Búgingi kúni Qytaı elinen keletin qandastarymyzdyń eń jandy jeri deýge bolarlyq yqtııarhat alý men ýaqytsha tirkeýdiń merzimdi ýaqytyn ótkizip alý máselesi. Qytaı elinen kóship kelgen qandasymyz Baǵdat Mádenniń de jaǵdaıy osyǵan sáıkes. Ózi Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty bolǵanyna az ǵana ýaqyt bolǵan ol jalǵyz ulynyń áli de Qytaıda júrgenin, Qazaqstanǵa kelip azamattyq alý bylaı tursyn, bes jylǵa deıin el aýmaǵyna kirgizýge tıym salǵanyn aıtyp berdi. Ary qaraı Baǵdat Mádenniń ózinen surasaq.
- Qazaqstanǵa qashan keldińiz jáne balańyz Baýyrjan nege sizdermen birge azamattyq ala almady?
- 2012 jyly qujat toltyryp, yqtıarhat alý ońaı bolatyn-dy. Sol jyly jubaıym ekeýmiz qujattardy tapsyrdyq. Bizde eki bala ǵoı, úlkeni Baýyrjan ol kezde oqýda boldy, "oqýynan qaldyrmaıyq keıinen alar" dep oılap edik. Ekinshi qyzymyz kámiletke tolmaǵandyqtan anasynyń atyna jazyldy. 2014 jyly Qazaqstanǵa birjola kóship keldik. Balam sol kezde bizben alǵash ilesip kelgen bolatyn.
- Balańyz nege sol kezde qujattaryn rásimdetpedi?
- QR zańnamasyna sáıkes 2014 pen 2015 jyldary aralyǵynda yqtıarhat alýdy toqtatyp tastady. Basta oqýynan qalady dep oıladyq, keıin zań ózgerdi. Solaı qujattaryn jasatý múmkin bolmaı qalǵan edi. Bizben birge kelgen balamyzǵa tek ýaqytsha tirkeý ǵana alyp berdik. Keıinnen ýaqytsha tirkeýdiń ýaqyty aıaqtalyp, balam Qytaıǵa ótip bara jatqanda aıyppul saldy. Sol 32 myń aıypulyn tólep balam arǵy betke ótip ketti. Bizge onyń ústine myna Almaty oblysy Kóksý aýdany kóshi-qonynan habarlasqanda "yqtııar hat daıyn bolyp qalady, qujattardy daıyndaı berińder, vıza ýaqyty ótse óte bersin, ýaqytsha tirkeýdiń ýaqyty da óte bersin oǵan deıin yqtııarhat daıyn bolyp qalady" degen edi. Eki eldiń arasynda ary beri júrý de ońaı emes, azdaǵan aıyppuldy tóleı salý álde qaıda jeńil bolyp kórindi. Qaıdan bileıin.
- Bul qaı jyldary edi?
- 2015 jyldyń tamyz aıy edi. Ekinshi ret taǵy da 2016 jyldyń maýsymynda kelisilgen merzimnen 45 kún asyp ketip, bir jyl kóleminde eki ret zań buzýshylyq boldy dep 15 kúnge qamalyp, keıinnen Qazaqstan aýmaǵyna bes jylǵa deıin kire almaıtyndaı, qara tańba basylyp, Taldyqorǵan ákimshilik soty úkim shyǵardy. Sol ýaqyttan beri anasy ekeýmizdiń ishkenimiz iriń, jegenimiz jelim...
- Balańyz kámilettik jasqa jetken eken, nege zańdy túsinip tursa ýaqytsha tirkeýdiń merzimi bitkenin bile tura elde júrdi?
- Biz Qytaıda turǵanda eki qabatty úıimiz boldy, turmysymyz jaqsy edi. Qazaqstanǵa ótkende bar-múlkimizdi satyp keldik. Aǵaıyndarymyzben elim jerim dep keldik. Qytaıda shynyn aıtsam et jaqyn degenderden eshkim qalmady. Balamnyń shynyn aıtsa baratyn jeri, turatyn úıi joq edi. Taldyqorǵanda Kóshi-qonda isteıtinderge bar jaǵdaıdy ashyp jetkizgende Baýyrjan degen jigit tegin umyttym, "aǵa alańdamańyz, yqtııarhat jasalyp jatyr" degen soń soǵan sendim...
- Kerekti jerlerge aryzdandyńyzdar ma?
