قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك حاتشىسى ەرلان قارين ءوزىنىڭ YouTube كانالىنا كونستيتۋتسيالىق رەفورما تۋرالى ەكىنشى بەينەۇندەۋىن جاريالادى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى.
وندا “كونستيتۋتسيالىق رەفورما قاراپايىم ازاماتتارعا نە بەرەدى؟”، “قاراپايىم تۇرعىندار بۇل رەفورمادان نە ۇتادى؟” دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەن. بەينەۇندەۋدەگى قابىلدانعان شەشىمدەردى تومەندە نازارىڭىزعا ۇسىنامىز:
ءبىرىنشى، كونستيتۋتسيالىق كەڭەس كونستيتۋتسيالىق سوت بولىپ قايتا قۇرىلادى. كونستيتۋتسيالىق سوت كەز كەلگەن زاڭنىڭ نەمەسە وزگە دە قۇقىقتىق اكتىنىڭ كۇشىن جويا الادى. كونستيتۋتسيالىق سوتقا مىنالار جۇگىنە الادى:
- پرەزيدەنت;
- سەنات پەن ءماجىلىستىس توراعالارى;
- پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ بەستەن ءبىرى;
- پرەمەر-مينيستر;
- ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل;
- باس پروكۋرور;
- قر-نىڭ ءاربىر ازاماتى.
كوستيتۋتسيالىق سوتتىڭ قۇرامىن پارلامەنت جانە پرەزيدەنت جاساقتايدى. بۇل رەتتە ونىڭ سۋديالارىنا ساياسي پارتيالاردىڭ مۇشەسى بولۋعا تىيىم سالىنادى. وسىلايشا، كونستيتۋتسيالىق سوت – تاۋەلسىز، وبەكتيۆتى، دەربەس ءارى بەيتاراپ شەشىلەتىن ورگان بولادى.
ەكىنشى، ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ مارتەبەسى ارتادى. ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى ناقتى قورعالاتىنىنا كەپىلدىك بەرەدى.
ءۇشىنشى، ءبىر مانداتتى سايلاۋ وكرۋگتارى ەنگىزىلەدى. ياعني، ساياسي پارتيالار مەن قاتار، ماجىلىسكە جانە وبلىستىق ماسليحاتقا پارتياعا مۇشە ەمەس دەپۋتاتتتار سايلانا الادى. ال قالالىق جانە اۋداندىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىن تۇگەلدەي ءبىر مانداتتى وكرۋگتارى ارقىلى سايلاۋ جوسپارلانىپ وتىر.
بۇل وزگەرىستەر سايلاۋشىلارعا نە بەرەدى؟
بىرىنشىدەن، قازىر ازاماتتار ماسليحاتتاعى ءوز دەپۋتاتتارىن تانىمايدى. ولار پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا سايلانادى. ەندى ازاماتتار سايلاۋدا ءوزى قالاعان پارتيانى عانا ەمەس، ناقتى كانديداتقا داۋىس بەرە الادى. ءتىپتى، ءوز كانديداتىن دا ۇسىنا الادى. سول ارقىلى دەپۋتاتتار ءوز سايلاۋشىلارىنىڭ الدىندا تىكەلەي جاۋاپتى بولادى.
ەكىنشىدەن، دەپۋتاتتار، ءوز سايلاۋشىلارىن تولعاندىراتىن ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن بارىن سالاتىن بولادى. ماسەلەن، جول جوندەۋ، تازا سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، جاڭا مەكتەپ نەمەسە اۋرۋحان اسالتس، جاستاردى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى تۇيىتكەلدەر ءجيى كوتەرىلەدى. ونىڭ ءبارى بارىنشا شۇعىل جانە ساپالى شەشىلەدى.
ۇشىنشىدەن، سايلاۋشىلارعا ءبىر مانداتتى وكرۋگ بويىنشا سايلانعان دەپۋتاتتاردى كەرى قايتارۋ قۇقىعى بەرىلەدى. ەگەر دەپۋتات سايلاۋشىلاردىڭ سەنىمىن اقتاماسا، جۇمىسىن ءتيىمدى اتقارماسا، ونىڭ وكىلەتتىلىك مەرزىمى اياقتالعانىن كۇتپەستەن، لاۋازىمىنان بوساتۋعا بولادى.
ءتورتىنشى، ءوبلىس اكىمدەرىن تاعايىنداۋدىڭ جاڭا ءتاسىلى – اكىمدەردى وڭىردەگى بارلىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ كەلىسىمى بويىنشا بالامالى نەگىزدە ۇسىنىلىپ وتىر. پرەزيدەنت وبلىس، رەسپۋبليكالىق قالا جانە ەلوردا اكىمى لاۋازىمىنا كەم دەگەندە 2 ۇمىتكەر ۇسىنۋعا ءمىندىتتى. وبلىستىق، اۋداندىق جانە قالالىق دەپۋتاتتاردىڭ ءبارى وسى ۇمىتكەرلەردەن تاڭدايدى. اكىمدىككە لايىقتى كانديدات دەپۋتاتتارىن جالپى داۋىس بەرۋ ناتيجەسىمەن تاعايىندايدى. ياعني، كوپشىلىك سەنىم بىلدىرگەن ازامات اكىم بولادى.
بەسىنشىدەن، اكىمدەردىڭ دەربەستىگىن ارتتىرۋ. قازىر اۋىل اكىمدەرىن تۇرعىندار تىكەلەي سايلايدى. بۇل تۇراقتى ۇردىسكە اينالدى. ەندى اۋدان جانە قالا اكىمدەرىن سايلاۋعا دايىندىق جۇرگىزىلىپ جاتىر.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
