Atlant muhıtynyń ar jaǵynda qańtar aıynyń 18-kúni, resmı Vashıngtonnyń ýaqytymen saǵat 11:00-de Qazaqstan tóraǵalyq qyzmetine kirisken BUU Qaýipsizdik keńesiniń otyrysy bastaldy.
Birikken Ulttar Uıymy dep atalatyn Halyqaralyq mártebesi asa zor uıymda Elbasy kezekti ret ana tilinde, ıaǵnı qazaq tilinde sóıledi.
Sóıtip, BUU-nyń alty tili bolyp tabylatyn tilderdiń qatarynda qazaq tili taǵy da saltanat quryp, QR prezıdentiniń jaǵymdy qońyr daýsymen estildi. Qazaq halqyn súıindirgen osy bir jaıtty habarlaı kelip, AQSh-ta júrgen tilshimiz Elbasynyń el atynan tómendegideı málimdeme jasaǵanyn jetkizdi:
Qurmetti Bas hatshy myrza!
Qurmetti Keńes músheleri!
Hanymdar men myrzalar!
Sizdermen osy taqyryptyq brıfıngte júzdeskenime qýanyshtymyn.
Biz Qazaqstannyń Birikken Ulttar Uıymy Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes múshesi bolyp saılanýyn jáne búgingi tóraǵalyq qyzmetimizdi álemdik qoǵamdastyqtyń elimizge jáne onyń beıbitshil saıasatyna degen senimi dep bilemiz.
Biz bul mártebeli qyzmettegi Ortalyq Azııanyń birinshi memleketi bolyp otyrmyz. Osyǵan oraı Dúnıejúzilik uıymnyń bul mańyzdy organyndaǵy óńir halyqtarynyń «únine» aınaldyq.
Qazaqstannyń Birikken Ulttar Uıymy Qaýipsizdik Keńesindegi qyzmetiniń birinshi jyly ótti.
Biz Keńestiń kún tártibindegi ózekti máselelerdi sheshýge qatysý barysynda barynsha belsendi, konstrýktıvti jáne ádil bolýǵa tyrystyq.
Aýǵanstan/«Talıban», ILIM/DAISh, «ál-Kaıda» jáne Somalı/Erıtreıa jónindegi komıtetterdi basqara otyryp, olardyń jemisti qyzmet etýine óz úlesimizdi qosyp kelemiz.
Keńestiń barlyq múshe-memleketterine berik yntymaqtastyǵy úshin rızashylyǵymdy bildiremin.
Qurmetti hanymdar men myrzalar!
Búgingi jıyn – Qazaqstannyń Birikken Ulttar Uıymy Qaýipsizdik Keńesiniń tóraǵalyǵy barysyndaǵy negizgi shara. Ol jahandyq kún tártibindegi eń ózekti taqyryptardyń birine arnalyp otyr.
Beıbitshilik pen qaýipsizdikke qol jetkizý jolyndaǵy senim sharalary shıelenistiń aldyn alý jáne mańyzdy jahandyq problemalardy sheshý kezinde negizgi ról atqarady.
Men Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasynyń 47-shi sessııasynyń minberinen Azııadaǵy qaýipsizdik jáne senim sharalary jónindegi óńirlik qurylym qurý týraly usynys aıtqan bolatynmyn.
Tynymsyz dıplomatııalyq jumystyń nátıjesinde bul mehanızmdi qurýǵa qol jetkizildi.
Búginde Azııadaǵy ózara yqpaldastyq jáne senim sharalary keńesi óńirdegi 26 memleketti biriktirip, tabysty jumys isteýde.
Mine, shırek ǵasyrdan keıin taǵy da Birikken Ulttar Uıymynda Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes múshesi retinde Qazaqstannyń atynan sóılep turmyn.
Alaıda, jekelegen elder arasynda da, jahandyq deńgeıde de ózara senimdi arttyrý máselesiniń áli de kúrdeli ekenin jáne onyń kúnnen-kúnge ózekti bola túskenin aıtýǵa májbúrmin.
Senim sharalary jahandyq qaýipsizdikti qoldaýdyń, búkil planeta kóleminde beıbitshilikti nyǵaıtýdyń asa mańyzdy elementi retinde kún tártibinen túspeýge tıis.
