Ǧabit Müsırepov teatrynda jaqynda ǧana körermen nazaryna ūsynylǧan "Qūlager" jäne "Şaǧala" spektaklderın körıp, būl qoiylymdar rejisserlerınıŋ sonşalyqty qauqarsyzdyǧyna köz jetkızdım.
Aldymen, "Qūlager" spektaklınıŋ sätsızdıkke ūşyrau sebepterın saralasaq. Rejisserdıŋ "saundrama" baǧytyna qyzyǧuşylyǧy, būl baǧytty tüsınuge degen talpynysy quantqanymen, ony praktikalyq tūrǧyda jüzege asyruda syrtqy formasyna ǧana äsıre äuestenıp, qoiylymdy tudyruda dramaturgiia qaǧidalaryn nazardan tys qaldyrǧany, akterlermen jūmys jasauda naqty mındetterdı tüsındıre almaǧany körınıp tūr. Dramaturgiia bolmaǧan jerde, sol dramaturgiiany rejisser dūrys aşa almaǧan jerde akterlık jūmystardyŋ aqsaityndyǧy ras. Negızınde būl teatrdyŋ akterlerı respublikadaǧy üzdıkter dep tanylatyndyǧy jasyryn emes.
Būl teatrdaǧy akterlerdıŋ şeberlık mümkındıkterı, äleuetterı öte joǧary. Alaida, osy teatrda talai jyldar boiy önımdı eŋbek etıp, önerımen körermender közaiymyna ainalyp ülgergen Lidiia Kädenova osynau "Qūlager" spektaklınde oidaǧydai aşyla almaǧan. Kerısınşe, tamaqqa salyp, qūr aiqailap, qarapaiym sahna tılı qaǧidalaryn ūmyt qaldyrǧan. Lidiia Kädenova osy teatrda qoiylǧan "Kelınder köterılısı" spektaklınde keiıpkermändılık därejesıne köterılgen edı. Osyndai akterlık jetıstıkke jetkennen keiın, "Qūlager" spektaklınde Lidiia Kädenovanyŋ sätsızdıkke ūşyrauy qoiuşy rejisserdıŋ şyǧarmanyŋ maqsatyn jäne şyǧarmanyŋ maqsatyna jeter joldaǧy keiıpkerdıŋ äreket arqauyn aktrisaǧa dūrys ärı anyq tüsındıre almauynan şyǧar dep oilaimyn. Sonymen qatar, qoiylym öne boiyndaǧy Qūlagerdıŋ taǧdyry mülde tüsınıksız, eşqandai janaşyrlyq tudyrmaidy.
Tragediia janrynyŋ mūraty oryndalmaǧan. "Qanatty" degen keiıpkerdıŋ arly-berlı bos sendelgen maqsatsyz jürısı külkı şaqyrady. "Qanatty" rölın oinap jürgen aktrisanyŋ mätındı körermenge jetkızudegı diksiiasy anyq emes, beinelık qisyny būlyŋǧyr. Jalpy, spektaklde qisynsyz şeşımder öte mol. Sanaly da siujetı tüsınıktı poemany sandyraqqa ainaldyru dūrys pa? Rejisser talantty akterlerdıŋ sätsızdıkke tap bolularyna özın jauapty sezıne me eken? Älde: "Menıkı tek rejisser retınde oiyma ne kelse, sony jasau boldy" der me eken? Äitpese, äleuetı zor akterlık qūramnyŋ şyǧarmaşylyq qabıletterın dūrys baǧyttai almau, eŋ aldymen, sol akterlerdıŋ käsıbi taǧdyrlaryn oilamauşylyq emes pe?
