Ýaqyt ótken saıyn ómir súrý qıyndap bara jatqan qoǵamymyzda Úkimet tarapynan kórsetiletin kómek halyqqa jetkilikti me? Inflıaııa deńgeıi qanshalyqty? Kúndelikti tutynatyn azyq-túliktiń baǵasy turaqtala ma? Mine osy suraqtarǵa jaýap izdeýge tyrystym.
2019 jyly Jastar jylynyń jabylý saltanatynda QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev:
«Sizder úshin eń mańyzdy suraq shákirtaqy týraly ekenin men jaqsy bilemin. Iıa, shákirtaqy 2016 jyldan beri ulǵaıtylǵan joq. Onyń ózindik sebepteri boldy. Sondyqtan da 2020 jyldyń 1 qańtarynan bastap bakalavrıat, magıstratýra jáne doktorantýra stýdentteriniń shákirtaqysyn 25 paıyzǵa kóbeıtý týraly sheshim qabyldadym. Bul shara 130 myń adamdy qamtıdy. Bul bizdiń stýdentterge jaqsy qoldaý bolady» - degen málimdemesin qoǵamda qýanyshpen qabyldady. Shyn máninde stýdentterdiń jaǵdaıy 10 jyl burynǵy statıstıkamen salystyrǵanda múshkil.
| 2012 jyl. | 15 235 teńge | 101,40 dollar |
| 2013 jyl. | 15 235 teńge | 99,1 dollar.⠀ |
| 2014 jyl. | 16 759 teńge | 92,6 dollar.⠀ |
| 2015 jyl. | 16 759 teńge | 54,51 dollar.⠀ |
| 2016 jyl. | 20 949 teńge | 61,35 dollar.⠀ |
| 2017 jyl. | 20 949 teńge | 63,24 dollar.⠀ |
| 2018 jyl. | 20 949 teńge | 56,3 dollar |
| 2019 jyl. | 20 949 teńge | 54,2 dollar |
| 2020 jyl. | 20 949 teńge | 49,7 dollar |
| 2021 jyl. | 26 186 teńge | 61,2 dollar |
| 2021 jyl. qyrkúıek. | 31 423 teńge |
Oljas Tóleýov (Ulttyq bank basshysynyń keńesshisi) : "1993 jyly qarasha aıynda teńge engizilgende, 1 dollardyń baǵamy - 4-5 teńgeni qurady. Biraq bul kórsetkish 1 aı ǵana saqtaldy. Al 1994 jyldyń aıaǵynda 1 dollardyń baǵamy 50 teńgege jetip, 10%-ǵa quldyrady. 2000 jylǵa taman 1 dollar 120-130 teńgege ósip, teńge 30 esege álsiredi. Teńgeniń álsireýine táýelsizdik alǵan sáttegi ekonomıkanyń bastapqy damýy men 1997 jyly Ońtústik Shyǵys Azııadaǵy ekonomıkalyq daǵdarys áser etti. 2000 jyldarda munaı baǵasynyń ósýine baılanysty Qazaqstannyń ekonomıkasy shıkizatqa táýeldi bola bastady. Táýeldiliktiń aıasynda qazaq teńgesine munaı baǵasy tikeleı áser etip, naryqta 1 dollardyń baǵamy 430 teńge shamasyna turaqtady. Eger munaıǵa ekonomıkasy tikeleı qatysy bar Norvegııa, Reseı, Kanada syndy elderge úńilsek, dollar baǵamynyń jergilikti valıýtaǵa ózgerýinde Qazaqstanmen aıtarlyqtaı aıyrmashylyq joq. Bul álemdegi makroekonomıkalyq trendke sáıkes júzege asyrylýda".
