Rahymbaev Toqtaǧan 1922 jyly säuır aiynda Merkı öŋırındegı Qostaǧan eldı mekenınde düniege kelgen. Arǧy ata-babalary, äke-şeşesı orta däulettı şarualar bolǧan. Onyŋ ekı bauyry bolǧan eken, ülken aǧasy 1930 jyly 20 jasynda qaitys bolady, kışı ınısı de köp ūzamai eldı aşarşylyq jailaǧan jyldary būl dünieden ozǧan.
Äke-şeşesınen erte aiyrylǧan Toqtaǧan 1950 jylga deiın äkesımen bırge tuǧan aǧasynyŋ qolynda tärbielenedı. Qanşa aitsaq ta, jetımdıktıŋ künı qiyn bolady ǧoi. Onyŋ balalyq şaǧy eldegı alapat aştyqqa tūspa-tūs keldı. 1932 jyly Merkı öŋırınıŋ barlyq auyl-aimaqtarynda bolǧan aştyqtan halyq jappai qyrǧynǧa ūşyrady. Toqgaǧan da talai qiyndyqtardy basynan keşıruge mäjbür boldy. Buyny qatpaǧan jas bala ülkendermen bırge masaq terıp, jügerı aidauǧa kömektesıp künın körgen.
Toqtaǧan aqsaqal qiyn-qystau zamandaǧy balalyq şaǧyn qinala esıne tüsırıp:
- Jetım bala qandai boluşy edı? Balalyq şaǧym jaqsy bolǧan joq. Ol kezde eldıŋ jaǧdaiy öte qiyn boldy. Sol auyrtpalyqtardy balalar da ülkendermen bırge bastarynan keşırdı ǧoi. 1931-1932 jyldardaǧy aşarşylyqtyŋ saldarynan el-jūrt toz-toz bolyp basy auǧan jaqqa qaŋǧyryp kettı, auyldyŋ köşelerınde, būtalardyŋ tübınde, kez kelgen jerde ölıp jatqan adamdardy körıp töbe şaşymyz tık tūratyn. Osyndai da sūmdyq bolady eken-au! Bız aǧamnyŋ arqasynda aş bolǧanymyz joq. Bıraq tūrmys jaǧdaiymyz auyr boldy. Masaq terdık, jügerı aidadyq. Mektepke 1934 jyly 12 jasymda Qostaǧanda bardym. Bilık ökılderı eldıŋ malyn bır ortaǧa jinap ūjymdastyru saiasatyn jürgızdı, osy kezde bızdıŋ auylda kolhoz jaŋadan ūiymdastyrylǧan edı. Kolhozdan halyqqa eşqandai kömek bolmai, maldan jūrdai bolǧan auyl tūrǧyndary aştyqtyŋ zardabyn äbden tartty. Keŋes ökımetı ūjymdastyrudy qolǧa alyp, Merkıdegı eldıŋ barlyq malyn kolhozǧa jinady. Qostaǧanda da jergılıktı el-jūrtty kolhozǧa küştep kırgıze bastady. Sodan elde tıgerge tūiaq qalmai, qoldaryndaǧy azyq-tülık qory tausylǧan halyq aştyqqa ūryndy, - dep auyr kürsındı.Soǧys bastalǧan kezde jasy jetıp tūrsa da, Toqtaǧandy äskerge almaǧan. Onyŋ sebebı, 1931 jyly aştyqtyŋ kesırınen densaulyǧy naşarlap, qatty auyrady. Sodan onyŋ bır qoly kem bolyp, qozǧalmai auzyna jetpei qalǧan. Sol auyr jyldary Qostaǧanda olardyŋ tūraqty üiı bolmai, ärkımnıŋ üiınde tūrady. ... Bır künı on jasar Toqtaǧan üiıne üreilene kırıp keldı. Közı şarasynan şyǧyp ketetındei, baqyraiyp tūr. Entıgın basa almai alqynyp «Aǧa, aǧa!» deuge ǧana şamasy keldı. - Aǧa, anau jaqta būtalardyŋ arasynan ölgen adamdardy kördım. Olardyŋ janynda kışkentai bala da ölıp jatyr. - Qoryqpa, qarǧam. ¥l bala eşnärseden qoryqpauy kerek. Qazırgı qiyn zamanda kez kelgen jerde bır üzım nanǧa jete almai ölıp jatqan adamdar köbeiıp kettı ǧoi. Älı de qanşasy ölerın bır Allanyŋ özı ǧana bıledı. Sondyqtan qorquşy bolma, - dep äkesınıŋ tuǧan aǧasy basu aitqandai syŋai bıldırıp, üreilenıp tūrǧan balany qūşaǧyna