Endıgı kezekte, "Şaǧala" spektaklı turaly söz qozǧasaq. Būl spektakldı sahnalauda rejisser Elık Nūrsūltan janrlyq şeşımde bırden sürıngen. Sebebı būl pesa janryn avtor Anton Chehov "komediia" dep anyqtaǧan. Al spektakl rejisserı Elık Nūrsūltan "tragediia" dep qoiypty. Rejisser özı solai belgılegenımen, men tragediiany baiqamadym. Dramaturgtyŋ ūstanymyn eskermegendıkten, rejisser käsıbi tūrǧyda köp ūtylǧan. Sonda, Elık Nūrsūltan rejisser retınde qarapaiym teatr etikasy ūǧymyn, avtor mūrasyn qūrmetteu taǧylymyn, avtor şeşımın özgertpeu önegesın bılmei me eken? Elık Nūrsūltan teatr önerınıŋ qarapaiym teoriialyq erejelerın eskermese, akterlerge qalai baǧyt bermek eken? Atalmyş teatrdaǧy akterlerdıŋ şetınen şyǧarmaşylyq ızdenıske qūştar ekendıgı, obraz jasau jauapkerşılıgın sezınudegı zeiındılıkterı barşaǧa ülgı.
Bıraq Elık Nūrsūltan da būl teatrdaǧy akterlerdıŋ biık nätijelerge qol jetkızulerıne mümkındık jasai almaǧan dep oilaimyn. Sebebı, janrdan auytquşylyq akterlık qūramnyŋ oiyndaryn oidaǧydai ūiymdastyruǧa kedergı keltırgen. Akterler ne ısterlerın bılmei jür, ärqaisysy ärtürlı janrda jūmys jasaǧan. Pesadaǧy keiıpkerlerdıŋ "liniialary" rejisser tarapynan akterlerge dūrys, tereŋ, däl tüsındırılmegendıkten, ökınışke orai, qoiylym temporitmı saqtalmaǧan. Qoiylymǧa pesada joq keiıpkerlerdı qosuda da eşqandai män-maǧyna joq. Spektaklde körkemdık bırtūtastyq joq. Kamera arqalap alyp, arly-berlı jüretın keiıpker de körermenderdı sahnada ötıp jatqan negızgı äreketterden alaŋdatady. Onyŋ üstıne sahnada ötıp jatqan körınısterdı ekran arqyly körsetudı būryn-soŋdy teatr rejisserı Bolat Atabaev "Qyz Jıbek" spektaklınde qoldanǧan, Elık Nūrsūltanǧa sol taptauryn täsıldı qaitalau ne üşın qajet bolǧanyn tüsınbedım. "Törtınşı qabyrǧa" ūstanymy da eskerılmegen.
Sebebı akterlerdıŋ keibırı körermenge tura qaraudan qaşpaidy. Maşa rölın oinap jürgen Dinara Nūrbolat sözderı mülde estılmeidı, tıptı sahnaǧa beinenı zerttemei şyǧa salǧan ba dersıŋ. "Tılı joq akter, mını köp akter" ekenın esten şyǧarmau kerek. Qoiylym suretşısınıŋ de ssenografiialyq şeşımderı teatr önerınıŋ spesifikasyna müldem sai emes. Gruziiadan qoiuşy suretşı şaqyryp, būlai şyǧyndaludan da şyǧarmaşylyq ūjym jeŋılıs tapqan. Menıŋşe, būlai şyǧyndalǧanşa, özımızdıŋ otandyq teatr suretşılerı ışınde de qanşama mamandar barşylyq, solar şaqyrylu kerek edı...
Qoryta aitqanda, Ǧabit Müsırepov atyndaǧy Qazaq Memlekettık akademiialyq balalar men jasöspırımder teatry soŋǧy kezde sätsızdıkke ūşyraǧan spektaklderden köz aşpai otyr. Nege? Būl spektaklder teatrdyŋ akademiialyq talaptaryn qanaǧattandyrmaidy dep sanaimyn. Osy turaly oilanatyn kez keldı... "Qūlager" jäne "Şaǧala" sekıldı şikı spektaklderdı körermenderge asyǧys ūsynu otandyq teatr önerıne syn emes pe? Būl Ashat Maemirovtyŋ ekken "egınderınıŋ", pısıp ülgermei, jemıs berıp ülgermei, şırıp jatqandyǧynyŋ bır belgısı emes pe eken?
Baltabek NŪRǦALİEV.
