Aspan denelerınde jürgızıletın tau-ken jūmystary turaly äŋgımeler absoliuttı qiial nemese alys bolaşaqtyŋ mäselesı siiaqty körınetını ras. Alaida, bügınde mūny praktikalyq jospar retınde qūrastyryp, bırtındep ǧylymi fantastikany biznes-strategiiaǧa ainaldyruǧa daiyn adamdar bar. Ǧaryştyq jer qoinauyn igeru - būl asteroidtarda, planetalarda, kometalarda jäne Kün jüiesınıŋ basqa aspan denelerınde paidaly qazbalardy öndıru.
Garvardtyŋ astrofizikterınıŋ zertteuıne säikes, bügınde jerge jaqyn ornalasqan 10 asteroid qazba jūmystaryna jaramdy. Ǧaryş obektılerınde temır, nikel, magnii, kobalt, titan, qymbat jäne sirek kezdesetın metaldar (renii, iridii, platina jäne t.b.), su, ottegı, sutegı aluǧa bolatyn mineraldar bar. Al ǧaryştaǧy tau-ken ısınıŋ yqtimal auqymy trillion dollardy qūraidy. Mysaly, qūny: asteroid beldeuındegı resurstar $100 mlrd; ortaşa platina asteroid-şamamen 3 trln; mūzdatylǧan suy bar aspan denesı-şamamen 5 trillion dollar; asteroidtaǧy temır rudasy 2022 jyly zertteuge jıberıletın psihika — $10 trln dy qūraidy.
Negızınen ǧaryştaǧy ken oryndaryn igeru üşın bırneşe tehnologiialar ūsynylady: ken oryndaryn aşyq täsılmen igeru; şahtalarda öndıru (aşyq täsıl mümkın bolmaǧan jaǧdaida kendı jer betıne jäne öŋdeu ortalyǧyna jetkızu üşın şahtalar men kölık jüielerın salu qajet); magnitterdı qoldana otyryp, jer betınen metaldardy jinau (joǧary metall ǧaryştyq nysandar arnaiy magnitter kömegımen jinauǧa bolatyn borpyldaq jynystarmen jabylǧan); jylu äserınen (su jäne gazdardyŋ ärtürlı ūşpa qosylystary, mysaly, sutegı, kometalardyŋ iadrolarynda); bioqospa (mikroorganizmderdı tau jynystarynan nemese kenışterden metaldardy alu üşın paidalanu). Sonymen qatar, jerden tys jer qoinauyn igeru üşın robottandyrylǧan stansiialar men ǧaryş infraqūrylymy qajet bolady.
Sonymen qatar, eŋ maŋyzdy sauldardyŋ bırı ǧaryşta önım öndıruge kım qūqyly? Ǧaryştyq halyqaralyq qūqyqtyŋ negızı - ǧaryş turaly şart (1967 jyly KSRO, AQŞ jäne Ūlybritaniia qol qoiǧan, bügınde 100-den astam qatysuşy bar). Qūjatqa säikes, aspan denelerı jeke nemese ūlttyq menşık bola almaidy. Olarda öndıru şarttary eskerılmeidı. Mūndai qyzmettı retteitın alǧaşqy zaŋ Amerika Qūrama Ştattarynda 2015 jyly qabyldandy (US Commercial space Launch Competitiveness Act). Onyŋ bır maqalasynda:
Asteroidta nemese basqa Ǧaryş resurstarynda kommersiialyq resurstardy öndırumen ainalysatyn AQŞ azamaty alynǧan asteroid nemese basqa Ǧaryş resurstaryna, sonyŋ ışınde AQŞ-tyŋ halyqaralyq mındettemelerın qosa alǧanda, qoldanystaǧy zaŋnamaǧa säikes ony ielenu, tasymaldau, paidalanu jäne satu qūqyǧyna ie, - delıngen.Bügıngı taŋda ǧaryşta paidaly qazbalardy öndıruge baǧyttalǧan Ǧaryştyq missiialardyŋ köpşılıgı amerikandyq, europalyq, japondyq, qytailyq, ündılık bolyp tabylady. Adamzat ǧaryştan nenı ızdei alady? Su. Diametrı nebary 7 m bolatyn hondritikalyq asteroidta 100 tonna su boluy mümkın. Būl zymyran otynyn sintezdeu nemese ǧaryşkerlerdıŋ ömırın qoldau üşın qajet boluy mümkın. Arizona universitetınıŋ professory jäne «Aspandaǧy mineraldar» kıtabynyŋ avtory Djon Liuistıŋ aituynşa, joǧaryda atalǧan asteroidtar (S-klasty asteroidtar dep te atalady) qūrylymy bos, synǧyş. «Sız osy mineraldyŋ tekşesın bas barmaq pen sūq sausaqtyŋ arasyna qysyp ūsaqtai alasyz». Mūndai asteroidta būrǧylau qajet emes - sudy soryp alu üşın onyŋ betın jai qyryp alu jetkılıktı bolady. Metalldar. 24 metrlık metall asteroid 33,000 tonna paidaly metaldy saqtai alady. Ras, Liuistıŋ esepteulerıne säikes, keibır asteroidtar tek 30% metaldan tūruy mümkın, mūnda metaldar temır-nikel-kobalt qorytpasy nemese platina tobynyŋ qorytpasy bolyp tabylady. Onyŋ aituynşa, "magnittı alyp, onyŋ kömegımen ūsaqtalǧan regolitten metall tüiırlerın alyp tastau öte jaqsy". Sudan metaldarǧa deiın. Sudy aludyŋ sättılıgımen basqa elementter men metaldardy igeru äldeqaida naqty bolady. Basqaşa aitqanda, sudy alu metaldardy öndıruge mümkındık beredı. Jyl saiyn jerge jaqyn jerde, ülken tastardan diametrı bırneşe şaqyrymǧa deiın şamamen 12000 asteroid bolady. Sonymen qatar, aiǧa qaraǧanda olardyŋ 10%na qonu oŋaiyraq bolar edı. Myryş, qalaiy, kümıs, mys, qorǧasyn jäne t.b. siiaqty qazırgı zamanǧy önerkäsıpke qajet köptegen şikızat osy ǧasyrda jer betınde tausyluy mümkın ekenın eskersek, būl ūmtylys odan saiyn küşeie tüsedı. Bıraq asteroidtardyŋ barlyq qyzyǧuşylyǧy tek ekonomikalyq mäselemen aiaqtalmaidy. Mineraldar men qymbat metaldardy öndıruden basqa, tözımdılıgı betonnyŋ berıktıgıne öte ūqsas tau jynystarynyŋ synyqtary olarǧa milliardtaǧan jyldar boiy ömır süruge mümkındık berdı dep sanalady. Būl Marstaǧy bolaşaq eldı mekender üşın logistikalyq qoldau bola alady. Bolaşaq resurstar közı asteroidtar boluy mümkın be? Keibır kompaniialar qazırdıŋ özınde ülken mümkındıkterge esık aşyp, sonymen bırge ülken qiyndyqtarǧa ūşyrap, ǧaryştyq öndırıstı basqarudy bastap ta kettı. Degenmen, bızge asteroidtar turaly bılu kerek ekı närse bar: bırınşıden, olar bızdıŋ joiylyp ketuımızge sebep boluy mümkın, al ekınşıden, olar bızdı baiyta alady. Mūnda ekınşısıne qaraǧanda bırınşısıne keltırıletın dälelder köp.
