AQŞ-ta tūratyn qazaq käsıpkerı Batystyŋ barlau qyzmetı Qytaidyŋ koronavirusty qoldan jasaǧanyn däleldeitın aiǧaq tapqanyn aitty dep habarlaidy Dalanews.kz saity.
Timur Seiıtmūratovtyŋ pıkırınşe Aq üi Kremlmen az uaqytqa bolsa da tıl tabysqandy dūrys dep tauyp, bar nazaryn Beijıŋge audarǧan.
«Baiden Putinmen salǧylasa berudı doǧaryp, ailaǧa salǧandy jön körgendei. Şaruanyŋ sanksiiamen şeşılmesıne közı jetkendei. Resei prezidentınıŋ AQŞ-qa tısı batpasa da, Batysty bopsalauy mümkın. Sodan da bolar «Soltüstık aǧynǧa» sanksiia saludy keiınge qaldyrdy. Ukrainany NATO mäjılısıne şaqyrudan bas tartty. Osy aidyŋ 16-ynda Jenevada Putinmen jüzdeskelı otyr. Kremldıŋ kösemı de Baidenmen pätualasuǧa ket ärı emes», – deidı ol.Äitse de AQŞ-tyŋ Beijıŋge qatysty pozisiiasy bosaŋsymaidy. Kerısınşe kürestı küşeite tüsudı közdep otyr. Ekonomikalyq, äskeri-saiasi, aqparattyq saladaǧy teketıres mūnymen tynbai, epidemiologiialyq baǧytqa oiysatyn syŋaiy bar. Amerika ǧalymdary koronavirus Qytaidyŋ «töl» önımı ekenın, onyŋ Uhandaǧy zerthanada äzırlengenın aida älemge äşkere etpek. Söi degen Seiıtmūratov aldymen The Wall Street Journal-da jaryq körgen maqalany mysal etıptı. Maqalada ındet turaly habar berılmei tūra (2019 jyldyŋ qaraşasynda) Uhandaǧy zerthananyŋ üş bırdei mamany koronavirusqa ūqsas simptomdarmen auruhanaǧa jatqyzylǧany aitylady. Qytai koronavirus jūqtyrǧan alǧaşqy jaitty tek bır ai ötkesın jariia etken, ärı virustyŋ adamnan adamǧa taralmaitynyn aityp, onyŋ şyǧu tegın Uhandaǧy balyq bazarymen bailanystarǧan. «Mūnda bır şikılık bary anyq edı. AQŞ-tyŋ barlau qyzmetı Beijıŋnıŋ bır barmaǧyn bügıp qalǧanyn bıldı. Virustyŋ qoldan jasalǧany Tramptyŋ tūsynda aityla bastady. Bıraq sailau qarsaŋyndaǧy qarbalas būl mäselege tereŋ üŋıluge mümkındık bermedı. Bilık basyna Baiden kelgesın Amerika milliondaǧan adamnyŋ ömırın üzgen ındettıŋ şyǧu tegın ındete zertteuge kırıstı. Tramptyŋ tūsynda koronavirustyŋ qoldan jasalǧanyn üzıldı-kesıldı joqqa şyǧarǧan äigılı doktor Fauchi aiaqasty aitqanynan ainyp, «COVID-19 zerthanada äzırlenuı äbden mümkın» degen joramal jasapty.
Feisbuk pen Tvitter de virustyŋ Qytaidyŋ qolymen jasalǧanyna senetın azdy-köptı auditoriiany bloktaudy doǧarypty. Tramptyŋ tūsynda älemjelıler virusqa qatysty älgındei aqpar taratqan kez-kelgen paraqşany, topty aqtaluǧa mūrşa bermei būǧattap tastaityn. Soǧan qaraǧanda AQŞ-tyŋ ındettıŋ şyǧu tegı men taraluyna qatysty közqarasy özgerıske ūşyraǧan syŋail...», – deidı Seiıtmūratov.Aq üi basşysy da ındettıŋ «jaratylysyn» Uhandaǧy zerthanamen bailanystyrady. Baiden virustyŋ tabiǧi türde taralǧanyna ilanbai otyr. Tüneuküngı mälımdesınde koronavirustyŋ zerthanadaǧy apat saldarynan aua jaiylǧany aitylǧan. Batys elderı de AQŞ-tyŋ boljamyn qūptap otyr. Al Baiden Amerikanyŋ barlau qyzmetıne äzırgı qolda bar mälımettı älı de tolyqtyryp, 90 kün ışınde zertteu nätijesınıŋ qorytyndysyn jariialaudy tapsyrǧan bolatyn. Barlau ısıne Batys elderı de atsalyspaq. Aǧylşynnyŋ Telegraph jäne Times basylymdarynyŋ habarlauynşa Ūlybritaniianyŋ «djeims bondtary» Qytaidyŋ jalpaq älemnen jasyrǧan qūpiiasyn jariia etuge asyq. Koronavirustyŋ zerthanadan taralǧanyna senetın elderdıŋ qatary kün ötken saiyn artyp keledı.
