Toqtar Áýbákirov 1946 jyly 27 shildede Qaraǵandy oblysynyń Qarqaraly aýdanynda týǵan. Bıyl ǵaryshker mereıli 75 jasqa tolyp otyr.
Ǵaryshker jaıly birer sóz
Toqtar Áýbákirov Armavır joǵary áskerı ushqyshtar ýchılıesin, Máskeý ushqysh-synaqshylar mektebin, Máskeý avıaııa ınstıtýtyn bitirgen. 1988 jyly Keńes Odaǵynda tuńǵysh ret janarmaı quıdyrý arqyly soltústik polıýske ushý saparyn erlikpen oryndaǵan. Osy kezde avıaııa salasyndaǵy eren eńbegi úshin Toqtar Áýbákirovke "Keńes Odaǵynyń Batyry" ataǵy beriledi.
Budan keıin 1989 jyly birinshi bolyp "MIG-29K" dybystan jyldam ushatyn ushaǵyn "Tbılısı" avıakreıserine qondyryp, qaıtadan sol kemeden tramplınnen ushyp shyǵady. Bulaısha kókke kóterilý álemde tuńǵysh ret tirkelip, onyń esimi Gınnestiń rekordtar kitabyna engen.
Sondaı-aq ol reaktıvti ushaqtyń 50-den asa jańa túrin synaqtan ótkizgen. 1990 jyly ǵaryshkerler quramyna alynyp, 1991 jyly 25 sáýirde Keńes Odaǵy Ǵaryshkerler daıarlaý ortalyǵynda ǵaryshqa ushý daıyndyǵyna kirisip, sol jyly qazannyń 2-sinde Baıqońyrdan «SoıýzTM-13» kemesimen ǵaryshqa ushady.
Ǵaryshker fızıkalyq daıyndyqtan buryn bul saparyna ǵylymı turǵyda da daıyndalady. 300-den asa ǵalym men mamandar bas qosyp, arnaıy baǵdarlama ázirleıdi. Ol boıynsha tartylǵan Araldyń ekologııalyq jaǵdaıyn ǵaryshtan zertteý nazarǵa alynady. Sóıtip ǵaryshtan Aral aımaǵy fotoǵa túsirilip, ondaǵy tuzdyń soltústik muzdy muhıtqa qaraı ushatyny anyqtalǵan.
Budan da basqa zertteýler bolǵan. Onyń bári álem nazaryna ilinip, sońǵy 30 jyl ishinde mundaı jańalyqtardy osyndaı zertteýleri arqyly kórsetken birde-bir ǵaryshkerdiń bolmaǵany týraly jazylyp, Toqtar Áýbákirovtiń eńbegi joǵary baǵalanady.
Mine, qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkeriniń esimi osylaısha álemdik tarıhta qaldy.
Suhbattar «sóıleıdi»
Toqtar Áýbákirov: "Jalpy, ǵaryshkerlerdiń arasynda jazylmaǵan mynadaı zań bar. Ǵarysh kemesi kóteriler sátte "poehalı" dep aıtý kerek. Ol sóz Iýrıı Gagarınnen qalǵan. Biraq men osy dástúrdi buzyp: "Halqym, sen úshin otqa da, sýǵa da túsýge daıynmyn!" — dedim. Qazaqsha aıttym, ol sózderim taspada bar".
***
"...1977 jyly 17 joldasymnan aıyryldym. Bul — bir jyldyń ishindegi jaǵdaı. Búkil aerodrom bosap qaldy".
***
"Men otyz jyldaı Reseıde qyzmet ettim. Ataqty Mıkoıan atyndaǵy mekemede bildeı qyzmette otyrdym. Ol jerde jumysym qupııa edi. Tipti kýáligimde jáı ǵana "júrgizýshi" dep jazylǵan bolatyn. Biraq elime qaıtqym keldi. Sosyn elge oraldym".
***
Toqtar Áýbákirov Aıdyn Aıymbetov týraly: "Aıdyn Aıymbetov – qazaq azamattyǵy bar alǵashqy ǵaryshker. Bul bizdiń otandyq Ǵarysh agenttiginiń eń úlken jetistigi der edim. Olar ózderiniń pozıııasyn ustanyp, jaqsy jumys tyndyra bildi. Árıne, aǵylshyn týrıstiniń ushýdan bas tartqany da bizge tıimdi boldy".
***
"Men eki ret depýtat boldym. Ol kezde meni halyq saılady. Ol kezdiń depýtattary men qazirgilerdi salystyrýǵa kelmeıdi. Ol kezde halyq saılaıtyn. Meni bılik qabyldaǵysy kelmese de, meniń týǵan jerimniń turǵyndary meni saılady. Oǵan alǵysym sheksiz".
Toqtar Áýbákirov týraly qyzyqty derekter
*Toqtar Áýbákirov — qaz daýysty Qazybek bıdiń tikeleı urpaǵy.
*Onyń ákesi Ońǵarbaı men anasy Kámıla ómirde usta bolǵan.
*Toqtar Áýbákirov — álemniń 256-shy, KSRO-nyń 72-shi, Qazaqstannyń birinshi ǵaryshkeri.
* Búgin, ıaǵnı 27 shilde — Toqtar Áýbákirov pen qazaqtyń úshinshi ǵaryshkeri Aıdyn Aıymbetov týǵan kún. Qazaqtyń mańdaıyna bitken qos ǵaryshkeri bir kúnde dúnıege kelgen.
*Toqtar Áýbákirov ǵaryshqa ekinshi ret ushýdy armandaıdy.
*"Álemdegi eń qaýipti janýar – adam" degen oımen tolyqtaı kelisedi.
*Ol ǵarysh kemesinen bólek velosıpedpen júrgendi unatady.
*Marsta ómir súrýge qarsy emes.
*Ǵaryshker ózge ǵalamsharlyqtardyń bar ekendigine senedi.
*Halyq qaharmany ómirde tyshqannan qorqady.
*Ǵaryshker nemeresiniń esimin ózine uqsatyp Toqtar qoıǵan. Tolyq esimi — Toqtar Tımýruly Áýbákirov.
*Qazir Toqtar Áýbákirov óz qojalyǵynda jylqy ósiredi.
*Elimizde Toqtar Áýbákirov atynda birneshe mektep, kóshe, aýyl ataýlary bar. Biraq qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkerine arnalǵan eskertkish joq.
"Adyrna" ulttyq portaly.
