بالاسىنان تىرىدەي ايىرىلعان اكە باعدات مادەن: بالام قىتاي كوشەسىندە قاڭعىپ ءجۇر

4140
Adyrna.kz Telegram

بۇگىنگى كۇنى قىتاي ەلىنەن كەلەتىن قانداستارىمىزدىڭ ەڭ جاندى جەرى دەۋگە بولارلىق ىقتيارحات الۋ مەن ۋاقىتشا تىركەۋدىڭ مەرزىمدى  ۋاقىتىن وتكىزىپ الۋ ماسەلەسى.  قىتاي ەلىنەن كوشىپ كەلگەن قانداسىمىز  باعدات مادەننىڭ دە جاعدايى وسىعان سايكەس. ءوزى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى بولعانىنا از عانا ۋاقىت بولعان ول جالعىز ۇلىنىڭ ءالى دە قىتايدا جۇرگەنىن، قازاقستانعا كەلىپ ازاماتتىق الۋ بىلاي تۇرسىن، بەس جىلعا دەيىن ەل اۋماعىنا كىرگىزۋگە تيىم سالعانىن ايتىپ بەردى. ارى قاراي باعدات مادەننىڭ وزىنەن سۇراساق.

قازاقستانعا قاشان كەلدىڭىز جانە بالاڭىز باۋىرجان نەگە سىزدەرمەن بىرگە ازاماتتىق الا المادى?

- 2012 جىلى قۇجات تولتىرىپ، ىقتيارحات الۋ وڭاي بولاتىن-دى. سول جىلى جۇبايىم ەكەۋمىز قۇجاتتاردى تاپسىردىق. بىزدە ەكى بالا عوي،  ۇلكەنى باۋىرجان ول كەزدە وقۋدا بولدى، "وقۋىنان قالدىرمايىق كەيىنەن الار" دەپ ويلاپ ەدىك. ەكىنشى قىزىمىز كامىلەتكە تولماعاندىقتان اناسىنىڭ اتىنا جازىلدى.  2014 جىلى قازاقستانعا ءبىرجولا كوشىپ كەلدىك. بالام سول كەزدە بىزبەن العاش  ىلەسىپ كەلگەن بولاتىن.

- بالاڭىز نەگە سول كەزدە قۇجاتتارىن راسىمدەتپەدى؟

- قر زاڭناماسىنا سايكەس 2014 پەن 2015 جىلدارى ارالىعىندا ىقتيارحات الۋدى توقتاتىپ تاستادى. باستا وقۋىنان قالادى دەپ ويلادىق، كەيىن زاڭ وزگەردى. سولاي قۇجاتتارىن جاساتۋ مۇمكىن بولماي قالعان ەدى. بىزبەن بىرگە كەلگەن بالامىزعا تەك ۋاقىتشا تىركەۋ عانا الىپ بەردىك. كەيىننەن ۋاقىتشا تىركەۋدىڭ ۋاقىتى اياقتالىپ، بالام قىتايعا ءوتىپ بارا جاتقاندا ايىپپۇل سالدى. سول 32 مىڭ ايىپۇلىن تولەپ بالام ارعى بەتكە ءوتىپ كەتتى. بىزگە ونىڭ ۇستىنە مىنا الماتى وبلىسى كوكسۋ اۋدانى كوشى-قونىنان حابارلاسقاندا "ىقتيار حات دايىن بولىپ قالادى، قۇجاتتاردى دايىنداي بەرىڭدەر، ۆيزا ۋاقىتى وتسە وتە بەرسىن، ۋاقىتشا تىركەۋدىڭ ۋاقىتى دا وتە بەرسىن وعان دەيىن ىقتيارحات دايىن بولىپ قالادى" دەگەن ەدى. ەكى ەلدىڭ اراسىندا ارى بەرى ءجۇرۋ دە وڭاي ەمەس، ازداعان ايىپپۇلدى تولەي سالۋ الدە قايدا جەڭىل بولىپ كورىندى. قايدان بىلەيىن.

 - بۇل قاي جىلدارى ەدى؟

- 2015 جىلدىڭ تامىز  ايى ەدى. ەكىنشى رەت تاعى دا  2016 جىلدىڭ ماۋسىمىندا كەلىسىلگەن مەرزىمنەن 45 كۇن اسىپ كەتىپ، ءبىر جىل كولەمىندە ەكى رەت زاڭ بۇزۋشىلىق بولدى دەپ 15 كۇنگە قامالىپ، كەيىننەن قازاقستان اۋماعىنا بەس جىلعا دەيىن كىرە المايتىنداي، قارا تاڭبا باسىلىپ،  تالدىقورعان اكىمشىلىك سوتى ۇكىم شىعاردى. سول ۋاقىتتان بەرى اناسى ەكەۋمىزدىڭ ىشكەنىمىز ءىرىڭ، جەگەنىمىز جەلىم...

- بالاڭىز كامىلەتتىك جاسقا جەتكەن ەكەن، نەگە زاڭدى ءتۇسىنىپ تۇرسا ۋاقىتشا تىركەۋدىڭ مەرزىمى بىتكەنىن بىلە تۇرا ەلدە ءجۇردى؟

- ءبىز قىتايدا تۇرعاندا ەكى قاباتتى ءۇيىمىز بولدى، تۇرمىسىمىز جاقسى ەدى. قازاقستانعا وتكەندە بار-مۇلكىمىزدى ساتىپ كەلدىك. اعايىندارىمىزبەن ەلىم جەرىم دەپ كەلدىك.  قىتايدا شىنىن ايتسام ەت جاقىن دەگەندەردەن ەشكىم قالمادى. بالامنىڭ شىنىن ايتسا باراتىن جەرى، تۇراتىن ءۇيى جوق ەدى. تالدىقورعاندا كوشى-قوندا ىستەيتىندەرگە بار جاعدايدى اشىپ جەتكىزگەندە باۋىرجان دەگەن جىگىت تەگىن ۇمىتتىم، "اعا الاڭداماڭىز، ىقتيارحات جاسالىپ جاتىر" دەگەن سوڭ سوعان سەندىم...

