QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty Qazybek İsa "Aq jol" partiiasy fraksiiasy atynan Qazaqstan Respublikasy Premer-ministrınıŋ orynbasary E.L.Toǧjanovqa deputattyq saual joldady.
Qūrmettı Eraly Lūqpanūly!
«Aq jol» partiiasy fraksiiasy biyl 3 nauryzda «Alaş qairatkerlerın ūmyt qaldyru - saiasi ädıletsızdık» atty özıŋızge deputattyq saual joldaǧany belgılı. Onda HH ǧasyr basyndaǧy Alaş qozǧalysynyŋ öŋırlerdegı qairatkerlerınıŋ esımderı ūmyt qalyp, eşqandai este qaldyru şaralary jasalmai otyrǧany aitylǧan edı. Endı anyqtalyp jatqandai, el ışındegı eleusız qalǧandar tek Alaş qairatkerlerı ǧana emes, Älihan Bökeihan, Ahmet Baitūrsynūly, Mırjaqyp Dulatūly sekıldı Alaş kösemderınıŋ özderı de laiyqty ūlyqtalmai jatqanyna köz jetızdık.
Biyl Orta Aziiadaǧy tūŋǧyş saiasi partiia «Alaş» partiiasyn qūryp, Alaş Orda ükımetın basqarǧan ensiklopedist-ǧalym Älihan Bökeihannyŋ tuǧanyna 155 jyl toluyna arnalǧan mereitoilyq ıs-şaralar Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ ūsynuymen Täuelsızdıktıŋ 30-jyldyǧy baǧdarlamasyna engızıldı. Taiauda 31 nauryzda Türkıstan Deklarasiiasyn qabyldaǧan Türkıtıldes memleketterdıŋ yntymaqtastyq keŋesı sammitınde Türkı keŋesı memleketterınıŋ basşylary Tūrannyŋ ūly tūlǧalarynyŋ ışınde Älihan Bökeihannyŋ 155 jyldyq mereitoiyn da atap ötu üşın ıs-şaralar ötkızuge şeşım qabyldady. Älihan Bökeihannyŋ 150 jyldyǧyn IýNESKO toilaǧan 2016 jyldan berı jyr bolyp kelde jatqan Qaraǧandydaǧy Oktiabr audany endı Älihan audanyna ainaldy! Alaş aqyry Oktiabrdı jeŋdı! Būl qadamdardyŋ bärıne ärine, şükırşılık aitamyz. Degenmen, bıraq Älihan Bökeihan atynda elımızdıŋ astanasynan bastap, barlyq oblys ortalyqtarynda da, ülken qalalarda da eşqandai Alaş kösemınıŋ atyna laiyqty köşeler joq ekenı anyqtaldy. Astanamyzdan bastasaq, Bökeihan köşesı ortalyqta emes, ol eleusız köşenı köbınese «Mäŋgılık el» köşesındegı keptelısten qaşqan jürgızuşıler jaqsy bıledı. Almatydaǧy Bökeihanov esımı berılgen köşe ortalyqtan şet, öndırıstık audanda jäne el «Baraholka» atap ketken bazar artyndaǧy quys-quysta ornalasqan. Şymkenttıŋ şetındegı Tassai auylynyŋ tasasynda qalǧan Bökeihanov köşesınıŋ ūzyndyǧy 500 metrdei ǧana, jiyrma şaqty üi ornalasqan, tıptı jaryq ta joq. Sol maŋaidaǧy adam atauynsyz köşelerdıŋ ūzyndyǧynyŋ özı odan köp artyq. 2017 jyly Alaştyŋ jüz jyldyǧynda Şymkentte Leninnıŋ eskertkışın qalpyna keltıruge 103 million teŋge bölıngende «Qazaq ünı» gazetınde «Şymkentte Leninnıŋ emes, Älihannyŋ eskertkışı tūruy kerek!» dep dabyl qaqqan edık. Alaş Ordasy atalǧan Semeide de, oblys ortalyǧy Öskemende de Älihan atyna laiyq köşe joq! Semei qalasynyŋ şet jaǧyndaǧy «Komsomol» kentınen şaǧyn ǧana köşe berılıptı.. Öskemende qalanyŋ şet jaǧynda, 22-şı şaǧynaudanda jiyrma şaqty üidı ǧana qūraityn şaǧyn köşege Alaş kösemınıŋ atyn da atamai, tek «Bokeihanova» dep jazyp qoiǧan... Qalalardaǧy