«Nege Sovet Odaǧynyŋ Batyry ataǧy berılmedı?»
Ūly Otan soǧysynyŋ tarihyn tarazylaǧanda, sanany sansyratqan, jauaby jūptalmaǧan osy saual jiı qoiylady. Mysaly, 702 faşistıŋ janyn jahannamǧa attandyrǧan, teŋdesı joq orys snaiperı Mihail İlich Surkov Sovet Odaǧynyŋ Batyry ataǧyna nege ūsynylmady? Sebebı – osy künge şeiın jūmbaq. Nege 487 nemıstı, iaǧni bır polk äskerdı öltırıp, onyŋ üstıne «sen tūr, men ataiyn» 35 snaiperdı jeke tärbielegen, ūlty – evenk İvan Nikolaevich Kulbertinov nege būl ataqty soǧys kezınde almady? Tek ūzaq jyldardan soŋ, onda da fäni dünieden qaitqasyn ǧana marapattaldy... Saha aǧaiynnan şyqqan qaharman, 429 nemıstıŋ közın joiǧan Fedor Matveevich Ohlopkov eŋjoǧary nagradany maidan dalasynda jürgende keudesıne taqpaityndai ne jazyp qoiyp edı? Jeŋıs künınen jiyrma jyl ötkennen keiın, 1965 jyly ǧana ädıldık ornady. Bıraq «altyn jūldyzdyŋ» igılıgın üş-aq jyl körıp, baqilyq boldy. Artyq ta, kem de emes, 418 gitlerşını, onyŋ ışınde 17 jau snaiperın bırjola qūrtyp, 156 mergendı öz mektebınen derbes üiretıp şyǧarǧan Nikolai İvanovich Galuşkin bergı zamanda Prezident Nikolai Elsin «Resei Federasiiasynyŋ Batyry» ataǧyn bermese, eleusız qalyp ketkendei eken. Bırı – 329, ekınşısı – 500 dūşpandy kelmeske jöneltıp, özderı de qaza tapqan Sovet Odaǧynyŋ Batyrlary H.Andruhaev pen N.İlin ūstaǧan optikalyq vintovkany kezegımen qabyldap alǧan, söitıp 417 nemıstı ajal qūştyrǧan Afanasii Emelianovich Gordienkonyŋ maŋdaiyna da ūstazdaryna tigen ūlyq däreje būiyrmapty.Evenkıden örgen taǧy bır mergen, nemıster «Sıbır şamany» dep at taqqan Semen Danilovich Nomokonov Germaniiamen de, Kvantun armiiasymen de soǧysyp, 367 jaudy (ışınde bır generaly bar) jer jūtqyzǧanymen, osy künge deiın laiyqty baǧasyn alǧan joq. Ölgende jetken därejesı – «Zabaikalenıŋ ūly adamdary» atty 2009 jylǧy küllıaimaqtyq saualnama-saiysta daralana top bastaǧandyǧy.Nysanasyna ılıkken 297 nemıstı öltırıp, tıptı äuedegı bır ūşaqty atyp tüsırgen daŋqty snaiper Syrendaşi Dorjievty Resei batyry jasau üşın Jeŋıstıŋ 65 jyldyǧy qarsaŋynda bükıl buriat, olarǧa qosyla jaqyn-juyq «būratanalar» şulardai-aq şulady... Qalai bolǧanda da, «eşten keş jaqsy», ärine... Äŋgıme älqissasynyŋ tüiını – joǧarydaǧy tarlandarǧa taǧdyry ūqsas qazaq snaiperlerı de bar. Jau batalonyn jairatqan batyr Reseidıŋ Pskov oblysynyŋ Novosokolniki audanynyŋ topyraǧynda qazaqtyŋ ekı sūrmergenı mäŋgı damyldap jatyr. Olardyŋ bırı – 78 faşistıŋ közın joiǧan qaharman qyz Äliia Moldaǧūlova bolsa, ekınşısı – 397 nemıs basqynşysyn jer jastandyrǧan esıl er Töleuǧali Äbdıbekov.
