Aleksandar Makedonskii – adamzat tarihyndaǧy eŋ ırı imperiia qūrǧan ejelgı qolbasşylardyŋ bıregeiı. Tarihta ony eşqaşan jeŋılgen emes degen paiym qalyptasqan. Alaida, Makedonskiidıŋ mansabynda da aqtaŋdaqtar jetkılıktı.
Onyŋ bırneşe ret tas-talqan bolyp jeŋılgen kezderı bar. Bız osy joly onyŋ sol jeŋılısterınıŋ bırın äŋgıme etpekpız.
B.d.d. 344 jyly 22 jasar qolbasşy Kışı Aziiaǧa joryqqa attanady.Būl kezde ol Makedoniia men Grekiianyŋ patşasy bolyp taqqa otyrǧan kezı edı. Ol būl joly oŋai olja bola qoimaityn Parsy patşalyǧyna qarsy şyqqan edı, onyŋ özı de būǧan sonşa senımdı bolmady. Ol äskerın ekıge böledı; bır bölıgı 40 myŋ qolmen Jerorta teŋızın jüzıp ötıpKışı Aziiaǧa qarai, ekınşı 30 myŋ qoly Qara teŋızdı ainalyp ötıp, jolaiy Grekiianyŋ otarlaryn baǧyndyryp, Kavkaz arqyly Parsy jerındeqosyluy kerek edı.Söitıp Parsyǧa ekı taraptan – batys pen terıskeiden soqqy beru közdeldı.
Terıskei äskerın «qosmüiızdı Eskendır» frakiialyq qolbasşy Zopirionǧa tapsyrady.Ol Eskendırdıŋ äkesınıŋ patşalyq däuırınen kele jatqan aituly «bırközdı» qolbasşy edı. Zopirion Makedoniia patşalyǧynyŋ qazynasyn ǧana emes, altyn kenışterın de basqarypty.
Terıskeidegı joryqtyŋ basynda Zopirion bırşama jeŋıske jetedı, Dunai boiyndaǧy bıraz elderdı baǧyndyrady. Sosyn Qara teŋızdı boilap, onyŋ jaǧalauyndaǧy Grekiianyŋ bırşama otaryn özıne qaratady. Bügıngı qazba jūmystary Makedoniiaǧa Tira,İstriia, Nikonii,Olviia qalalary qaraǧanyn däleldep otyr.
Alaida Zopirionnyŋ joryǧy būdan ärı sätsızdıkke ūşyraidy, öitkenı onyŋ qarsy aldynan kütpegen jerden aibyndy köşpelı saq äskerı şyǧady.Öitkenı, älgı basyp alynǧan grek qalalary saqtarmen aradaǧy sauda jolyndaǧy maŋyzdy bailanys oşaqtary bolatyn. Būl ahualdy saq kösemderı jaidan jai öz paidalarynan susytyp jıbergısı kelmedı. Būdan basqa dalalyq saiasi saiypqyrandar parsy patşalyǧynan keiıngı kezek özderıne de keletının jaqsy bıldı. Sondyqtan saqtyŋ sarmat, dah, qaspy sekıldı ırgelı taipalyq bırlestıkterı bırıgıp, basyp kırgen «müiızdı» dūşpanǧa qarsy attanady.
Saqtardyŋ kütpegen joryǧy men şabuyly Zopirion qolyn tyqsyrǧany sondai, ol Olviiadaǧy tosqauyldaǧy äskerın qarsy joryqqa şyǧaruǧamäjbür bolady,tıptı Dunaiǧa şegınedı. Qaşa soǧysqan Zopirion Dnestrge baryp tıreledı, bıraq saqtar ol jerde onyŋ äskeri qolynyŋ byt-şytyn şyǧarady. Aqyrynda 30 myŋ äsker qyrylady, Zopirionnyŋ özı osy joryqta qaza tabady. Būl tarih rimdık tarihşylar Mokrovi men Pompeidıŋ eŋbekterınde jazylyp qalǧan. Būl jeŋıs saqtardyŋ Kir men Dariidı jeŋgen tarihi jeŋısterımen qatar atalatyn aituly oqiǧa bolatyn.
Makedonskige özınıŋ bas qolbasşysy Zopirionnyŋ qazasy turaly habar jetkende, ol qaiǧyǧa duşar bolyp, Parfiiada üş kündık aza jariialapty. Būl da ejelgı rim tarihşylarynyŋ jazbasyndaǧy bar mälımet.