Nelikten?
Birinshiden, senim sharalary búkil adamzatqa jańa joıqyn soǵys qateri tóngen HH ǵasyrdyń ekinshi jartysynda jappaı joıylý qaýpiniń aldyn alý kezinde ózin-ózi aqtady.
Birikken Ulttar Uıymynyń Jarǵysynda «Bizdiń basty mindetimiz – keler urpaqty soǵys órtinen qutqarý» dep jazylǵan.
Birikken Ulttar Uıymy júıesindegi shırek ǵasyr ishinde meniń elim qarqyndy damý jolynan ótti.
Dúnıe júzindegi eń iri Semeı ıadrolyq polıgonyn jaýyp, ıadrolyq arsenal boıynsha álemdegi tórtinshi elden qarýdy taratpaý jónindegi jahandyq qozǵalystyń kóshbasshyna aınaldyq.
Iadrolyq qarý men ıadrolyq derjava mártebesinen bas tartý bizdiń sanaly ári shynaıy tańdaýymyz boldy. Bul Qazaqstannyń barsha halqy qoldap, álemdik qoǵamdastyq laıyqty baǵasyn bergen erikti qadamy edi.
Búginde elimiz ıadrolyq qaýipsizdik salasyndaǵy barlyq irgeli halyqaralyq kelisimderdiń qatysýshysy bolyp otyr.
Biz ıadrolyq qarýy joq memleket retindegi mártebemizdi zańdy túrde bekittik.
Ekinshiden, ózara senim jaǵdaıy halyqaralyq yntymaqtastyqtyń jańa modelin qalyptastyrýǵa septigin tıgizedi.
MAGATE-niń tómen baıytylǵan ýran bankiniń ashylýy – osy yntymaqtastyqtyń jarqyn mysaly ári onyń júzege asýynyń kórinisi.
Qazaqstan ıadrolyq qarýdy taratpaý rejimin nyǵaıtýǵa osylaısha kezekti úles qosty.
Úshinshiden, Qazaqstannyń ıadrolyq qarýsyz joly ózge elderge úlgi ári tájirıbe turǵysynan kómek bolar edi.
Biz táýelsiz el bolyp, memlekettigimizdi nyǵaıttyq jáne ıadrolyq qarýdan bas tarttyq. Sol arqyly halyqaralyq bedelimizdi arttyryp, ıadrolyq derjavalardan shabýyl jasamaý kepildigin aldyq.
Osy rette, Soltústik Koreıa basshylyǵyn bizdiń jolymyzben júrýge shaqyramyz.
Tórtinshiden, ǵylymı-tehnologııalyq progrestiń qazirgi múmkindikteri jáne jahandanýdyń shynaıy bolmysy jappaı qyryp-joıatyn qarýdy taratpaý mindetin adamzattyń aman saqtalyp qalý máselesine aınaldyryp otyr.
Jappaı qyryp-joıatyn qarýy bar elderdiń kóbeıýi ıadrolyq, hımııalyq, bıologııalyq jáne radıologııalyq qarýdyń destrýktıvti kúshterdiń qolyna túsý qaýpin týdyrady.
Iadrolyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý jónindegi búgingi quqyqtyq baza HH ǵasyr sońynda «ıadrolyq derjavalar klýbynyń» keńeıýine tosqaýyl bola almady.
Iadrolyq qarýdy taratpaý týraly shartqa negizdelgen asa mańyzdy taratpaý rejimin nyǵaıtý úshin tereń mentaldi ózgerister men kópjaqty jańa saıası sheshimder qajet dep oılaımyn.
Iadrolyq qarýdy taratpaý salasyndaǵy senimdi nyǵaıta túsý úshin mynadaı sharalar atqarýdy usynamyn.
Birinshi. Iadrolyq qarýdy taratpaý týraly sharttan shyǵý proesin qıyndatý qajet dep sanaımyn.
Koreı Halyq Demokratııalyq Respýblıkasynyń áreketi ıadrolyq qarýdy ıelensem degen ambıııasy bar basqa elderdi osyndaı qadamǵa ıtermeleýi múmkin.