Töleuǧali Äbdıbekov
Alǧaşqysy 1944 jyldyŋ 15 qaŋtarynda qyrşynynan qiylsa, soŋǧysy araǧa ai salyp, 23 aqpanda gospital tösegınde auyr jaraqattan köz jūmǧan (6-şy derbes medisinalyq-sanitarlyq batalonnyŋ komandirı, gvardiia kapitany Şteinbah 1944 jylǧy 14 nauryzda qol qoiyp rastaǧan, Resei Äskeri-medisinalyq mūrajaiynyŋ qorynda tırkeulı anyqtama qaǧazǧa säikes). Äliia älgı audannyŋ aumaǧyndaǧy Monakovo selosynda, al Töleuǧali Nasva stansiiasynan soltüstık-şyǧysqa qarai 7 şaqyrym jerde, 107,1 belgısı soǧylǧan töbede jerlengen. Moldaǧūlova – Keŋes Odaǧynyŋ Batyry, Äbdıbekov – osy ataqqa ūsynylǧan, bıraq nemere aǧasy Kemelbaidyŋ (belgılı jazuşy Aigül Kemelbaidyŋ atasy) «halyq jauy» boluyna bailanysty ondai qūrmetten qaǧylǧan. Äliia turaly jetkılıktı jazyldy. Esımı men erlıgı – elınıŋ esınde, jūrtynyŋ jan-jüregınde. Al bır batalonnan astam jau jasaǧyn jairatqan Töleuǧali turaly maǧlūmat mardymsyz. Tarih ǧylymdarynyŋ doktory, professor Tıleu Kölbaev pen respublikalyq saiasi quǧyn-sürgınge ūşyraǧandar qauymdastyǧynyŋ töraǧasy Jūmabek Aşuūlynyŋ ızdenısterı men ynta-yjdahatynyŋ nätijesınde ol jönınde edäuır derekter ekşeldı. Sol kısıler jinaqtaǧan jädıgerlerge jäne öz tarapymyzdan tapqandarymyzǧa süiene otyryp, saŋlaq snaiper jaily tüsınıgımızdı tolyqtyrdyq. Soǧys sūrapylyn naqty sezıngen Nasva derevniasyn būryn Parij kommunasyna qatysuşy, HIH ǧasyrdaǧy orys halyqşyldar qozǧalysy kösemderınıŋ bırı Petr Lavrovtyŋ «kışı otany» dep tanysaq, endı qazaqtyŋ batyr ūly Töleuǧali Äbdıbekovtıŋ süiegı jatqan meken dep te bılemız. Onyŋ janynda özı sekıldı şeiıt bauyrlary – qyzylordalyq Mädıhan Düisenov, jambyldyq Üsen Rahymberdiev, türkıstandyq Jabai Erǧaşev, qaraǧandylyq Däurenbek Omarbekov, oŋtüstıkqazaqstandyq Baimahan Ahmetov jäne basqa ūlttardyŋ jauyngerlerı jai tapqan. Söitıp, ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ eŋ üzdık mergenderınıŋ qataryna kırgen, tızım boiynşa alǧaşqy jiyrmalyqta tūrǧan ozat oǧlanymyz jaiynda ne aita alamyz? Tuǧan jylynyŋ mälımetı ekı türlı: 1916 jäne 1919. Zertteuşılerdıŋ denı aldyŋǧysyn dūrys köredı.Düniege kelgen qonysy anyq: Semei oblysy, Jarma audany, Eŋbekşı ūjymşary, Bırlıkşıl auyldyq keŋesı.Äskerge qai jerden, qai mezgılde şaqyrylǧandyǧy jönındegı derekter ala-qūla. Bırınde maidanǧa Semei oblysynyŋ Jarma audandyq komissariatynan 1941 jyldyŋ säuırınde attanǧan dep körsetılgen. Ekınşısınde Oŋtüstık Qazaqstan oblysynyŋ Maqtaral audanynyŋ İlich aulynan 1941 jylǧy 12 jeltoqsanda batysqa sapar şekkendıgı naqpa-naq jazylǧan. Al solar sekıldı qol qoiylǧan, mör basylǧan üşınşı resmi qaǧazda Qyzylorda oblysynyŋ Syrdariia audanynan sarbazdar sapyna ılıgıp, qandy qyrǧyn bastalǧan jyldyŋ jeltoqsan aiynda habar-oşarsyz ketkendıgı alǧa tartylady (äskerge şyǧaryp salǧan tuysynyŋ aty-jönı Miketova Janamas, äielınıŋ nyspysy Naisymkül delınıp, eŋ soŋǧy haty 993-şı dalalyq poştadan kelgendıgı räsımdelgen). Būl mälımetterdıŋ äuelgısı men aqyrǧysyn soǧys bıtken soŋ, 1946 jyldyŋ 16 tamyzy men 13 qyrküiegı künderı Jarma audandyq äskeri komissariaty ortalyqtaǧy mūraǧatqa ekı qaitara jıbergen. Bızdıŋşe, ortaŋǧy qūjattyŋ mälımetı şyndyqqa juyqtaidy.