boiynda bırde-bır oqu-mädeni oryndary joq būl tasadaǧy tar köşelerdıŋ barlyǧyn Älihan Bökeeihannyŋ köşesı dep elge körsetudıŋ özı ūiat! Sonda bız Älihan köşesın qalyŋ köpşılıkten «jasyryp» qoiǧannan ne ūtamyz?! Al Älihannyŋ tuǧan oblysy ortalyǧy Qaraǧandy qalasynda onyŋ atyndaǧy köşe atymen joq ekenın bızden basqa el esıtpei-aq qoisyn... Qazaq Elınde bırtuar tūlǧamyzdyŋ atyna laiyq köşe bolmauy jäne qazaq auylşaruaşylyǧy ǧylymynyŋ basynda tūrǧan ǧūlama ǧalymǧa bır de bır joǧary oqu ornynyŋ aty berılmeuı Alaş kösemınıŋ aruaǧyna jasalǧan qiianat! Jalpy, biyl 30 jyldyǧy toilanatyn Täuelsız Qazaqstannyŋ parlamentı tarihynda Alaş aty, Älihan, Ahmet, Mırjaqyp esımderı eŋ bırınşı ret 2007 jyly Alaştyŋ 90 jyldyǧynda «Aq jol» partiiasynyŋ deputattyq saualynda ataldy. Al 2012 jyly «Aq jol» fraksiiasy qūrylyp, partiia Alaş baǧdarlamasyn qabyldaǧaly berı Alaş arystarynyŋ attaryn mäŋgılık este qaldyru şaralary men qalalarda Alaş alleialaryn aşudy tūraqty ūsynumen kele jatyrmyz. Biyl 3 nauryzda L.N. Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı men Ş.Uälihanov atyndaǧy tarih jäne etnologiia instituy bırlesıp ötkızgen «Älihan Bökeihan – Qazaq elı men jerınıŋ tūtastyq rämızı» atty Halyqaralyq konferensiiada elımızdıŋ laiyqty bır joǧary oqu ornyna Älihan Bökeihannyŋ esımın beru jäne ülken qalalarda «Alaş» alleiasyn aşu mäselesı taǧy da köterılıp, qararǧa engızıldı. Osyǧan orai, «Aq jol» partiiasy ūsynamyz: 1.Älihan Bökeihan - negızgı mamandyǧy ormantanuşy-ǧalym, iaǧni agronom. Ol 1897-1901,1902-1903 jäne 1926 jyldar aralyǧynda qazaq oblystarynyŋ jer-suyn, qazaqtyŋ dästürlı köşpelı ärı jartylai köşpelı şaruaşylyǧyn zerttegen F.A. Şerbina, S.P. Şvesov jäne KSRO Ǧylym akademiiasynyŋ Antropologiialyq ekspedisiialaryna qatysyp, qazaqtyŋ qoi tūqymdary men qoi şaruaşylyǧy, ırı qara mal jäne jylqy tūqymdary men şaruaşylyqtaryn zerttep, 3 ırgelı ǧylymi monografiia, bırneşe ondaǧan ǧylymi maqala-ocherk jazyp qaldyrǧan ǧalym. Osy künge deiın qazaqtyŋ auylşaruaşylyǧyn zertteuge Ä.N. Bökeihannan artyq zor üles qosqan ǧalym joq ekenın erekşe atap körsetemız. Sondyqtan qazaqtyŋ bügıngı auylşaruaşylyǧy ǧylymynyŋ negızın qalaǧan ǧūlama ǧalym esımın Almaty qalasyndaǧy äzırge aty joq Qazaqtyŋ ūlttyq agrarlyq universitenıne bergen äbden laiyq dep esepteimız. 2.Elordamyz Nūr-Sūltan qalasyndaǧy Tūran daŋǧyly men Syǧanaq köşelerınıŋ qiylysyndaǧy bos tūrǧan alaŋǧa «Alaş» alleiasyn aşyp, Älihan eskertkışı men Alaş qairatkerlerı biusterın ornatu qajet. 3.Elımızdegı barlyq qalalardyŋ ortalyǧynan Älihan Bökeihan atyna laiyqty köşe berılıp, Alaş alaŋdary aşyluy tiıs. Qūrmetpen, «Aq jol» fraksiiasy deputattary: Q.İsa, A. Peruaşev, A.Äbıldaev, E. Barlybaev, B. Düisenbinov, S.Erubaev, D. Espaeva, A.Jūmabaeva, A.Linnik, E.Ömırǧali, M.Ramanqūlov, A.Sembinov. «Nūr Otan» fraksiiasy müşelerı: M.Täjmaǧambetova Ä.Äbsemetova
