Jer silkinisi tabıǵı sıpattaǵy tótenshe jaǵdaıǵa jatady. Ol shartty túrde úshke bólinedi: álsiz (1-4 ball), kúshti (5-6 ball) jáne qıratatyn ( 8 jáne odan da kóp). Endigi kezekte onyń túrlerine toqtalyp ótelik. Jer qabaty men lıtosfera taqtasynyń qımyldaýynan bolatyn jer silkinisin tektonıkalyq, janartaýlardyń atqylaýynan bolatyn zilzalany janartaýlyq dep ataımyz. Sondaı-aq, jerden opyrylýy nátıjesinde paıda bolatyn opyrylma jer silkinisi bar. Búginde álem elderinde tehnogendik jer silkinisteri oryn alýda. Bul adamdardyń tabıǵatqa salǵyrt qaraýy nátıjesinde paıda bolady.
Kópshilik jer silkinisiniń alǵashqy dúmpýi kezinde qalaı áreket etý kerek ekenin bilmeı jatady. Osyǵan oraı qaýipsizdik erejelerin nazarlaryńyzǵa usynamyz.
Eger siz jer silkinisi kezinde úıde bolsańyz:
Kereýettiń ıakı oryndyqtyń astyna kirińiz. Olar sizdi qulaýy múmkin synyqtar men zattardan qorǵaıdy. Terezelerden, ilýli zattardan, aınalardan, bıik jıhazdardan, úlken turmystyq tehnıkalardan jáne aýyr zattarmen toltyrylǵan shkaftardan abaı bolyńyz. Eger siz jer silkinisi kezinde kerýette jatsańyz, dereý ornyńyzdan turyp, basyńyzdy jastyqpen jabyńyz. Jer silkinisi 5 balldan kóp bolǵan jaǵdaıda ǵımarattan shyǵýǵa áreket jasańyz.
Balkonǵa shyqpańyz, ot qoımańyz, esikti ashyńyz jáne esik aldynda turyńyz nemese qaýipsiz jerde jasyryńyz.
Eger siz múgedekter arbasyn qoldansańyz, dóńgelekterdi bekitip, basyńyzdy jabyńyz.
Eger siz kóshede bolsańyz, tómendegideı áreketterdi jasańyz:
Elektr jelilerinen, ǵımarattardan jáne aǵashtardan alys bolyńyz.
Eger siz kólik júrgizip kele jatsańyz, joldyń shetine baryp, toqtańyz. Qaýipti jerlerdiń astynda toqtamańyz (mysaly, kópirler, elektr jelileri nemese úlken jol belgileri).
Qulap ketýi múmkin qaýipti zattardy qadaǵalańyz, qutqarý shtabyn taýyp, kómekke júginińiz.
Jer silkinisi aıaqtalǵannan keıin ne isteý qajet?
Eń aldymen, aınalańyzdaǵy adamdarǵa nazar aýdaryńyz. Jaraqat alǵan jandarǵa alǵashqy kómek kórsetińiz. Aýyr jaraqat alǵan adamdar qaýipsiz jerde bolǵan jaǵdaıda onyń jyljytpańyz.Sebebi artyq qımyl onyń ómirine qaýip tóndirýi múmkin. Zardap shekken jandykórpemen nemese qosymsha kıimmen jabyńyz. Radıoqabyldaǵyshty qosyńyz.
Ǵımarattardan baspaldaqtar boıynsha evakýaııalanyńyz, lıftilerdi paıdalanbańyz.
Órt, qulaǵan elektr jelileri jáne ǵımarattardyń zaqymdanýy sııaqty birqatar qaýipti jaǵdaılardyń bar-joǵyn tekserińiz.
Eger sizde órt sóndirgishter bolsa jáne olardy qoldanýǵa úıretilgen bolsańyz, onda kishkentaı órtterdi dereý sóndirińiz. Synǵan áınekterden aýlaq bolyńyz.
Aǵartqysh, laı, baqsha hımıkattary, boıaý, benzın nemese basqa da janǵysh suıyqtyqtardan tógilgen qaýipti materıaldardyń janynda óte saq bolyńyz. Eger kúmándansańyz, onda bul jerden ketińiz.
Esińizde bolsyn, dúmpý qaıtalanýy múmkin. Sol sebepti tótenshe jaǵdaıǵa daıyn bolyp, anyq zardap shekken ǵımarat aýmaǵynan alys bolýǵa áreket jasańyz.
Almaty – seısmıkalyq qaýipti aımaq
Elimizde ońtústik pen ońtústik shyǵys aýdandarynda jer silkinisi kóp bolady. Qaýipti aýdandardyń tizimine Shyǵys Qazaqstan, Almaty, Jambyl, Túrkistan oblystary kiredi. Al eń qaýipti seısmıkalyq qala – Almaty qalasy. Ol 9 balldyq jáne odan da joǵary jer silkinisi bar qaýipti seısmıkalyq aımaqta ornalasqan. Seısmologtardyń aıtýynsha, qalanyń kez kelgen turǵyny jer silkinisine daıyn bolýy tıis. «Japonııada ár úıde zilzalany habarlap otyratyn qurylǵy ornatylady. Al bizde bar bolǵany Japonııa syılaǵan 5 qondyrǵy bar. Olar qalanyń ár aımaǵynda ornalasqan. Sol qondyrǵylar arqyly jer silkinisiniń birinshi tolqynynan keıin qosymshaǵa habarlama barady. Adamdar dúmpýdiń kelesi tolqyny bolǵansha qaýipsiz jerge shyǵyp úlgere alady. Árıne, tolyqqandy aqparat berý úshin qural-jabdyqtar jetkilikti bolýy shart. Onyń barlyǵy qazir qarastyrylýda», – dedi Vladımır Kýchkın inbusiness.kz tilshisine bergen suhbatynda.
«Adyrna» ulttyq portaly