T.Äbdıbekov maidan şebınde
Öitkenı būl tūsta Töleuǧali Äbdıbekov Habarovsk ölkesınde äskeri boryşyn ötep qaitqanan keiın, oŋtüstık öŋırınıŋ künkörıs käsıbı men näpaqaly näsıbıne ainalǧan maqta şaruaşylyǧynyŋ maŋynda jür edı. Jaman bolǧan joq – brigada basqardy. Özı zamanynda Alaş ardagerlerı tu tıkken aimaqtan şyǧandap şyǧyp, jūrt jaŋalaǧanyna da bırşama ötken. Jaŋa, joiqyn ökımettıŋ keseldı kezıne kilıkken aǧataiy «tap dūşpany» atanǧaly, tuǧan-tuyspen bırge qiiandap qaşyp qūtylǧan – barar jer, basar tauy osy boldy. Söitse, saiyn saharada, apaitös arqada äkesı Nasyrhannyŋ qasynan qalmai saiatşylyq qūrǧanda meŋgergen mergendık maşyqtary kädege jaraityn kün taiap, tıptı töbeden tönıp tūr eken. Sonymen, 22-şı armiianyŋ general-maior İ.V.Panfilov atyndaǧy, Qyzyl Tuly 8-şı gvardiialyq atqyştar diviziiasynyŋ 1077-şı (keiınırek 30-şy) atqyştar polkınıŋ 1-şı atqyştar batalonınıŋ 2-şı rotasynyŋ snaiperı, aǧa serjant, BK(b)P müşesı Töleuǧali Äbdıbekovtıŋ daŋqy tez jaiyldy. 1942 jylǧy 14 mamyrda Bırınşı Kalinin maidanyna jetıp, 17 mamyrda ūrysqa kırısken ol ä degennen mergendıgın moiyndatty, iaǧni İvankovo qonysynyŋ maŋynda 6 nemıstı jer qaptyrdy. Qaqtyǧysta qaza tapqan komandirınıŋ ornyn joqtatpai, rotanyŋ tızgının öz qolyna alyp, orman ışındegı jau avtomatşylaryn ärı tyqsyrdy. Holm qalasy üşın şaiqastyŋ alǧaşqy künı 17 faşistı jaipap salsa, kelesı künı eseptı 58-ge jetkızdı. Üşınşı künı mūnyŋ qataryna taǧy 9 dūşpannyŋ ölıgı qosyldy. Al Velikie Luki tübındegı jantalasta 87 gitlerşını mert qyldy. Jauyngerlık «Za Rodinu» gazetı Äbdıbekov öltırgen faşistıŋ sany 1942 jylǧy qyrküiekte – 102, qazanda – 125, jeltoqsanda – sovet snaiperlerınıŋ ekınşı sletıne qarai 219-ǧa tolǧanyn jazdy. Al arhiv qūjattary boiynşa ol san – 227.
Töleuǧali Äbdıbekov (ortada) maidandastarymen bırge:
sol jaqta – Äbıl Nüsıpbaev, oŋ jaqta – Anorbai Erjanov (özbek).
