Elimizde bala týý boıynsha rekordtyq kórsetkish jańardy. 2019 jyly 403 064 sábı dúnıe esigin ashsa, aldyn ala derekter boıynsha 2020 jyly Qazaqstanda 425,6 myń bala týǵan. Buǵan deıin eń kóp bala týý jaǵdaıy 1987 jyly tirkelgen. Sol jyly 417 myń náreste dúnıege kelipti. Demek, demografııalyq dúmpý bul joly 8,5 myń adamǵa artyq bolyp otyr. Kórsetkishterdiń kúrt artýyna ne sebep boldy?
Ulttyq statıstıka bıýrosynyń deregine súıensek, 2020 jylǵy qańtar-jeltoqsandaǵy aldyn ala derekter boıynsha elimizde 425,6 myń sábıdiń týǵany tirkeldi, bul 2019 jyldyń tıisti kezeńimen salystyrǵanda 22,6 myń adamǵa nemese 5,6%-ǵa kóp jáne 1987 jylmen salystyrǵanda 8,5 myń adamǵa nemese 2%-ǵa artyq.
Ádette aýyldaǵy analar kóp balaly bolady deımiz. Biraq bir qyzyǵy, atalǵan bıýronyń aqparatynda qalalyq jerde dúnıege kelgender sany aýyldyqtarǵa qaraǵanda basym bolyp tur. 2020 jyldyń kórsetilgen kezeńinde qalalyq jerlerde týǵandar sany – 248,7 myń adam (58,4%), aýyldyq jerlerde dúnıege kelgender – 176,9 myń adam (41,6%). Al óńirler boıynsha derekterge kelsek, barlyq týǵandardyń jartysynan kóbi eldiń 6 oblysynda tirkelgen: Túrkistan (14,4%), Almaty oblystarynda (12,7%), Almaty (8,3%), Shymkent (7,4%), Nur-Sultan (7%) qalalarynda jáne Jambyl oblysynda (6,9%) tirkelgen.
Degenmen halyq sanynyń ósimin 50 jyldan beri zerttep kele jatqan tájirıbeli demograf-ǵalym Erbolat Musabek naqty boljam men salmaqty sóz aıtýǵa erte ekenin jetkizdi. Sebebi bul – aldyn ala ázirlengen derekter.
«Demografııalyq dúmpý boldy dep súıinshilep jatyrmyz ǵoı. Jón. Desek te bul – áli naqtylanbaǵan, joǵaryda aıtylǵandaı, aldyn ala derekter. Demek, kórsetkishter aldaǵy ýaqytta ózgerýi múmkin. Óıtkeni keıbiri belgili bir sebeptermen balasynyń týý týraly kýáligin 1-2 aıǵa keshigip alady, shalǵaı aýylda turatyn adamdardyń ýaqytynda tirkelýge múmkindikteri bolmaı qalýy da múmkin. Sondyqtan sáýirdegi jyldyq qorytyndyny kútý kerek. 2020 jyly týǵandar sany 1987 jyly týǵandar sanymen (417139) teńeskeni ras. Al qanshalyqty artqany sáýirdegi kórsetkishterden keıin belgili bolady. Bul teńesýdiń ózi de – úlken jetistik», deıdi E.Musabek.
Iá, ulan-ǵaıyr aýmaqty alyp jatqan Qazaqstanda halyq sanyn arttyrý máselesi búginde memlekettik múddege aınalǵan. Buǵan deıin Elbasy Nursultan Nazarbaev halyq sanyn 2020 jyly 20 mln-ǵa jetkizý keregin aıtqan bolatyn. Osy mejege qashan jetetinimizdi boljaý byltyrǵy demografııalyq dúmpýdiń sebebin anyqtaýdan bastalatyn sekildi.
Byltyrǵy «bebı býmǵa» eń aldymen 80-jyldardaǵy jaǵdaıdyń áseri bar. Bul týraly bizge «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlegi, demografııa magıstri, qazir de osy mamandyq boıynsha Pragada doktorantýrada oqıtyn demograf Aıaýlym Zarlyqanqyzy aıtty.
«Halyqtyń sany men quramyna únemi taldaý jasap otyramyn. 2020 jylǵy joǵary kórsetkishke negizinen 80-jyldardaǵy jaǵdaı yqpal etti. Budan burynǵy rekord 1987 jyly bolǵan edi. Al endi sol jyldary týǵandarda bosanýdy keıinge shegerý sheshimi kóp qabyldanady. Iaǵnı 80-jyldarda týǵan búgingi analar 40 jasqa jetkenshe 3-shi nemese 4-shi balany týyp alýǵa asyǵady. Buryn áıelder kóbine 30 jasqa deıin bosanyp alýdy qup kóretin, qazir bul josparlaý ýaqyty 10 jyldaı ýaqytqa keshikti. Aqıqatynda mundaı jaǵdaı Qazaqstanda ǵana emes, postkeńestik elderde de oryn alyp otyr», deıdi.
Qoǵam arasynda «Byltyrǵy «bebı býmnyń» bolýyna kóp balaly analarǵa memleket tarapynan járdemaqy taǵaıyndalyp, áleýmettik kómek kórsetilgeni de septigin tıgizýi múmkin» degen boljam bar. Bul qanshalyqty shyndyqqa janasady?
Demograf maman A.Zarlyqanqyzynyń oıynsha, mundaı boljam jasaýǵa bolmaıdy. Óıtkeni áleýmettik zertteý júrgizilgen joq. Olaı bolǵan kúnniń ózinde memlekettik járdemaqy men áleýmettik kómek halyq sanynyń kúrt artýyna janama túrde ǵana áser ete alady. Óıtkeni eger otbasynda balany ómirge ákelý josparlansa, adamdar syrtqy jaǵdaılarǵa qaramastan jospardy oryndaýǵa tyrysady.
Biraq «80-jyldarda týǵan búgingi analar 40 jasqa jetkenshe 3-shi nemese 4-shi balany týyp alýǵa asyǵady» degen oımen tolyq kelisýge statıstıkalyq derekter moıyn burǵyzbaıtyn sekildi. Sebebi aldyn ala málimetter boıynsha týýdyń eń úlken úlesi (31,4%) 25-29 jas aralyǵyndaǵy áıelderge tıesili. Al 35-39 jastaǵylar 13,5%-dy ǵana quraıdy. Alaıda demograf A.Zarlyqanqyzynyń «memlekettik járdemaqy men áleýmettik kómek halyq sanynyń kúrt artýyna janama túrde ǵana áser ete alady» degenin derekter de rastaıtyndaı kórindi. Óıtkeni 2020 jylǵy qańtar-jeltoqsanda áıelderdiń birinshi bosaný úlesi – 26,8%, ekinshi balasyn bosanǵandar – 24,7%. Al úshinshisin dúnıege ákelgender 22,2%, tórtinshi jáne odan da keıingi sábıin týǵan analar 25,9%-y qurady.