Iadrolyq qarýdy taratpaý týraly shartqa kúmán keltirmeı, Birikken Ulttar Uıymy Qaýipsizdik Keńesiniń arnaıy rezolıýııasyn ázirleý múmkindigin qarastyrýdy usynamyn. Bul qujat Shartty buzatyn elder úshin osynyń naqty saldaryn, sonyń ishinde sankııa sharalary men májbúrleý sharalaryn aıqyndaıtyn bolady.
Ekinshi. Jappaı qyryp-joıatyn qarýdy ıemdenýge jáne taratýǵa qatysty qatań shara qoldanýdyń naqty jumys isteıtin mehanızmin ázirleý kerek. Mundaı kópjaqty kelisimderdi Birikken Ulttar Uıymy Qaýipsizdik Keńesiniń jekelegen rezolıýııalarymen bekitý qajet.
Jappaı qyryp-joıatyn qarýdy ıemdený nıetine jol bermeýdiń basty sharasy retinde ıadrolyq derjavalardyń kepildigin zań júzinde mindetteıtin júıeni damytý qajet dep sanaımyn. Bul atom qarýyn ıelenýden erikti túrde bas tartqan jáne ıadrolyq qarýy joq memleketter úshin kerek.
Úshinshi. Jahandyq qaýipsizdik júıesin jańǵyrtý proesiniń sátti nemese sátsiz bolýy álemdik qoǵamdastyqtyń mılıtarıstik anahronızmdi eńserý qabiletine tikeleı baılanysty.
Esh maǵynasy joq ári arandatýshylyq týǵyzatyn áskerı bloktarǵa bólinýdi ótkenniń úlesine qaldyrý kerek. Dál osy tusta memleketter arasyndaǵy senim asa qajet.
Men soǵysqa qarsy jalpyálemdik sharalar týraly kózqarasymdy «Álem. HHI ǵasyr» atty manıfesimde bildirdim. Bul qujatta Birikken Ulttar uıymynyń 100 jyldyǵy qarsańynda ıadrolyq qarýdan azat álem qurýǵa jaǵdaı jasaıtyn is-qımyldar kórinis tapqan edi. Álemdik qoǵamdastyq qoldasa, bul maqsatqa qol jetkizýge bolady.
Tórtinshi. Halyqaralyq qarym-qatynasqa saıası senim men júıeli dıalogty mindetti túrde qaıtarý kerek.
Is-qımyldy tolyqtaı qamtıtyn birlesken jospar sonyń jarqyn mysaly bolmaq.
Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasyna qatysty mámile qarýdy taratpaý salasyndaǵy kóp jaqty dıplomatııanyń tabysty bolatynyn kórsetti.
Ol kúrdeli máselelerdi kelissózder arqyly sheshýdiń tájirıbe júzindegi mysalyna aınaldy.
Qazaqstan da óz úlesin qosqan senim ahýalynyń arqasynda osy kelisim júzege asty.
Keıbir qatysýshylar tarapynan óz mindettemelerin júzege asyrýda týyndaǵan qıyndyqtarǵa qaramastan Is-qımyldy tolyqtaı qamtıtyn birlesken jospar odan ári tabysty iske asady dep senemin. Bul máseleni biz AQSh Prezıdentimen birge talqyladyq.
Osyndaı konstrýktıvti tásildi Soltústik Koreıaǵa qatysty ıadrolyq problemany retteýde de qoldanýǵa bolady dep oılaımyz.
Koreı túbegindegi qazirgi oqıǵalar tereń qarama-qaıshylyqtyń bar ekenin bildiredi.
Osyǵan oraı, múddeli taraptardy Soltústik Koreıa máselesin jyldam ári konstrýktıvti jolmen sheshýge shaqyramyz.
Senim ahýalyn qalyptastyrýdyń mańyzdy talaby retinde «ıadrolyq bestiktiń» Koreı Halyq Demokratııalyq Respýblıkasynyń qaýipsizdigine kepildik berýin jáne Phenıannyń kelissóz ústeline oralýyn jaqtaımyz.