- كەرەكتى جەرلەرگە ارىزداندىڭىزدار ما؟

- ارىزداندىق، ءىىم ءمينيستىرى ق. قاسىموۆتىڭ دا قابىلداۋىندا بالام باۋىرجاننىڭ ءوزى بولدى. بىراق ارىزىمىز اۋىزشا بولىپ قالدى دا، ارىز تىركەلمەي قالىپتى. نۇر وتانعا دا ارىز جازدىق، تۇك ناتيجە جوق.  ءسىىم گە ارىزدانعان ەدىك، وتىنىشىمىزگە قۇلاق اسىپ جوعارعى سوتقا وڭ شەشىم قابىلداۋدىڭ قاجەتتىگى تۋرالى ءوتىنىش ءبىلدىردى. ەندىگى بار ءۇمىتىمىز سول ءسىىم-دە بولىپ وتىر.

- قازىردە بالاڭىز قايدا، حابارلاسىپ تۇراسىزدار ما؟

- بالام شىندىعىن ايتقاندا كوشەدە ءجۇر  (كۇيىنىپ كەتىپ، كوزىنە جاس تىعىلىپ قالدى), ءوزىمىز بارلىق تۋىس-تۋعانىمىزبەن كوشىپ كەلدىك. ەگەر ءبىر جاماعايىنىم بولسا الاڭسىز جۇرەر ەدىم، جالعىز تۇياعىم - وسى بالا.  1996 جىلى تۋىلعان بالا عوي ەندى وقۋىن اياقتاعان.  قازىرگى ساياسي جاعدايعا بايلانىستى كوپ تە حابارلاسا المايمىن، ايىنا ءبىر ءتىرى ەكەندىگىن ءبىلىپ تۇرامىن. بالادان تىرىدەي ايىرىلعان اۋىر ەكەن، ءتىپتى كەي جەرلەرگە ارىزدانايىن دەسەم "بالاما كەسىرى ءتيىپ كەتەر مە ەكەن" دەپ قورقىپ ارەڭ باستايمىن.

 

كامشات ەسمۇحانبەتقىزى (زاڭگەرى):

- بۇل جەردە ەشقانداي قۇقىق بۇزۋشىلىق كورىپ تۇرعان جوقپىن. بىرىنشىدەن اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق كودەكسىنىڭ 12-بابىنا سايكەس ەشكىمدى دە ناق سول ءبىر قۇقىق بۇزۋشىلىق ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە ەكى رەت تارتۋعا بولمايدى دەپ كورسەتىلگەن. ال باۋىرجان مادەندى ءبىر باپپەن ەكى رەت جاۋاپكەرشىلىككە تارتىپ وتىر.

 

وسىعان وراي ەسمۇحامبەتوۆا،ەكىنشىدەن، قر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنىڭ 851-بابى 5-ءبولىمىنىڭ 1-تارماعىن (ادامداردىڭ ءومىرى، دەنساۋلىعى ءۇشىن نە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكونوميكاسى مەن قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ورنى تولماس اۋىر زارداپتارعا الىپ كەلۋى مۇمكىن بولاتىن جاعداي) مىسال رەتىندە كەلتىردى. «بۇگىنگى قىتايداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ احۋالىن ويلايتىن بولساق، بالانىڭ ومىرىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇر دەپ ايتا الامىز» دەيدى ەسمۇحامبەتوۆا.

ۇشىنشىدەن، قر «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 27-بابىنا سايكەس: «شاقىرۋشى ادامنىڭ مىنا وتباسى مۇشەلەرى وتباسىن بىرىكتىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا جىبەرىلەدى: ەگەر قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراقتى تۇراتىن كوشىپ كەلۋشى شاقىرۋشى ادام بولسا – وسى باپتىڭ 3-تارماعىنىڭ 1), 2), 3) جانە 4) تارماقتارىندا اتالعان ادامدار.

تۇراقتى تۇرۋعا ارنالعان رۇقساتى بار شاقىرۋشى ادامنىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە ۋاقىتشا تۇرۋعا ارنالعان رۇقسات جىل سايىن ۇزارتۋ قۇقىعىمەن ءبىر جىلعا بەرىلەدى» دەپ كورسەتىلگەن.

ال وسى باپتىڭ 3-تارماعى 2-تارماقشاسىندا: «مىنالار: نەكەدە تۇرمايتىن جانە شاقىرۋشى ادامنىڭ اسىراۋىنداعى جانە (نەمەسە) قامقورشىلىعىنداعى (قورعانشىلىعىنداعى) بالالار وتباسىن بىرىكتىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كەلەتىن شاقىرۋشى ادامنىڭ وتباسى مۇشەلەرى بولىپ تابىلادى» دەپ كورسەتىلگەن. الايدا زاڭ تالاپتارىن جەتە تۇسىنبەۋىنە بايلانىستى باعدات مادەن بالاسىنىڭ قازاقستانعا كەلۋ ماقساتىن دۇرىس كورسەتپەي، وتباسى بىرىگە الماي، ءبولىنىپ كەتكەن. ياعني بۇل ارەكەت قر-نىڭ زاڭىنا قايشى. سول سەبەپتى باعدات مادەننىڭ ۇلىنىڭ قازاقستانعا كەلۋىنە رۇقسات بەرىلۋى كەرەك.


ايدا قوجمامبەت، 

"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى

 

پىكىرلەر