Taǧy bır derek bylai söileidı: «Töleuǧali Äbdıbekov joldas – polk pen diviziianyŋ eŋ üzdık snaiperı, ol 1942 jyldyŋ şıldesınen 1943 jyldyŋ 10 nauryzyna deiın 255 faşistı öltırdı. Būdan basqa, ötken merzım ışınde ondaǧan jas snaiperdı (resmi türde 32 dep körsetıledı. – A.Ş.) mergendıkke baulydy. Äbdıbekovtıŋ snaiperlık şeberlıgı onyŋ maidan kezındegı erjürektıgımen ūştasty. 1943 jyldyŋ 6-şy jäne 10-şy nauryzy aralyǧynda Äbdıbekov joldas qardai boraǧan jau oǧynyŋ astynda otyryp, eptılıkpen nysana közdegenı arqasynda 28 faşistı öltırdı, ekeuın jaralady».Erlıgıne täntı bolǧan 3-şı armiianyŋ äskeri keŋesı Töleuǧaliǧa qolpaş hat joldap, Bükılodaqtyq radio ol turaly arnaiy habar jasady.Jyr alyby Jambyl Jabaevqa maidan şebınen sälem-sauqat bıldırgen belgılı jazuşy-jurnalist Pavel Kuznesov: «Ainalaiyn Jäke! Sızdıŋ amanatyŋyzdy ūldaryŋyz adal atqaruda. Maqtaral sovhozynan kelgen mergen Töleuǧali Äbdıbekov nemıstıŋ 259 basqynşysyn jairatty. Ol öte öjet jıgıt jäne adal dos», - dep jazdy. Özı maidanger, qazaqtyŋ körnektı aqyny Quandyq Şaŋǧytbaev 1943 jyly Töleuǧaliǧa jyr arnap, onda: Ötınemın, özıŋ aman jür bıraq, Tal boiyŋda sarqylmasyn äl-şydam. Jau qatary jusai bersın qūldyrap, Öltıre tüs, öltıre tüs, qarşyǧam! – dep tılek bıldırgen. Ökınışke qarai, qaharman mergen ajal aranynan qūtylmady... Qaitys bolarynan ekı kün būrynǧy, iaǧni 1944 jylǧy 21 aqpandaǧy mälımet boiynşa, Töleuǧalidyŋ qolynan qaza bolǧan nemıs ofiserı men soldatynyŋ sany 395-ke jetken. Qaza tapqan soŋ, sol jylǧy 8 nauryz künı Sovet Odaǧynyŋ Batyry ataǧyna ūsynylǧan. Būl qūjatqa polk komandirı, gvardiia polkovnigı Reşetnikov qol qoiǧan. Töleuǧali Äbdıbekov tek mergendıgımen ǧana emes, jalpy jürek jūtqan batyrlyǧymen de közge tüsken. Mysaly, arhiv derekterınıŋ bırınde onyŋ dūşpan baqylauyndaǧy joldyŋ boiynan mert bolǧan sovet jauyngerlerınıŋ denelerı men qaru-jaraqtaryn körıp, eş taisalmastan olardy berı alyp şyǧuǧa äreket jasaǧany aitylady. Nemıs snaiperınıŋ oǧy auyr jaralaǧanyna qaramastan, ol ekı kün ışınde, iaǧni 1943 jyldyŋ 9-10 nauryz künderı jetı vintovkany, üş qol pulemetın, bır avtomatty jäne on partiia biletın özımızdıŋ şepke ötkızedı. Arada ūzaq merzım ötkende, reseilık soǧys ardagerı Vladimir Litvakov «Qazaqstan» ūlttyq telearnasynan 2010 jyldyŋ 22 nauryzy künı körsetılgen reportajda: «Bauyrjan Momyşūly siiaqty taǧy bır qazaq jıgıtı bar edı. Bızdıŋ polkta Töleuǧali Äbdıbekov degen mergen boldy. Ol da öte qaisarlyǧymen tanyldy. Polk bolyp ol jıgıttı erekşe qasterleitınbız», - dep aǧynan jaryldy. Mıne, Resei Qorǧanys ministrlıgınıŋ ortalyq mūraǧatynda saqtauly qūjattardy söiletsek, maidandastary «teŋdessız mergen, ailaker, erjürek, ūstamdy» dep mınezdeme bergen, üreiı ūşqan nemıster «qara tajal» degen laqap taqqan, Qyzyl Jūldyz, Qyzyl Tu, 1-şı därejelı Otan soǧysy, Lenin ordenderınıŋ iegerı Töleuǧali Äbdıbekovtıŋ qadır-qasietı osyndai.
