Bügıngı künı Qytai elınen keletın qandastarymyzdyŋ eŋ jandy jerı deuge bolarlyq yqtiiarhat alu men uaqytşa tırkeudıŋ merzımdı uaqytyn ötkızıp alu mäselesı. Qytai elınen köşıp kelgen qandasymyz Baǧdat Mädennıŋ de jaǧdaiy osyǧan säikes. Özı Qazaqstan Respublikasynyŋ azamaty bolǧanyna az ǧana uaqyt bolǧan ol jalǧyz ūlynyŋ älı de Qytaida jürgenın, Qazaqstanǧa kelıp azamattyq alu bylai tūrsyn, bes jylǧa deiın el aumaǧyna kırgızuge tiym salǧanyn aityp berdı. Ary qarai Baǧdat Mädennıŋ özınen sūrasaq.
- Qazaqstanǧa qaşan keldıŋız jäne balaŋyz Bauyrjan nege sızdermen bırge azamattyq ala almady?
- 2012 jyly qūjat toltyryp, yqtiarhat alu oŋai bolatyn-dy. Sol jyly jūbaiym ekeumız qūjattardy tapsyrdyq. Bızde ekı bala ǧoi, ülkenı Bauyrjan ol kezde oquda boldy, "oquynan qaldyrmaiyq keiınen alar" dep oilap edık. Ekınşı qyzymyz kämıletke tolmaǧandyqtan anasynyŋ atyna jazyldy. 2014 jyly Qazaqstanǧa bırjola köşıp keldık. Balam sol kezde bızben alǧaş ılesıp kelgen bolatyn.
- Balaŋyz nege sol kezde qūjattaryn räsımdetpedı?
- QR zaŋnamasyna säikes 2014 pen 2015 jyldary aralyǧynda yqtiarhat aludy toqtatyp tastady. Basta oquynan qalady dep oiladyq, keiın zaŋ özgerdı. Solai qūjattaryn jasatu mümkın bolmai qalǧan edı. Bızben bırge kelgen balamyzǧa tek uaqytşa tırkeu ǧana alyp berdık. Keiınnen uaqytşa tırkeudıŋ uaqyty aiaqtalyp, balam Qytaiǧa ötıp bara jatqanda aiyppūl saldy. Sol 32 myŋ aiypūlyn tölep balam arǧy betke ötıp kettı. Bızge onyŋ üstıne myna Almaty oblysy Köksu audany köşı-qonynan habarlasqanda "yqtiiar hat daiyn bolyp qalady, qūjattardy daiyndai berıŋder, viza uaqyty ötse öte bersın, uaqytşa tırkeudıŋ uaqyty da öte bersın oǧan deiın yqtiiarhat daiyn bolyp qalady" degen edı. Ekı eldıŋ arasynda ary berı jüru de oŋai emes, azdaǧan aiyppūldy tölei salu älde qaida jeŋıl bolyp körındı. Qaidan bıleiın.
- Būl qai jyldary edı?
- 2015 jyldyŋ tamyz aiy edı. Ekınşı ret taǧy da 2016 jyldyŋ mausymynda kelısılgen merzımnen 45 kün asyp ketıp, bır jyl kölemınde ekı ret zaŋ būzuşylyq boldy dep 15 künge qamalyp, keiınnen Qazaqstan aumaǧyna bes jylǧa deiın kıre almaityndai, qara taŋba basylyp, Taldyqorǧan äkımşılık soty ükım şyǧardy. Sol uaqyttan berı anasy ekeumızdıŋ ışkenımız ırıŋ, jegenımız jelım...
- Balaŋyz kämılettık jasqa jetken eken, nege zaŋdy tüsınıp tūrsa uaqytşa tırkeudıŋ merzımı bıtkenın bıle tūra elde jürdı?
- Bız Qytaida tūrǧanda ekı qabatty üiımız boldy, tūrmysymyz jaqsy edı. Qazaqstanǧa ötkende bar-mülkımızdı satyp keldık. Aǧaiyndarymyzben elım jerım dep keldık. Qytaida şynyn aitsam et jaqyn degenderden eşkım qalmady. Balamnyŋ şynyn aitsa baratyn jerı, tūratyn üiı joq edı. Taldyqorǧanda Köşı-qonda ısteitınderge bar jaǧdaidy aşyp jetkızgende Bauyrjan degen jıgıt tegın ūmyttym, "aǧa alaŋdamaŋyz, yqtiiarhat jasalyp jatyr" degen soŋ soǧan sendım...
- Kerektı jerlerge aryzdandyŋyzdar ma?