«Baiden būiyrǧan 9 aidyŋ ışınde būǧan Qytai būltartpaityndai anyq-qanyq aiǧaq tabyluy qajet. Şyny kerek AQŞ pen Batystyŋ barlau qyzmetı tym keş qimyldady. Tramptyŋ sözın jyndynyŋ sandyraǧyna balady. Qanşama ǧalymnyŋ eŋbegı eskeruısız qaldy. Olardyŋ argumentı nyq, dälelı aiqyn edı», – deidı Seiıtmūratov.Solardyŋ bırı tanymal aǧylşyn ǧalymy Angus Dalgliş pen belgılı norveg virusology Birgen Sorensen. Būl ekeuı virustyŋ jasandy jolmen jasalǧanyn byltyrǧy jyly-aq mälımdegen. Qoldarynda naqty dälel baryn, ony Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymyna ūsynuǧa äzır ekenın aitqan deidı Seiıtmūratov.
«Qytai ǧalymdary koronavirusty zerthanada jasap şyqty. Artynan virusty tabiǧi türde taralǧandai etıp habar taratyp, közge tüser aiǧaqtyŋ közın joiyp, ızın jasyrmaq boldy. Uhan ǧalymdarynyŋ 2002 jylmen 2019 jylǧa deiıngı täjıribelerın tügel süzıp şyqtyq. Qytai ǧalymdary koronavirustyŋ jaŋa türın oilap tabuǧa talpynǧan degen toqtamǧa keldık», – degen edı būǧan deiın Dalgliş myrza.Al Sorensennıŋ aituynşa Uhan zerthanasynyŋ mamandary adam aǧzasyna tez taralatyn virusty oilap tabuǧa tyrysqan.
«Būl tez taraluymen qoimai adamdy alyp jyǧatyn asa qauıptı, jūqpaly virus edı. Üŋgırdegı jarqanattyŋ aǧzasyndaǧy virusty negızge alyp, ony SARS-tyŋ būǧan deiıngı türımen «budandastyryp», qauıptı mutantqa ainaldyrdy. Būǧan dälel koronavirustyŋ «tıkenegınen» tabylǧan tört satyly amin qyşqyly», – deidı Dalgliş.Norveg virusology ärıptesınıŋ sözın qūptap otyr.
«Virus adam jasuşasyna keneşe jabysady. Jasuşa terıs örıstı bolsa da talǧamaidy. Mūndai tört satyly amin qyşqyly tabiǧatta tym sirek kezdesedı…», – deidı ol.Byltyrǧy jyldyŋ säuır aiynda äigılı virusolog, Nobel syilyǧynyŋ laureaty Liuk Montane de däl osyǧan ūqsas pıkır bıldırgenı esımızde. Fransuz ǧalymy virustyŋ jabaiy januardan jūqqanyna senbeitının, mūnyŋ bärın Beijıŋ bilıgı oilap tapqanyn, virustyŋ Uhandaǧy zerthanadan taralǧanyn aitqan edı.
«Älbette Qytai mūny moiyndamaidy. Virustyŋ şyǧu tegın anyqtauǧa tyrysqan AQŞ-tyŋ jolyn kesuge tyrysady. Aiypty Amerikanyŋ özıne ysyryp, mūny saiasi oiynǧa balap otyr. Äitkenmen älıptıŋ artyn baǧaiyq. Baiden barlau qyzmetıne 90 kün mūrsat berdı. Osy üş aidyŋ ışınde virustyŋ jasandy jolmen jasalǧany anyq däleldense Aq üi Qytaidy oq şyǧyndamai-aq alady. Alpauyt degen ataǧynan aiyrady. AQŞ pen Qytaidyŋ arpalysy kemelıne kelıp, arnasynan asyp tögıluge şaq tūr. 90 künnnen keiın būl şaiqastyŋ jeŋımpazy belgılı bolady», – deidı Seiıtmūratov.
"Adyrna" ūlttyq portaly
(foto rus.azattyq-ruhy.kz saitynan)