Teńgemiz qanshalyqty ınflıaııaǵa ushyraǵan?⠀
*Inflıaııa - baǵanyń ósýinen, taýarlar tapshylyǵynan jáne taýarlar men qyzmetter sapasynyń tómendeýinen týyndaıtyn aqshanyń qunsyzdanýy, sondaı-aq onyń satyp alý qabiletiniń tómendeýi.
| 1995 jyl | 60,39%⠀ |
| 1996 jyl | 28,89%⠀ |
| 1997 jyl | 11,32%⠀ |
| 1998 jyl | 1,88%⠀ |
| 1999 jyl | 18,09%⠀ |
| 2000 jyl | 10% |
| 2001 jyl | 6,58%⠀ |
| 2002 jyl | 6,69%⠀ |
| 2003 jyl | 7%⠀ |
| 2004 jyl | 7,01%⠀ |
| 2005 jyl | 7,87%⠀ |
| 2006 jyl | 8,40%⠀ |
| 2007 jyl | 18,77%⠀ |
| 2008 jyl | 9,48%⠀ |
| 2009 jyl | 6,38%⠀ |
| 2010 jyl | 7,97%⠀ |
| 2011 jyl | 7,43%⠀ |
| 2012 jyl | 6,06%⠀ |
| 2013 jyl | 4,90%⠀ |
| 2014 jyl | 7,54%⠀ |
| 2015 jyl | 13,53%⠀ |
| 2016 jyl | 8,29%⠀ |
| 2017 jyl | 7,22%⠀ |
| 2018 jyl | 5,43%⠀ |
| 2019 jyl | 5,43%⠀ |
| 2020 jyl | 7,5%⠀ |
| 2021 jyl, mamyr aıy | 7,2%⠀ |
⠀
TEŃGE TURAQTAI MA? ⠀
Almas Chýkın (ekonomıst): "Karantınnen soń, kóptegen memleketter óz ekonomıkasyn saqtap qalý úshin, aqsha quıýda. Qazaqstan da bul ádisten qur qalmady. Dese de, aqsha bolǵanymen, taýar jetispeýde. Sebebi, karantınnyń áserinen jumysy shektelgen kásiporyndar suranysty qanaǵattandyra almaýda. Bul naryqtyq ekonomıkanyń zańyna sáıkes, baǵanyń sharyqtaýyna, ınflıaııaǵa ákelip soǵady. Bul óz kezeginde qarapaıym halyqtyń qaltasyna aýyr tıedi. ⠀
Halyqtyń jalaqysynyń qansha bóligin azyq-túlikke jumsaıdy?⠀
Ranking.kz saıtynyń deregine sensek,⠀
- Túrkistan oblysynyń turǵyny jalaqysynyń 65,6%, ⠀
- Mańǵystaý oblysy - 62,5%, ⠀
- 3. Atyraý oblysy- 61,5%⠀
Eń az jumsaıtyn óńirler:⠀⠀
- Nur-Sultan - 44,3%⠀
- SQO - 45,3%⠀
- Qostanaı oblysy - 45,5%⠀⠀
Wordatlas.com saıty boıynsha, jalaqysynan azyq-túlikke eń kóp jumsaıtyn memleketter (2019 jyl)⠀⠀⠀
- Nıgerııa - 58,9%⠀⠀⠀
- Kenııa - 52,2%⠀⠀⠀
- Kamerýn - 45,5%⠀⠀⠀⠀⠀
- Qazaqstan - 42,8% (2020 jyl - 53,2%)⠀⠀
- Fılıppın - 41,9%⠀⠀⠀⠀⠀
EŃ AZ JUMSAITYN ELDER (2019 jyl)⠀⠀⠀
- Lıýksembýrg - 8,4%⠀⠀⠀
- AQSh - 9,5%⠀⠀⠀⠀⠀
- Nıderlandy - 10,6%
- Ulybrıtanııa - 10,6%⠀⠀⠀⠀⠀
- Irlandııa - 11,5%⠀
Arman Beısembaev (ekonomıst): Aqshanyń ınflıaııaǵa ushyraýy álemdik deńgeıde bolyp jatqan úrdis. Jylyna ınflıaııa deńgeıi 2%-dan aspaıtyn AQSh-tyń ózinde bıyl 5%-ǵa, Eýro Odaqta 2,3 %, Reseıde 6,5%-ǵa ushyrady degen oıda.
Bul ımportqa táýeldi Qazaqstanǵa tikeleı áser etedi. Syrtqy faktordan bólek, ishki faktor da baǵany qymbattatady. Qýańshylyqtyń kesirinen dándi daqyldardyń az shyǵýy, shóptiń jetispeýshiligi kúzde et baǵasynyń, un t.b 2-3 ese kóterilýine ákeletini daýsyz.
Qanat BAIUZAQOV,
"Adyrna" ulttyq portaly
