Teŋgem kettı teŋselıp...

Uaqyt ötken saiyn ömır süru qiyndap bara jatqan qoǧamymyzda Ükımet tarapynan körsetıletın kömek halyqqa jetkılıktı me? İnfliasiia deŋgeiı qanşalyqty? Kündelıktı tūtynatyn azyq-tülıktıŋ baǧasy tūraqtala ma? Mıne osy sūraqtarǧa jauap ızdeuge tyrystym. 2019 jyly Jastar jylynyŋ jabylu saltanatynda QR Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev: «Sızder üşın eŋ maŋyzdy sūraq şäkırtaqy turaly ekenın men jaqsy bılemın. İia, şäkırtaqy 2016 jyldan berı ūlǧaitylǧan joq. Onyŋ özındık sebepterı boldy. Sondyqtan da 2020 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap bakalavriat, magistratura jäne doktorantura studentterınıŋ şäkırtaqysyn 25 paiyzǧa köbeitu turaly şeşım qabyldadym. Būl şara 130 myŋ adamdy qamtidy. Būl bızdıŋ studentterge jaqsy qoldau bolady» - degen mälımdemesın qoǧamda quanyşpen qabyldady. Şyn mänınde studentterdıŋ jaǧdaiy 10 jyl būrynǧy statistikamen salystyrǧanda müşkıl.

2012 jyl.	15 235 teŋge	101,40 dollar
2013 jyl.	15 235 teŋge	99,1 dollar.⠀
2014 jyl.	16 759 teŋge	92,6 dollar.⠀
2015 jyl.	16 759 teŋge	54,51 dollar.⠀
2016 jyl.	20 949 teŋge	61,35 dollar.⠀
2017 jyl.	20 949 teŋge	63,24 dollar.⠀
2018 jyl.	20 949 teŋge	56,3 dollar
2019 jyl.	20 949 teŋge	54,2 dollar
2020 jyl.	20 949 teŋge	49,7 dollar
2021 jyl.	26 186 teŋge	61,2 dollar
2021 jyl. qyrküiek.	31 423 teŋge

  Oljas Töleuov (Ūlttyq bank basşysynyŋ keŋesşısı) : "1993 jyly qaraşa aiynda teŋge engızılgende, 1 dollardyŋ baǧamy - 4-5 teŋgenı qūrady. Bıraq būl körsetkış 1 ai ǧana saqtaldy. Al 1994 jyldyŋ aiaǧynda 1 dollardyŋ baǧamy 50 teŋgege jetıp, 10%-ǧa qūldyrady. 2000 jylǧa taman 1 dollar 120-130 teŋgege ösıp, teŋge 30 esege älsıredı. Teŋgenıŋ älsıreuıne täuelsızdık alǧan sättegı ekonomikanyŋ bastapqy damuy men 1997 jyly Oŋtüstık Şyǧys Aziiadaǧy ekonomikalyq daǧdarys äser ettı. 2000 jyldarda mūnai baǧasynyŋ ösuıne bailanysty Qazaqstannyŋ ekonomikasy şikızatqa täueldı bola bastady. Täueldılıktıŋ aiasynda qazaq teŋgesıne mūnai baǧasy tıkelei äser etıp, naryqta 1 dollardyŋ baǧamy 430 teŋge şamasyna tūraqtady. Eger mūnaiǧa ekonomikasy tıkelei qatysy bar Norvegiia, Resei, Kanada syndy elderge üŋılsek, dollar baǧamynyŋ jergılıktı valiutaǧa özgeruınde Qazaqstanmen aitarlyqtai aiyrmaşylyq joq. Būl älemdegı makroekonomikalyq trendke säikes jüzege asyryluda". Teŋgemız qanşalyqty infliasiiaǧa ūşyraǧan?⠀ *İnfliasiia - baǧanyŋ ösuınen, tauarlar tapşylyǧynan jäne tauarlar men qyzmetter sapasynyŋ tömendeuınen tuyndaityn aqşanyŋ qūnsyzdanuy, sondai-aq onyŋ satyp alu qabıletınıŋ tömendeuı.

