktory, «Alatau» dästürlı öner teatry Ädebiet bölımınıŋ meŋgeruşısı