Qajet bolǵan jaǵdaıda, Qazaqstan múddeli taraptar úshin kelissóz alańyn usynýǵa daıyn.
Senim sharalary búginde qantógis bolyp jatqan Taıaý Shyǵys úshin de óte ózekti bolyp otyr.
Sırııadaǵy shıelenis alys jatqan óńirlerge de zııanyn tıgizýde.
Ózara senim Astana alańyndaǵy dıalogqa negiz bolǵanyn erekshe atap ótken jón.
Astana proesi Jeneva kelissózderin tolyqtyryp, Sırııadaǵy shıelenisti beıbit jolmen retteýge qoldan kelgenshe úles qosyp keledi. Astanada osyndaı 7 kelissóz ótti.
Besinshi. Jappaı qyryp-joıatyn qarýdyń taralýymen kúres júrgizýdegi birden-bir tıimdi qural – ıadrolyq qarýdan azat aımaqtar qurý.
Sondaı-aq, bul ujymdyq senim bildirýdiń úlgisi bolyp sanalady.
Taıaý Shyǵysta ıadrolyq qarýdan azat aımaq qurý jumystaryn kúsheıte túsýdi mańyzdy dep sanaımyn.
Múddeli taraptardy osyǵan shaqyramyn jáne keıbir elder arasyndaǵy túsinispeýshilikter jaqyn arada sheshimin tabady dep úmittenemin.
Altynshy. Búginde ǵylymı jetistikterdi paıdalanyp, jantalasa qarýlanýdyń jańa tolqynynyń týyndaý qaýpi bar.
Osyǵan oraı halyqaralyq qoǵamdastyq jańa áskerı jáne aqparattyq tehnologııalardyń jasalýy men taralýyna baqylaýdy kúsheıtýge tıis.
Senim sharalary ǵarysh keńistigin mılıtarızaııalaýdyń aldyn alýǵa qatysty ortaq ustanymdy qalyptastyrý barysynda da kerek bolady.
Bul máseleler Birikken Ulttar Uıymynyń arnaıy otyrysynda qaralýǵa laıyq dep oılaımyn.
Qurmetti hanymdar men myrzalar!
Álemdik ıadrolyq derjavalar arasyndaǵy ózara túsinistik pen ózara senim jaǵdaıynda ǵana kóptegen qaqtyǵystyń aldyn alyp, tıimdi retteýge bolatyny búgingi kúnniń shyndyǵyna aınaldy.
Iadrolyq apatty boldyrmaý úshin olarǵa adamzat aldyndaǵy zor jaýapkershilik júktelgen.
Ásirese, iri ıadrolyq derjavalar ıadrosyz qarýdan azat álem qurý úshin kúrestiń aldyńǵy shebinde bolyp, jappaı qyryp-joıatyn qarýdy qysqartýdyń úlgisin kórsetýi qajet.
Biraq bul basqa elder syrt qalýǵa tıis, olar eshteńege yqpal ete almaıdy degendi bildirmeıdi.
Álemdik qoǵamdastyq – alýan túrli jáne kóp qyrly sıpaty arqyly kúsheıe túsken birtutas organızm. Ol jer betindegi ulttar men halyqtar arasynda teńgerim men úılesim bolǵan kezde ǵana alǵa basyp, damı alady.
Sol sebepti, biz halyqaralyq quqyq ústemdigine negizdelgen qaýipsiz álem men ádiletti álemdik tártipke birlese qol jetkizýimiz kerek.
Bul iste Birikken Ulttar Uıymy Qaýipsizdik Keńesiniń róli zor jáne oǵan tarıhı mıssııa júkteletini de sózsiz.
Adamzat HHI ǵasyrda jappaı qyryp-joıatyn qarýdan azat álem qurý úshin laıyqty joldan óte alady dep senemin.
Ujymdyq is-qımyldan qýat alǵan álemdik qoǵamdastyqtyń senimi, erik-jigeri men aqyl-parasaty planetamyzdyń jahandyq apatqa ushyraýyna jol bermeıdi dep senemin.
Nazarlaryńyzǵa rahmet!
Amerıka Qurama Shtattary, Nıý-Iork qalasy
Abai.kz