Töleuǧali şahid bolǧan soŋ onyŋ qaruyn miras etken şäkırtı Äşırälı Osmanaliev (ökınışke qarai, būl sūrmergen jaiynda äzırge auyz toltyryp aitarlyq basqa mälımet joq) qandy qarymta qaitaryp, 128 nemıstı jaryq düniemen qoş aitystyrdy.Babalarymyz baǧzy tüsınık boiynşa «batyrdyŋ jany – qaruynda» dep sengen. Töleuǧali Äbdıbekovtıŋ qolynyŋ taby sıŋgen, qazır şürıppesı mergennıŋ sausaǧyn saǧynyp jatqan 2916-nömırlı vintovkasy Qazaqstan Respublikasynyŋ Ortalyq memlekettık mūraǧatynda saqtauly. Qaharmannyŋ özı ketse de, elıne amanat – közı qalypty. Tek baǧalai jürsek bolǧany... Qyrdyŋ qyraǧy qyranyndai edı
«Dala sūrmergenı» atanǧan daŋqty snaiper Ybyraiym Süleimenov jönınde maidanger-qalamgerler F.Lisisyn, Q.Şärıpov, Ä.Nūrşaiyqov özderınıŋ estelık jazbalary men kıtaptarynda köptegen derekter keltıredı.1911 jyly Jambyl oblysy Sarysu audanynyŋ Qyzyl Künşyǧys aulynda tuǧan bolaşaq mergen otbasyndaǧy jetı perzenttıŋ bırı eken. Äkesı Süleimen, şeşesı Tynyşbala basqadan bölek «bır töbe» sanaǧan ūldaryn, jary men üş jasar qyzy ot basynyŋ tıregın, toǧyz jasar qaryndasy aiauly aǧasyn 1941 jyldyŋ qysqy toqyrau künı, 22 jeltoqsanda äsker qataryna şyǧaryp salady. Būǧan deiın MTS-ta traktorşy bolyp jürgen orda būzar otyzdaǧy jıgıt qabılet-qarymyna säikes snaiperlık mamandyqqa sailanady.
Ybyraiym Süleimenov
Ybyraiym Süleimenov 3-şı ekpındı armiianyŋ 21-şı gvardiialyq atqyştar diviziiasynyŋ Almatyda jasaqtalǧan 100-şı ūlttyq derbes atqyştar brigadasyndaǧy 2-şı batalonnyŋ jauyngerler sapyn tolyqtyryp, Kalinin maidanyna barǧannan-aq mült ketpes mergendıgımen bedel jiia bastaidy.1942 jyly mamyr aiynda taǧaiyndalǧan «Snaiper» tösbelgısın tūŋǧyştardyŋ qatarynda keudesıne qadaidy. BKP(b) müşelıgıne kandidattyqqa ılıgedı.Rjev tübındegı qantögıste 39 jaudy nysanaǧa ılıktırse, Molodoi Tud mekenı üşın arpalysta 79 faşistı oqqa bailap, «Erlıgı üşın» medalın alady. Velikie Luki maŋyndaǧy sūrapylda taǧy da 60 gitlerşını ölım qaptyryp, osy erlıgı Qyzyl Jūldyz ordenıne laiyq dep tabylady. Būǧan qosa ekınşı optikalyq vintovka syiǧa berıledı de, Ybyraiym öle-ölgenşe iyǧynan nysanaly qos myltyǧyn jäne janynan bır avtomat, bır granatany tastamai ūstaudy ädetke ainaldyrady. Üş ret jaraqattanyp, aiyqqan bette qaitadan maidan şebıne ūmtylady. 1943 jyldyŋ jazyna deiın Ybyraiym Süleimenov mūrttai ūşyryp, sespei qatyrǧan faşistıŋ ūzyn sany 239-ǧa jetkenı anyq. Öitkenı mūnyŋ tasqa basylǧan aiǧaqtary bar.
