Áleýmettik jelide de, bylaıǵy kezde de qyzý pikir-talas týdyratyn taqyryptyń biri – «toqal alý». Búginde ekinshi áıel nemese «toqal» alýdyń máselesi ázilmen bolsa da aıtylady. Árıne, ekinshi áıel bolyp, toqal bolyp júrgender de az emes.
Desek te, bunyn zańdy saldary qandaı bolmaq?
Alǵash ret jerimizde 1921 jyly 14 maýsymda kóp áıel alýǵa tyıym salý týraly dekret qabyldandy. Tipti, kóp áıel alýshylyq qylmys dep tanyldy. Resmı túrde ony 1998 jyly qylmystyq jazalanatyn aktiler qatarynan alyp tastaý týraly sheshim qabyldandy.
Qazirgi tańda jas otbasylar ZAGS-pen qatar, meshitke de nekesin tirketetinin bilemiz. Statıstıkaǵa súıensek, sońǵy ýaqytta ıslam dini musylmandarǵa birneshe áıel alýǵa bolady degen jeleýmen, tek qana meshitte nekesin qıyp, ekinshi áıel alýshylar da elimizde kóbeıýde. Osylardyń arasynda kásipkerler men sheneýnikter kóbeıip keledi.
Al, bul zańdy ma?
Neke jáne otbasy kodeksinde zańdy nekege bir jynysty adamdardyń úılenýine jáne basqa bireýmen nekede tirkelgen adamnyń taǵy neke qııýyna tyıym salynǵan.
Iaǵnı, nekede tursań ekinshi ne úshinshi áıel alý zańsyz bolyp tabylady jáne toqal bolǵan jaǵdaıda arasynda zańdy jaýapkershilik týyndamaıdy.
Sonymen qatar, meshitte neke qııý zańdy neke qııýǵa jatpaıdy, bul jaı ǵana dinı dástúr retinde sanalady.
Toqal bolý men zańdy neke qıyp áıel bolýdyń quqyqtyq saldary qandaı?
Zańdy neke qııý kezinde kúıeýi men áıeli arasynda múliktik jáne jeke múliktik emes quqyqtary men mindetter týyndaıdy.
Al neke buzylǵan jaǵdaıda erli-zaıyptylardyń arasynda ortaq múlikti bólýge, eńbekke qabiletsiz jubaıyn, sondaı-aq kámeletke tolmaǵan balalaryn kútip-baǵýǵa qarajat tóleýge qatysty talap qoıa alasyz.
Sonymen qatar, erli-zaıyptylar zańdy nekede turǵan kezinde jınaǵan múlik olardyń birlesken ortaq menshigi bolyp tabylady. Birlesken ortaq múlkine quqyq zańdy nekede turǵan kezeńinde balalardy baǵyp-kútýdi júzege asyrǵan nemese basqa sebeptermen jeke tabysy bolmaǵan áıeli de tıesili bolady.
Al, toqaldyń joǵary da atalǵan jaǵdaılar boıynsha quqyqtary bolmaıdy. Iaǵnı, onyń ekinshi áıel ne toqal degen statýsy bolsa da, tipti meshitte neke qısa da, kóshedegi basqa beıtanys adamnan aıyrmashylyǵy joq. Sebebi, zańdy nekede tirkelmegesin múliktik jáne jeke múliktik emes quqyqtar men mindetterge ıe bolmaıdy.
Mysaly, Baýyrjannyń zańdy nekede áıeli bar. Biraq basqa bireýmen ekinshi áıel retinde birge turady. Meshitke birge baryp, ekinshi áıeli toqal statýsyna ıe boldy, Baýyrjan úıine barýyn da qoıdy. Biraz jyl birge turyp, keıin Baýyrjan kenetten qaıtys boldy. Sol kezde barlyq múlikke zańdy nekede turǵan birinshi áıeli ıe bolady. Toqaly bir tıynda almaıdy.
Tipti, toqalyn tastap, birinshi áıeline qaıta oralsa da, toqaly birge jınaǵan múlkin zańdy talap qoıyp, qaıtara almaıdy.
Osyǵan baılanysty, kez kelgen istiń baıybyna baryp, quqyqtyq saldaryn, zańdy negizin saralap, qadam basqan jón. Ómirlik serik tańdaýdyń da tek qana ómirlik qana emes, zańdy máni bar. Sol sebepti, zańdy nekede bolýǵa tyrysyńyz.
Facebook áleýmettik jelisinen alyndy.