- Aryzdandyq, IIM mınıstiri Q. Qasymovtyń da qabyldaýynda balam Baýyrjannyń ózi boldy. Biraq aryzymyz aýyzsha bolyp qaldy da, aryz tirkelmeı qalypty. Nur Otanǵa da aryz jazdyq, túk nátıje joq. SIIM ge aryzdanǵan edik, ótinishimizge qulaq asyp Joǵarǵy sotqa oń sheshim qabyldaýdyń qajettigi týraly ótinish bildirdi. Endigi bar úmitimiz sol SIIM-de bolyp otyr.
- Qazirde balańyz qaıda, habarlasyp turasyzdar ma?
- Balam shyndyǵyn aıtqanda kóshede júr (kúıinip ketip, kózine jas tyǵylyp qaldy), ózimiz barlyq týys-týǵanymyzben kóship keldik. Eger bir jamaǵaıynym bolsa alańsyz júrer edim, jalǵyz tuıaǵym - osy bala. 1996 jyly týylǵan bala ǵoı endi oqýyn aıaqtaǵan. Qazirgi saıası jaǵdaıǵa baılanysty kóp te habarlasa almaımyn, aıyna bir tiri ekendigin bilip turamyn. Baladan tirideı aıyrylǵan aýyr eken, tipti keı jerlerge aryzdanaıyn desem "balama kesiri tıip keter me eken" dep qorqyp áreń bastaımyn.
Kamshat Esmuhanbetqyzy (zańgeri):
- Bul jerde eshqandaı quqyq buzýshylyq kórip turǵan joqpyn. Birinshiden ákimshilik quqyq buzýshylyq kodeksiniń 12-babyna sáıkes eshkimdi de naq sol bir quqyq buzýshylyq úshin ákimshilik jaýapkershilikke eki ret tartýǵa bolmaıdy dep kórsetilgen. Al Baýyrjan Mádendi bir bappen eki ret jaýapkershilikke tartyp otyr.
Osyǵan oraı Esmuhambetova,ekinshiden, QR Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksiniń 851-baby 5-bóliminiń 1-tarmaǵyn (adamdardyń ómiri, densaýlyǵy úshin ne Qazaqstan Respýblıkasynyń ekonomıkasy men qaýipsizdigi úshin orny tolmas aýyr zardaptarǵa alyp kelýi múmkin bolatyn jaǵdaı) mysal retinde keltirdi. «Búgingi Qytaıdaǵy etnıkalyq qazaqtardyń ahýalyn oılaıtyn bolsaq, balanyń ómirine qaýip tónip tur dep aıta alamyz» deıdi Esmuhambetova.
Úshinshiden, QR «Halyqtyń kóshi-qony týraly» Zańynyń 27-babyna sáıkes: «Shaqyrýshy adamnyń myna otbasy músheleri otbasyn biriktirý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasyna jiberiledi: eger Qazaqstan Respýblıkasynda turaqty turatyn kóship kelýshi shaqyrýshy adam bolsa – osy baptyń 3-tarmaǵynyń 1), 2), 3) jáne 4) tarmaqtarynda atalǵan adamdar.
Turaqty turýǵa arnalǵan ruqsaty bar shaqyrýshy adamnyń otbasy múshelerine ýaqytsha turýǵa arnalǵan ruqsat jyl saıyn uzartý quqyǵymen bir jylǵa beriledi» dep kórsetilgen.
Al osy baptyń 3-tarmaǵy 2-tarmaqshasynda: «Mynalar: nekede turmaıtyn jáne shaqyrýshy adamnyń asyraýyndaǵy jáne (nemese) qamqorshylyǵyndaǵy (qorǵanshylyǵyndaǵy) balalar otbasyn biriktirý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasyna keletin shaqyrýshy adamnyń otbasy músheleri bolyp tabylady» dep kórsetilgen. Alaıda zań talaptaryn jete túsinbeýine baılanysty Baǵdat Máden balasynyń Qazaqstanǵa kelý maqsatyn durys kórsetpeı, otbasy birige almaı, bólinip ketken. Iaǵnı bul áreket QR-nyń zańyna qaıshy. Sol sebepti Baǵdat Mádenniń ulynyń Qazaqstanǵa kelýine ruqsat berilýi kerek.
Aıda QOJMAMBET,
"Adyrna" ulttyq portaly
