Túske deıin jazǵanymyzdaı, “Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine kórneki aqparat máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly” zań jobasy boıynsha Kásipkerlik kodekstiń 138-babyna Til týraly zańnamanyń saqtalýyn baqylaıtyn bapty qaıta engizý týraly bizdiń usynysymyzǵa Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti qarsy shyqty.
Búgin tústen keıin osy zań jobasy jumys tobynyń kezekti otyrysy boldy.
Premer-Mınıstr Asqar Mamınniń atynan kelgen úkimet qorytyndysynda - “kásipkerlik sýbektilerge qosymsha aýyrtpalyq júkteıtindigi jáne atalǵan fýnkııanyń maqsatsyz ekendigine oraı túzetý qoldaý tappady”-deıdi.
Bul qarsylyq, negizi Ulttyq ekonomıka mınıstrligi men “Atameken” ulttyq palatasynan shyǵyp otyr. Óıtkeni basqa mınıstrlikter men vedomostvo basshylary túgel qoldaǵan.
Al qandaı “qosymsha aýyrtpalyq júkteıtindigi” týraly úkimet qorytyndysynda naqty aıtylmaǵan.
Osyndaı negizsiz qarsylyqtarǵa qalaı senýge bolady?
Kásipkerlik kodekstiń 138-babynda berilgen Baqylaý júzege asyrylatyn kásipkerlik sýbektileri qyzmetiniń salalarynyń tizimine Til týraly zańnamanyń saqtalýyn baqylaýdy engizgen jaǵdaıda kásipkerlerge eshqandaı qysym jasalmaıdy.
Sebebi, Til týraly zańnamanyń saqtalýyn baqylaý is-sharasy kásipkerlik nysannyń jumysyna eshqandaı kedergi keltirmeıdi, keri áser etpeıdi.
Jumys tobynda úkimet ókilderine:
“Til zańyn qadaǵalaý kásipkerlikke aýyrtpalyq týǵyzady degen qorytyndylaryńyzǵa qarsy naqty dálelderim”-dep, 5 sebepti usyndym:
“1. Ónim shyǵarý, saýda-sattyq jasaý, qyzmet kórsetý, qoǵamdyq tamaqtandyrý jáne t.b. sııaqty óndiristik proester toqtatylmaıdy. (Sanıtarlyq-epıdemıologııalyq qadaǵalaý organdary toqtatýy múmkin.)
2. Kásipkerlerdiń banktegi jeke esep-shoty buǵattalmaıdy. (Salyq nemese qarjy baqylaý organdary buǵattaýy múmkin.)
3. Kásipkerlik nysan ornalasqan úı-jaıdy nemese ǵımaratty paıdalanýǵa ýaqytsha tyıym salynbaıdy. (Órt qaýipsizdigin baqylaý mekemeleri tyıym salýy múmkin)
4.Kásipkerlikti tekserýge maratorıı degen ýaqytsha shara, sondyqtan ol qoldanystaǵy zańnamaǵa ózgertý engizýge bóget bola almaıdy.
Bul jerde MORATORII týraly sóz josparly tekserý týraly. Al baqylaý organdaryna aryz-shaǵym túsip, ol boıynsha jospardan tys tekserý qajet bolsa, oǵan maratorıı jarııalanǵandyǵynyń qatysy joq., tekserile beredi.
5.Kásipkerlik kodekstiń 138-babynda buryn berilgen Baqylaý qaıta qosylǵanda bıýdjetten eshqandaı shyǵyn qajet etpeıdi.
Men muny halyqpen birge kásipkerler quqyn qorǵap júrgen "Aq jol" partııasynan saılanǵan depýtat retinde aıtamyn!”-dep málimdedim.
Meniń osy qoıǵan 5 dálelime eshkim qarsy jaýap bere almady. Bilim jáne ǵylym mınıstriniń birinshi orynbasary Sholpan Tańatova Kásipkerlik kodekske Til týraly zańnamanyń saqtalýyn baqylaý quzyretin qaıtarýǵa qarsy bolǵan Ulttyq ekonomıka mınıstrligi men “Atameken” ulttyq palatasyna siltedi. Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń ókili Sultanbek Jaras jaýap bere alǵan joq. “Atameken” ulttyq palatasy ókili Quralaı hanymnyń jaýaby mardymsyz boldy. Buny baıqaǵan jumys toby jetekshisi Berik Ábdiǵalıuly “Qazekeńniń suraǵyna jaýap berýge bular daıyn emes. Negizi másele bularda emes, basshylarynda ǵoı” dep qorytty. Bas prokýratýra ókili Abat Tóremuratov meniń usynysymdy qoldap, Til salasyna quzyrettilik berilýi kerektigin moıyndady, Alla razy bolsyn. Biraq, Bilim mınıstrligi Úkimettiń qorytyndysyna súıenetindigin málimdep, Til zańyn qadaǵalaýdyń basqa nusqasyn usyndy. Ol senimsiz nusqany ol jerde eshkim naqty dáleldep bere almady.
Bas prokýratýra ókili Abat Tóremuratov meniń aıtqan dálelimdi qoldap, Til zańynyń 25-3 baby men 25-4 baptary bir-birine qarama-qaıshy ekenin aıtty. Alla razy bolsyn ádilin aıtqan azamatqa.