Y.Süleimenov qimyl üstınde
Mysaly, 3-şı ekpındı armiianyŋ qolbasşysy, general Kuzma Nikitovich Galiskii özınıŋ «Qaharly synaq jyldary. 1941-1944» atty kıtabynda: «Menı jeke qūrammen kezdestırgen kezde ekı mergendı – Qyzyl Jūldyz ordenın alǧan aǧa serjant Ybyraiym Süleimenovpen jäne Ahmet Jūmaǧūlovpen tanystyrdy. Olardyŋ bırınşısınıŋ öltırgen nemısı – 239, ekınşısınıkı – 101 eken», - dep jazady.Bızge belgılı tam-tūm derekke iek artsaq, mūndaǧy ekınşı mergen – Ahmet Jūmaǧūlov Qostanai oblysy Amankeldı audanynda 1894 jyly düniege kelgen. 48-şı armiianyŋ qūramyndaǧy 8-şı gvardiialyq atqyştar diviziiasynyŋ 258-şı atqyştar polkynda bolyp, 1943 jylǧy 30 qazanda 2407-şı dalalyq köşpelı hirurgiialyq gospitalda jaraqattan qaitys bolady. Ukrainanyŋ Sumsk oblysynyŋ Şostinsk audanyna qarasty Sobichevo selosynda jerlengen. Jäne äielınıŋ esımı Küljanat ekendıgı ǧana mälım. 1943 jyldyŋ erte köktemınde maidandastary atynan Jambyl Jabaevqa hat joldaǧan jurnalist-jazuşy Äzılhan Nūrşaiyqov mynadai jyr joldaryn tüzedı: Qyraǧy qyrdyŋ qyrany, Dalanyŋ ūşqyr qūlany, Taudyŋ jüirık būlany, Nemısterdı ekı jüz Otyz toǧyz öltırgen Süleimenov Ybyraiym – Qazaqtyŋ batyr ūlany! Jüz jasaǧan jyraudan keşıkpei jauap jetedı: Hattaryŋdy arnaǧan, Batyrlyqty toqydym, Būryn qūlaq şalmaǧan, Neşe aluan el ötken, Mūndai erlık bolmaǧan, Qaharyŋ jer terbetken Qairat bergen sol maǧan, Baimūrzin men Būryşev, Jauǧan oqtan taimaǧan, Tanktermen ūrysyp, Najaǧaişa oinaǧan, Ybyraiym, Myrzabai, Jau qyruǧa toimaǧan.
Al osy Nevel – alaş halqyn alapat aşarşylyqqa ūşyratqan qanışer Filipp Goloşekinnıŋ tuǧan topyraǧy ekenınen ekınıŋ bırı habardar bola qoimas. Sondai-aq, sol töŋırekte Mänşükpen bırge Ybyraiym Süleimenovtıŋ de eren erlık tanytyp, qapiiada qaza qūşqanyn jalpy jūrt bıle bermes. «Jerdıŋ jüzı – domalaq, jolyqpasty janastyrady, toǧyspasty tüiıstıredı» degen osy şyǧar, bälkım. «Adamnyŋ basy – Allanyŋ doby» degenge de saiady....1943 jyldyŋ 15 qazanynda Nevel qalasynyŋ batysyna qarai, İzochi stansiiasy maŋyndaǧy 173,3 biıktık üşın keskılesken şaiqas boldy. Nemıster kezektı şabuylǧa şyqty. Sol qaptalda Mänşük jauǧa qarsy töpelete oq jaudyrsa, oŋ jaq qanattaǧy üş okopty Ybyraiym qaz-qatar jailady. Ekı şetke bır-bır vintovkadan qoisa, ortaŋǧy okopqa avtomaty men granatasyn yŋǧailady. Şapşaŋ oryn auystyra otyryp, nysana közdedı. Faşisterdıŋ ekı ret betı qaitaryldy. Bıraq