- Aryzdandyq, IIM ministırı Q. Qasymovtyŋ da qabyldauynda balam Bauyrjannyŋ özı boldy. Bıraq aryzymyz auyzşa bolyp qaldy da, aryz tırkelmei qalypty. Nūr Otanǧa da aryz jazdyq, tük nätije joq. SIIM ge aryzdanǧan edık, ötınışımızge qūlaq asyp Joǧarǧy sotqa oŋ şeşım qabyldaudyŋ qajettıgı turaly ötınış bıldırdı. Endıgı bar ümıtımız sol SIIM-de bolyp otyr.
- Qazırde balaŋyz qaida, habarlasyp tūrasyzdar ma?
- Balam şyndyǧyn aitqanda köşede jür (küiınıp ketıp, közıne jas tyǧylyp qaldy), özımız barlyq tuys-tuǧanymyzben köşıp keldık. Eger bır jamaǧaiynym bolsa alaŋsyz jürer edım, jalǧyz tūiaǧym - osy bala. 1996 jyly tuylǧan bala ǧoi endı oquyn aiaqtaǧan. Qazırgı saiasi jaǧdaiǧa bailanysty köp te habarlasa almaimyn, aiyna bır tırı ekendıgın bılıp tūramyn. Baladan tırıdei aiyrylǧan auyr eken, tıptı kei jerlerge aryzdanaiyn desem "balama kesırı tiıp keter me eken" dep qorqyp äreŋ bastaimyn.
Kamşat Esmūhanbetqyzy (zaŋgerı): - Būl jerde eşqandai qūqyq būzuşylyq körıp tūrǧan joqpyn. Bırınşıden äkımşılık qūqyq būzuşylyq kodeksınıŋ 12-babyna säikes eşkımdı de naq sol bır qūqyq būzuşylyq üşın äkımşılık jauapkerşılıkke ekı ret tartuǧa bolmaidy dep körsetılgen. Al Bauyrjan Mädendı bır bappen ekı ret jauapkerşılıkke tartyp otyr.Osyǧan orai Esmūhambetova,ekınşıden, QR Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodeksınıŋ 851-baby 5-bölımınıŋ 1-tarmaǧyn (adamdardyŋ ömırı, densaulyǧy üşın ne Qazaqstan Respublikasynyŋ ekonomikasy men qauıpsızdıgı üşın orny tolmas auyr zardaptarǧa alyp keluı mümkın bolatyn jaǧdai) mysal retınde keltırdı. «Bügıngı Qytaidaǧy etnikalyq qazaqtardyŋ ahualyn oilaityn bolsaq, balanyŋ ömırıne qauıp tönıp tūr dep aita alamyz» deidı Esmūhambetova. Üşınşıden, QR «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» Zaŋynyŋ 27-babyna säikes: «Şaqyruşy adamnyŋ myna otbasy müşelerı otbasyn bırıktıru maqsatynda Qazaqstan Respublikasyna jıberıledı: eger Qazaqstan Respublikasynda tūraqty tūratyn köşıp keluşı şaqyruşy adam bolsa – osy baptyŋ 3-tarmaǧynyŋ 1), 2), 3) jäne 4) tarmaqtarynda atalǧan adamdar. Tūraqty tūruǧa arnalǧan rūqsaty bar şaqyruşy adamnyŋ otbasy müşelerıne uaqytşa tūruǧa arnalǧan rūqsat jyl saiyn ūzartu qūqyǧymen bır jylǧa berıledı» dep körsetılgen. Al osy baptyŋ 3-tarmaǧy 2-tarmaqşasynda: «Mynalar: nekede tūrmaityn jäne şaqyruşy adamnyŋ asyrauyndaǧy jäne (nemese) qamqorşylyǧyndaǧy (qorǧanşylyǧyndaǧy) balalar otbasyn bırıktıru maqsatynda Qazaqstan Respublikasyna keletın şaqyruşy adamnyŋ otbasy müşelerı bolyp tabylady» dep körsetılgen. Alaida zaŋ talaptaryn jete tüsınbeuıne bailanysty Baǧdat Mäden balasynyŋ Qazaqstanǧa kelu maqsatyn dūrys körsetpei, otbasy bırıge almai, bölınıp ketken. Iаǧni būl äreket QR-nyŋ zaŋyna qaişy. Sol sebeptı Baǧdat Mädennıŋ ūlynyŋ Qazaqstanǧa keluıne rūqsat berıluı kerek.
Aida QOJMAMBET,
"Adyrna" ūlttyq portaly