1995 jyl	60,39%⠀
1996 jyl	28,89%⠀
1997 jyl	11,32%⠀
1998 jyl	1,88%⠀
1999 jyl	18,09%⠀
2000 jyl	10%
2001 jyl	6,58%⠀
2002 jyl	6,69%⠀
2003 jyl	7%⠀
2004 jyl	7,01%⠀
2005 jyl	7,87%⠀
2006 jyl	8,40%⠀
2007 jyl	18,77%⠀
2008 jyl	9,48%⠀
2009 jyl	6,38%⠀
2010 jyl	7,97%⠀
2011 jyl	7,43%⠀
2012 jyl	6,06%⠀
2013 jyl	4,90%⠀
2014 jyl	7,54%⠀
2015 jyl	13,53%⠀
2016 jyl	8,29%⠀
2017 jyl	7,22%⠀
2018 jyl	5,43%⠀
2019 jyl	5,43%⠀
2020 jyl	7,5%⠀
2021 jyl, mamyr aiy	7,2%⠀

⠀

TEŊGE TŪRAQTAI MA? ⠀

Almas Chukin (ekonomist): "Karantinnen soŋ, köptegen memleketter öz ekonomikasyn saqtap qalu üşın, aqşa qūiuda. Qazaqstan da būl ädısten qūr qalmady. Dese de, aqşa bolǧanymen, tauar jetıspeude. Sebebı, karantinnyŋ äserınen jūmysy şektelgen käsıporyndar sūranysty qanaǧattandyra almauda. Būl naryqtyq ekonomikanyŋ zaŋyna säikes, baǧanyŋ şaryqtauyna, infliasiiaǧa äkelıp soǧady. Būl öz kezegınde qarapaiym halyqtyŋ qaltasyna auyr tiedı. ⠀ Halyqtyŋ jalaqysynyŋ qanşa bölıgın azyq-tülıkke jūmsaidy?⠀ Ranking.kz saitynyŋ deregıne sensek,⠀

1. Türkıstan oblysynyŋ tūrǧyny jalaqysynyŋ 65,6%, ⠀
2. Maŋǧystau oblysy - 62,5%, ⠀
3. 3. Atyrau oblysy- 61,5%⠀

Eŋ az jūmsaityn öŋırler:⠀⠀

1. Nūr-Sūltan - 44,3%⠀
2. SQO - 45,3%⠀
3. Qostanai oblysy - 45,5%⠀⠀

Wordatlas.com saity boiynşa, jalaqysynan azyq-tülıkke eŋ köp jūmsaityn memleketter (2019 jyl)⠀⠀⠀

1. Nigeriia - 58,9%⠀⠀⠀
2. Keniia - 52,2%⠀⠀⠀
3. Kamerun - 45,5%⠀⠀⠀⠀⠀
4. Qazaqstan - 42,8% (2020 jyl - 53,2%)⠀⠀
5. Filippin - 41,9%⠀⠀⠀⠀⠀

EŊ AZ JŪMSAITYN ELDER (2019 jyl)⠀⠀⠀

4. Liuksemburg - 8,4%⠀⠀⠀
5. AQŞ - 9,5%⠀⠀⠀⠀⠀
6. Niderlandy - 10,6%
7. Ūlybritaniia - 10,6%⠀⠀⠀⠀⠀
8. İrlandiia - 11,5%⠀

Arman Beisembaev (ekonomist): Aqşanyŋ infliasiiaǧa ūşyrauy älemdık deŋgeide bolyp jatqan ürdıs. Jylyna infliasiia deŋgeiı 2%-dan aspaityn AQŞ-tyŋ özınde biyl 5%-ǧa, Euro Odaqta 2,3 %, Reseide 6,5%-ǧa ūşyrady degen oida. Būl importqa täueldı Qazaqstanǧa tıkelei äser etedı. Syrtqy faktordan bölek, ışkı faktor da baǧany qymbattatady. Quaŋşylyqtyŋ kesırınen dändı daqyldardyŋ az şyǧuy, şöptıŋ jetıspeuşılıgı küzde et baǧasynyŋ, ūn t.b  2-3 ese köterıluıne äkeletını dausyz.

Qanat BAIŪZAQOV,

"Adyrna" ūlttyq portaly