üşınşı joly bızdıŋ jaiau äsker jauyngerlerınıŋ oq-därısı tausylyp, şegınıske köştı. Nemısterdıŋ jolyn bögegen Mänşük pen Ybyraiym qasyq qandary qalǧanşa tötep baqty. Opat boldy, bıraq bekınıstı saqtap qaldy. Sarysulyq snaiper būl ūrysta 30-dan astam gitlerşını sūlatyp salyp, jaipaǧan jendetınıŋ sanyn 289-ǧa jetkızdı deidı Ybyraiymnyŋ ömırbaianyn özderınşe zerttep-zerdelegen yntagerler Alla Eroşkina men Aleksei Vovchenko. Brigadalyq «Otan üşın» gazetınıŋ betınde aqyrǧy aiqasta Ybyraiym Süleimenovtıŋ 31 faşistı ajalǧa jem qylyp, barlyq öltırgen nemısınıŋ sany 270-ke tolǧany aitylady. Şynynda da, snaiper Süleimenovtıŋ qorǧasyn oǧynan qūtylmaǧan nemıstıŋ sany qanşa? Körıp otyrǧanymyzdai, boljam ärqalai. Būl şaruamen ainalysqan soǧystanuşy-ǧalym Tıleu Kölbaevtyŋ esebınşe – 341.
Älbette, gäp – Ybyraiym Süleimenovtıŋ mergendık kıtapşasynda tızılgen faşistıŋ sanyn esepteude ǧana emes, bügıngı ūrpaqtyŋ onyŋ batyrlyǧynyŋ baiany men baǧasyn bıluınde.1943 jylǧy qaraşanyŋ 1-ınde Nevel qalalyq keŋesı atqaru komitetı qauly qabyldap, azat etılgen şahardyŋ Novokvartalnaia köşesı men Gumni būrylysyna Ybyraiym Süleimenovtıŋ atyn berdı. Mūndai qūrmet Mänşükke de körsetıldı. 100-şı ūlttyq derbes brigadanyŋ sarbazdary qaraly jiyn ötkızıp, bozdaqtarmen qoştasu räsımın jasady. Ärı attanǧan äsker qaladan şyǧyp bara jatqan sätte, ymyrt üiırılıp, qas qaraiǧanyna qaramastan qala tūrǧyndary köz jastaryn syǧyp jürıp, üi qabyrǧalaryna jäne şarbaqtarǧa Ybyrai men Mänşüktıŋ aty-jönderı jazylǧan taqtaişalardy ılıp jatty. «Erdıŋ paryzy – elın qorǧau, eldıŋ qaryzy – erın qoldau» ekendıgıne osydan soŋ kümän keltırıp kör...
********
Reseidıŋ Pskov oblysynyŋ aumaǧynda bügıngı maqalamyzda attary atalǧan «Şyǧystyŋ qos jūldyzy» - Äliia men Mänşüktıŋ, sondai-aq Ūly Otan soǧysyndaǧy qazaqtyŋ eŋ üzdık ekı mergen jıgıtı – Töleuǧali Äbdıbekov pen Ybyraiym Süleimenovtıŋ süiekterı jatyr. Qos qaharman qyzymyzdyŋ Sovet Odaǧynyŋ Batyrlary atanǧanyna şükırşılık etemız. Sonymen qatar, saiypqyran snaiperlerımızdıŋ būl ataqqa ılınbei qalǧanyn oilaǧanda, ıştei ekıūdai küige tüsetınımız de jasyryn emes. Baiaǧyşa – zamannyŋ zaualynan, adamnyŋ auanynan köremız-daǧy. Töleuǧali da, Ybyraiym da ömırlerın Otanyn saqtau jolyna, iaki sız ben bızdıŋ jaryq düniede jüruımız üşın sarp ettı, marapatty nysana qylǧan joq. Batyrlardyŋ peşenesıne jazylatyny – osy.Amantai ŞÄRIP