Eger osy Til zańnamasynyń saqtalýy Kásipkerlik kodekste bolǵan bolsa, eshkim kóshe aralap, satýshylarmen daýlaspaǵan bolar edi. Iaǵnı, bizdiń úkimet, atap aıtqanda Ulttyq ekonomıka mınıstrligi (mınıstr Áset Erǵalıev) jáne “Atameken” ulttyq palatasynda (tóraǵa Tımýr Qulybaev) eldegi zańsyzdyqtardyń órshýine múddeli bolyp otyr ma degen oıǵa qalasyń.
Sebebi, Kásipkerlik kodeksten dál osy Til zańnamasy saqtalýyn talap etken bap alynyp tastalǵan 2015 jyldan beri jylyna 13 myńǵa jýyq shaǵym túsken. (2018 jyly - 12886, 2019 jyly-12900).
Al saýda oryndaryndaǵy memlekettik tildegi málimetter óreskel qatelerge toly. Bul ár adamnyń Konstıtýııalyq quqyna zııan tıgizedi.
“Eger Kásipkerlik kodekstiń 138-babyna Til zańyna baılanysty Baqylaý qaıtarylmaıtyn bolsa, onda osy bappen sabaqtas, baqylaýdy Kásipkerlik kodekske baılap qoıǵan Til zańyndaǵy 25-4 bapty da alyp tastaý kerek.
Óıtkeni bul bapty 2011 jyly qosqan soń, 2013 jyly osyǵan sáıkes Kásipkerlik kodekske Til zańyna baılanysty baqylaý fýnkııasy qosyldy. 2015 jyly ol fýnkııany alyp tastaǵanda, 25-4 bapty da alý kerek edi”-degen qarsylyǵyma da eshkim qarsy jaýap bere almady.
Sonymen, jumys tobynyń daýys berý qorytyndysy boıynsha zań jobasynda Til zańyn baqylaý týraly baptyń saqtalýyn qoldap jalǵyz depýtat, men - “Aq jol” frakııasynyń múshesi Qazybek Isa ǵana qoldap, úkimet qorytyndysyna qarsy shyqtym.
Depýtattar, jumys toby jetekshisi Berik Ábdiǵalıuly men Janarbek Áshimjanuly Kórnekti aqparatta Til zańyn qadaǵalaıtyn basqa zań jobasyn jasaý kerektigin aıtyp, Úkimettiń talabymen kelisti. Basqa depýtattar da úkimet qorytyndysyn qoldady.
Sonymen, Kórnekti aqparat týraly zań jobasynan Til zańynyń saqtalýyn baqylaý fýnkııasy alynyp tastaldy.
Iá, Kórneki aqparatta Til zańyn qadaǵalaýdyń depýtattar bastamasymen basqa nusqasyn jasaý kerek! Áıtpese, kóshedegi saýda oryndaryndaǵy daý órshı beredi. Azamattardyń tildik dıskrımınaııaǵa ushyrap, Konstıtýýııalyq quqynyń taptala berýiniń sońy jaqsylyqqa aparmaıdy. Bizdiń úkimettiń tirligine qarasaq, osyny qalaıtyndaı.
Eń bastysy, byltyr «Qazaq úni» ulttyq portalyndaǵy Prezıdentke jazylǵan Ashyq hatta bir aıda 126 myńnan astam adam talap etip, qol qoıǵan Memlekettik til týraly zań qabyldaý kerek!
Jalpy, Kórneki aqparat týraly zań jobasynda kóptegen jetistikter de bar. Saýda núkteleri men meıramhana-kafelerde, kásipkerlik nysandarda memlekettik tilde jazýdy mindetteý, mańdaıshalar ataýyn memlekettik tilde, qajet bolsa ǵana ózge tilde jazý tb utymdy baptar bar. Biraq eń basty talap - Til týraly zańnyń saqtalýyn qadaǵalaý baby enbeı qaldy. Qazaq tiliniń múddesine Qazaq úkimeti qarsy boldy.
Memlekettik tildiń obaly - Ulttyq ekonomıka mınıstrligi (mınıstr Áset Erǵalıev) jáne “Atameken” ulttyq palatasynda (tóraǵa Tımýr Qulybaev). Ataýynda “Ulttyq” degen qasıetti statýsy bar osy ekeýi Ult tiline qarsy shyqty!
2012 jyly “Aq jol” partııasy frakııasy Til zańyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly zań jobasyn jasaǵanda da, Qazaq tiline Qazaq úkimeti qarsy bolyp edi. Endi mine, taǵy da tosqaýyl!
QAZAQ TILINIŃ OBALY - QAZAQShA SÓILEMEITIN QAZAQ ÚKIMETINDE!
Qazaq tiliniń múddesine qarsy Qazaq úkimetimen qansha ýaqyt ómir súredi ekenbiz?!.
Álemde Memlekettiń Memlekettik tilge - Memlekettik múddege qarsy shyǵatyn masqara paradoksy tek Qazaqstanda ǵana!
“Aq jol” partııasy kóterip kele jatqan parlament bıligin ulǵaıtý máselesin qolǵa almaı kórgen kúnimiz osy!
Qazybek ISA,
QR Parlamenti Májilisi depýtaty
"Adyrna" ulttyq portaly