aldy. Mynadai aştyq töngen sūrqiia kezeŋde künı erteŋ özderınıŋ basy qisaia ketse, esı kırıp qalǧan bala ǧoi, qūlaǧy üirene bersın dep ädeiı aitqany edı. Sol kezde daladaǧy şaruasyn bıtırıp üidıŋ tabaldyryǧyn attai bergen jeŋgesıne: - Jeişe, daladan ölgen adamdardy körıp, qatty şoşyp kettım. Bıreuı ülken kısı, qalǧan ekeuı balalar eken. - Qaraǧym-au, aştyqtan ölıp qalǧan şyǧar, qazır eldıŋ jaǧdaiy qiyn bolyp tūr ǧoi, qoryqpa, eşnärsenı oilama, endı ony ūmyt! - dep jeŋgesınıŋ aitqan sözınen keiın Toqtaǧannyŋ qorqynyşy säl-päl basylǧandai boldy. Būl 1932 jyldyŋ küzı edı. Elde aşarşylyq şaryqtau şegıne jettı. Sonau 1930 jyldan bastap auyldaǧy maldyŋ bärın ökımet uäkılderı bırın de qaldyrmai aidap äketken. Tärkıleuge qarsylyq körsetkenderdıŋ qoldaryna kısen salyp, abaqtyǧa japty. Qostaǧan auylyndaǧy halyqtyŋ üreiı ūşyp, ne ısterın bılmei dal boldy. Auyl tūrǧyndary ökımettıŋ tärkıleuınen jasyryp qalǧan bırlı-jarym malyn da tauysyp bıttı. Toqtaǧannyŋ keşegı körgenderı oiynan şyǧar emes. «Būl adamdar qaidan kelgen? Nege aştyqtan ölıp jatyr?» degen balanyŋ qiialyna eşqandai jauap tabylmaityndai körınedı. Soŋǧy kezderı auylǧa jan-jaqtan qaŋǧyryp kelgen bosqyndar köbeiıp kettı. Üilerdıŋ esıkterın toqyldatyp qaiyr sūraidy. Qostaǧan tūrǧyndary da aştyqtan qinalyp, jetısıp otyrǧan joq, degenmen, qai kezde bolsyn meiırımdı, qonaqjai qazaq halqy belgısız jaqtan bosyp kelgen aşyqqan beişaralarǧa ışıp-jep otyrǧan bırdeŋelerınen bölıp berıp otyrǧan. Toqgaǧan köpke deiın ölgen adamdardy tüsınde körıp, ūiqydan şoşynyp oianyp jürdı... Auylda būrynǧy küi joq, aştyq künnen künge qysyp barady. Soǧan qaramastan, şolaq belsendıler ökımettıŋ uäkılderımen bırge auyldy qyryp kete jazdaidy. Salyq ta köbeiıp kettı. Äsırese, azyq-tülık salyǧyn oryndai almaǧandarǧa qatty şüilıktı. Bilık ökılderı auyldyŋ jalǧan belsendılerın ertıp alyp üi-üidı aralap, eldıŋ talǧajau etıp otyrǧan az ǧana tary-talqanyn da esepke aldy... Soǧys jyldarynda Toqtaǧan aǧasynyŋ otbasymen bırge Moiynqūmda boldy. Ol kezde de talai qiynşylyqtardy bastarynan keşırıp, tek malmen jan saqtady. Siyr sauyp, qoi baǧyp, maldyŋ arqasynda ǧana künkörıstıŋ qamyn jasady.
- Qūdaidyŋ maǧan bergen ömırı şyǧar, 93 jasqa kelgenşe qanşama auyrtpalyqtar basymnan ötse de, eşkımge jamanşylyq oilap körgen emespın. Armanym joq. Allaǧa täube! Endı osy ömırdegı ürım-būtaǧyma amandyq tıleimın. Qai jerde jūmys ıstesem de, adal eŋbek ettım. Dındı öte jaqsy köremın. Bıraq, qūran, namaz oqi almaimyn. Sebebı, myna qolym däret aluǧa kelmeidı. Däretıŋ bolmasa, namazdy da oqi almaisyŋ ǧoi. Soǧan qaramastan, Alla taǧaladan ümıtımdı üzbeimın. Bügınde osyndai zaman ornaǧanyna quanyp otyramyn. Eŋ äuelı jastarymyz aman bolyp, halqymyzǧa Alla tynyştyq bersın, - dep qariia bızdı şyǧaryp saldy.
(Merkı audanynyŋ qūrmettı azamaty Toqtaǧan Rahymbaevtyŋ estelıgı,
Äulie-Ata öŋırındegı aşarşylyq kıtabynan)