Odan ärı Eskendır öz elıne saqtar tarapynan şabuyl bolatynyna küdıktense de, ol toqtamastan parsyǧa şabuylyn jalǧastyrady. Onyŋ būl esebı dūrys bolyp şyǧady, saqtar bıreudıŋ jerıne sūǧyna enıp, şabuyldamaǧan edı. Būl joly da olar Makedoniiaǧa attanǧan emes, bar bolǧany özderınıŋ müddelerın qorǧaumen şekteldı. Äitpese olar qinalmastan Makedoniia-Grek imperiiasyn tas-talqan eterı qaq edı, sebebı, onyŋ bas köterer barlyq qoly men erkekkındıktı azamattary parsyny jaulauǧa attanǧany mälım edı. Bıraq bala-şaǧany basynu köşermender tarapynan bolǧan emes.
Osylaişa, Zopirion äskerınıŋ jeŋıluı qosmüiızdı Eskendır tarihyndaǧy oisyrai jeŋıludıŋ alǧaşqy aşy dämı bolatyn. Būǧan deiın onyŋ armiiasyn eşkım jeŋıp körmegen edı. Aleksandr Makedonskiidıŋ imperator bolǧaly qatty qoryqqan kezı de osy bolǧan. Saqtardyŋ būl jeŋısı Kavkaz ben Qara teŋız jaǧalauyndaǧy halyqtardyŋ aman qaluyna jäne Eskendır äskerınıŋ olai qarai aiaq baspauyn bırden bır sebep osy bolǧan.
Osylaişa, odan arǧy jeŋıstıŋ dämın tatu üşın Aleksandr Makedonskii at basyn apaitös Evraziiaǧa emes, tüstıkke, iaǧni Ündıstanǧa qarai būruǧa mäjbür bolady.
B.d.d. 344 jyly 22 jasar qolbasşy Kışı Aziiaǧa joryqqa attanady.Būl kezde ol Makedoniia men Grekiianyŋ patşasy bolyp taqqa otyrǧan kezı edı. Ol būl joly oŋai olja bola qoimaityn Parsy patşalyǧyna qarsy şyqqan edı, onyŋ özı de būǧan sonşa senımdı bolmady. Ol äskerın ekıge böledı; bır bölıgı 40 myŋ qolmen Jerorta teŋızın jüzıp ötıpKışı Aziiaǧa qarai, ekınşı 30 myŋ qoly Qara teŋızdı ainalyp ötıp, jolaiy Grekiianyŋ otarlaryn baǧyndyryp, Kavkaz arqyly Parsy jerındeqosyluy kerek edı.Söitıp Parsyǧa ekı taraptan – batys pen terıskeiden soqqy beru közdeldı.Alaida Zopirionnyŋ joryǧy būdan ärı sätsızdıkke ūşyraidy, öitkenı onyŋ qarsy aldynan kütpegen jerden aibyndy köşpelı saq äskerı şyǧady.Öitkenı, älgı basyp alynǧan grek qalalary saqtarmen aradaǧy sauda jolyndaǧy maŋyzdy bailanys oşaqtary bolatyn. Būl ahualdy saq kösemderı jaidan jai öz paidalarynan susytyp jıbergısı kelmedı. Būdan basqa dalalyq saiasi saiypqyrandar parsy patşalyǧynan keiıngı kezek özderıne de keletının jaqsy bıldı. Sondyqtan saqtyŋ sarmat, dah, qaspy sekıldı ırgelı taipalyq bırlestıkterı bırıgıp, basyp kırgen «müiızdı» dūşpanǧa qarsy attanady.Odan ärı Eskendır öz elıne saqtar tarapynan şabuyl bolatynyna küdıktense de, ol toqtamastan parsyǧa şabuylyn jalǧastyrady. Onyŋ būl esebı dūrys bolyp şyǧady, saqtar bıreudıŋ jerıne sūǧyna enıp, şabuyldamaǧan edı. Būl joly da olar Makedoniiaǧa attanǧan emes, bar bolǧany özderınıŋ müddelerın qorǧaumen şekteldı. Äitpese olar qinalmastan Makedoniia-Grek imperiiasyn tas-talqan eterı qaq edı, sebebı, onyŋ bas köterer barlyq qoly men erkekkındıktı azamattary parsyny jaulauǧa attanǧany mälım edı. Bıraq bala-şaǧany basynu köşermender tarapynan bolǧan emes.S.Erǧali
