40 jyl kógershin ósirgen azamat

3044
Adyrna.kz Telegram

Aqtóbe oblysynyń Alǵa aýdany Toqmansaı aýylynyń turǵyny Jolaman Dilmaǵanbetov 40 jyldan beri kógershin ósirýmen aınalysady. Qazir onyń aýlasynda on jup kógershin bar. Tańnan keshke deıin erinbeı, kógershinderin kútip-baptap júretin azamatty aýyldastary "qusshy" dep ataıdy eken. 

Toqmansaı — aýdan ortalyǵynan 60 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan aýyl. Qazir bul aýylda 80-ge jýyq tútin bar. Jolaman Dilmaǵanbetov osy aýylda týyp, ósken. Bala kezinen kógershin ósirýdi armandapty. Aýylda orta mektepti aıaqtap, Otan aldyndaǵy boryshyn ótep kelgen soń, qus ósirýdi qolǵa alǵan. Mine, sodan beri kógershin ósirý onyń súıikti isine aınalǵan.

Kógershin – kepterdiń qolǵa úıretilgen túri. Óte sezimtal, eske saqtaý qabileti joǵary qus. Bular basqa qustardan tumsyǵynyń kólemimen, kekiliniń aýqymdylyǵymen jáne qaýyrsynymen erekshelenedi. Negizinen, kógershinderdiń qaýyrsyndarynyń túsi ártúrli bolyp keledi: aq, kók, ala, sary. Qolǵa úıretilgen kepterler bir-birine erekshe baýyr basady, olar ózderin kútip, baptaǵan qojaıynynan aıyrylmaıdy. Men osydan 20 jyldaı ýaqyt buryn 60-70 kógershinge deıin ustadym. Byltyrdan bastap olardyń sanyn azaıttym. Aýyldyń adamdary, sondaı-aq tanystarym surap, alyp ketti. Jalpy meniń bul qusqa erekshe baýyr basqanym sonshalyq, olardy tipti saýdalap kórgen emespin. Máselen, qazir týǵan kún, úılený toılarynda qus ushyrý nemese syılaý sánge aınaldy. Aıta ketý kerek, kez kelgen adamǵa kógershin syılaı berýdiń jóni joq. Óıtkeni, durys qaraı almasa, qus ólip qalady. Sondyqtan, óz basym  kógershinderdi satpaı, kerisinshe, ony asyraýǵa ynta bildirgen aǵaıyn-týys, dostaryma shyn peıilimmen syılaımyn. Árıne, kórshi aýyldardan kelip, satyp alýshylar da boldy. Al negizi naryqta bir jup kógershinniń baǵasy 5-10 myń teńge turady, — deıdi ol.

Jolaman Dilmaǵanbetov kógershinder kóbine kóktem aılarynda balapan basatynyn aıtady. Dálirek aıtsaq, ár kógershin 18 kún uıada jatyp, jumyrtqadan balapan basyp shyǵarady. Balapandar 2-3 aıdan keıin qataıyp, qatarǵa qosylady.

Eń bastysy, olarǵa kúnine eki ret úzdiksiz tamaq berip, jyly jerde ustaý kerek. Kógershinder sýyqqa tózbeıdi, ókpek jel bolsa, aýyryp qalady.

Qustaryma kúnine eki mezgil: tańerteń jáne keshke bıdaı, tary, shemishki beremin. Jalpy olardy tamaqtandyrýda óte abaı bolǵan jón. Eger jerden ózge jaǵymsyz bir nárse jep qoısa, kógershinder aýyryp nemese ólip qalýy múmkin. Mindetti túrde taza sý berip, erekshe kútip, baptaımyn. Kúzde ne kóktemde olardy óz betimen kóp ýaqytqa jiberýge bolmaıdy. Sebebi aýa raıy qubylyp, qatty jel ne daýyl bolsa, olar adasyp ketýi múmkin. Sondyqtan olarǵa barynsha saq bolýǵa tyrysamyn. Sondaı-aq kógershinderdi kóp jáne jıi tamaqtandyrmaý kerek. Olar semirip, sosyn usha almaı qalady. Al jazda olar emin-erkin aspandy aınalyp, aýyldyń mańyna "qydyryp" qaıtady, — deıdi qusshy.

Jolaman kógershinder tazalyqty erekshe súıetindigin aıtady. Olaı deıtinimiz, kógershinder kúndelikti tirshiligin tańerteń ústerin tumsyǵymen tazalaýdan bastaıdy. Sondaı-aq olardyń juptasqandary ózge jupqa «kóz salmaıtyn» kórinedi. Eger juptyń biri ólip qalsa, tiri qalǵan syńary jalǵyz ómir súredi eken. Iaǵnı olar syńaryna ólgenshe adal bolady. Bul da adamzatqa úlgi bolarlyq dúnıe emes pe?!

Jolaman Idirisuly úıiniń shatyryna kógershinderine arnap baqan ornatyp qoıypty. Kúndiz qaz-qatar tizilip otyrǵan, sondaı-aq úıdiń tóbesinen aspanǵa qalyqtaı ushqan aq, qara kógershinder eriksiz súısindiredi. Keıipkerimizdiń aıtýynsha, kún saıyn jarty saǵat bolsa da kókte qalyqtaǵan qustardy qyzyqtasań, sanań sergıdi, ishki jan-dúnıeńdi alaı-dúleı etken jaman oılardan arylasyń, erkindiktiń qadirin túsinesiń, bıiktikke umtylasyń!

— Qustar — adamnyń tileýles dosy. Sondyqtan olardy ósirip, baǵyp qana qoımaı, erkeletip, jaqsy kórý kerek. Kógershinniń náziktigin uǵyný úshin olarǵa jaqyn bolý kerek. Olardyń aýyrmaı, saý bolýy úshin únemi qadaǵalap otyrý qajet, — deıdi ol.

Jolaman zaıyby Kámıla ekeýi otbasynda úsh bala tárbıelep ósirgen. Qazir balalarynyń barlyǵy otbasyn qurǵan, bólek turady. Merekelerde, demalys kezinde nemereleri kelip, máz-meıram bolady. Úlken nemeresi Nýrıddın atasymen birge  kógershinderdi tamaqtandyrǵandy jaqsy kóredi. Qazir bul úıde eki qoıan bar. Nemeresi úshin atasy qoıan baǵýdy qolǵa alypty. Sondaı-aq qorasynda 3-4 sıyry taǵy bar.

***

"Adyrnanyń" anyqtamasy

*Jalpy álemde kógershinderdiń uzyndyǵy 40 sm, al salmaǵy 400 grammǵa deıin jetedi.

*Adamdar kógershindi shamamen 5 myń jyl buryn qolǵa úıretken.

*Kógershin týraly kıeli kitaptarda da jazylǵan. Mysaly, kógershin sý tasqynynan keıin Nuh Paıǵambarǵa záıtún butaǵyn ákelip, apattyń aıaqtalǵanyn habarlaǵan.

*Tabıǵatta kógershinniń ómir súrý uzaqtyǵy — 6 jyl, al qolǵa úıretilgenderi 10-15 jyl ómir súredi.

*Qazirgi tańda elimizde kepterdiń 35 túri bar.

 

Danagúl BAIMUQASh,

"Adyrna" ulttyq portaly.

Pikirler