Ǵabıt Músirepov teatrynda jaqynda ǵana kórermen nazaryna usynylǵan "Qulager" jáne "Shaǵala" spektaklderin kórip, bul qoıylymdar rejısserleriniń sonshalyqty qaýqarsyzdyǵyna kóz jetkizdim.
Aldymen, "Qulager" spektakliniń sátsizdikke ushyraý sebepterin saralasaq. Rejısserdiń "saýndrama" baǵytyna qyzyǵýshylyǵy, bul baǵytty túsinýge degen talpynysy qýantqanymen, ony praktıkalyq turǵyda júzege asyrýda syrtqy formasyna ǵana ásire áýestenip, qoıylymdy týdyrýda dramatýrgııa qaǵıdalaryn nazardan tys qaldyrǵany, akterlermen jumys jasaýda naqty mindetterdi túsindire almaǵany kórinip tur. Dramatýrgııa bolmaǵan jerde, sol dramatýrgııany rejısser durys asha almaǵan jerde akterlik jumystardyń aqsaıtyndyǵy ras. Negizinde bul teatrdyń akterleri respýblıkadaǵy úzdikter dep tanylatyndyǵy jasyryn emes.
Bul teatrdaǵy akterlerdiń sheberlik múmkindikteri, áleýetteri óte joǵary. Alaıda, osy teatrda talaı jyldar boıy ónimdi eńbek etip, ónerimen kórermender kózaıymyna aınalyp úlgergen Lıdııa Kádenova osynaý "Qulager" spektaklinde oıdaǵydaı ashyla almaǵan. Kerisinshe, tamaqqa salyp, qur aıqaılap, qarapaıym sahna tili qaǵıdalaryn umyt qaldyrǵan. Lıdııa Kádenova osy teatrda qoıylǵan "Kelinder kóterilisi" spektaklinde keıipkermándilik dárejesine kóterilgen edi. Osyndaı akterlik jetistikke jetkennen keıin, "Qulager" spektaklinde Lıdııa Kádenovanyń sátsizdikke ushyraýy qoıýshy rejısserdiń shyǵarmanyń maqsatyn jáne shyǵarmanyń maqsatyna jeter joldaǵy keıipkerdiń áreket arqaýyn aktrısaǵa durys ári anyq túsindire almaýynan shyǵar dep oılaımyn. Sonymen qatar, qoıylym óne boıyndaǵy Qulagerdiń taǵdyry múlde túsiniksiz, eshqandaı janashyrlyq týdyrmaıdy.
Tragedııa janrynyń muraty oryndalmaǵan. "Qanatty" degen keıipkerdiń arly-berli bos sendelgen maqsatsyz júrisi kúlki shaqyrady. "Qanatty" rólin oınap júrgen aktrısanyń mátindi kórermenge jetkizýdegi dıkııasy anyq emes, beınelik qısyny bulyńǵyr. Jalpy, spektaklde qısynsyz sheshimder óte mol. Sanaly da sıýjeti túsinikti poemany sandyraqqa aınaldyrý durys pa? Rejısser talantty akterlerdiń sátsizdikke tap bolýlaryna ózin jaýapty sezine me eken? Álde: "Meniki tek rejısser retinde oıyma ne kelse, sony jasaý boldy" der me eken? Áıtpese, áleýeti zor akterlik quramnyń shyǵarmashylyq qabiletterin durys baǵyttaı almaý, eń aldymen, sol akterlerdiń kásibı taǵdyrlaryn oılamaýshylyq emes pe?
Endigi kezekte, "Shaǵala" spektakli týraly sóz qozǵasaq. Bul spektakldi sahnalaýda rejısser Elik Nursultan janrlyq sheshimde birden súringen. Sebebi bul pesa janryn avtor Anton Chehov "komedııa" dep anyqtaǵan. Al spektakl rejısseri Elik Nursultan "tragedııa" dep qoıypty. Rejısser ózi solaı belgilegenimen, men tragedııany baıqamadym. Dramatýrgtyń ustanymyn eskermegendikten, rejısser kásibı turǵyda kóp utylǵan. Sonda, Elik Nursultan rejısser retinde qarapaıym teatr etıkasy uǵymyn, avtor murasyn qurmetteý taǵylymyn, avtor sheshimin ózgertpeý ónegesin bilmeı me eken? Elik Nursultan teatr óneriniń qarapaıym teorııalyq erejelerin eskermese, akterlerge qalaı baǵyt bermek eken? Atalmysh teatrdaǵy akterlerdiń shetinen shyǵarmashylyq izdeniske qushtar ekendigi, obraz jasaý jaýapkershiligin sezinýdegi zeıindilikteri barshaǵa úlgi.
Biraq Elik Nursultan da bul teatrdaǵy akterlerdiń bıik nátıjelerge qol jetkizýlerine múmkindik jasaı almaǵan dep oılaımyn. Sebebi, janrdan aýytqýshylyq akterlik quramnyń oıyndaryn oıdaǵydaı uıymdastyrýǵa kedergi keltirgen. Akterler ne isterlerin bilmeı júr, árqaısysy ártúrli janrda jumys jasaǵan. Pesadaǵy keıipkerlerdiń "lınııalary" rejısser tarapynan akterlerge durys, tereń, dál túsindirilmegendikten, ókinishke oraı, qoıylym temporıtmi saqtalmaǵan. Qoıylymǵa pesada joq keıipkerlerdi qosýda da eshqandaı mán-maǵyna joq. Spektaklde kórkemdik birtutastyq joq. Kamera arqalap alyp, arly-berli júretin keıipker de kórermenderdi sahnada ótip jatqan negizgi áreketterden alańdatady. Onyń ústine sahnada ótip jatqan kórinisterdi ekran arqyly kórsetýdi buryn-sońdy teatr rejısseri Bolat Atabaev "Qyz Jibek" spektaklinde qoldanǵan, Elik Nursultanǵa sol taptaýryn tásildi qaıtalaý ne úshin qajet bolǵanyn túsinbedim. "Tórtinshi qabyrǵa" ustanymy da eskerilmegen.
Sebebi akterlerdiń keıbiri kórermenge týra qaraýdan qashpaıdy. Masha rólin oınap júrgen Dınara Nurbolat sózderi múlde estilmeıdi, tipti sahnaǵa beıneni zerttemeı shyǵa salǵan ba dersiń. "Tili joq akter, mini kóp akter" ekenin esten shyǵarmaý kerek. Qoıylym sýretshisiniń de senografııalyq sheshimderi teatr óneriniń speıfıkasyna múldem saı emes. Grýzııadan qoıýshy sýretshi shaqyryp, bulaı shyǵyndalýdan da shyǵarmashylyq ujym jeńilis tapqan. Menińshe, bulaı shyǵyndalǵansha, ózimizdiń otandyq teatr sýretshileri ishinde de qanshama mamandar barshylyq, solar shaqyrylý kerek edi...
Qoryta aıtqanda, Ǵabıt Músirepov atyndaǵy Qazaq Memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatry sońǵy kezde sátsizdikke ushyraǵan spektaklderden kóz ashpaı otyr. Nege? Bul spektaklder teatrdyń akademııalyq talaptaryn qanaǵattandyrmaıdy dep sanaımyn. Osy týraly oılanatyn kez keldi... "Qulager" jáne "Shaǵala" sekildi shıki spektaklderdi kórermenderge asyǵys usyný otandyq teatr ónerine syn emes pe? Bul Ashat Maemırovtyń ekken "eginderiniń", pisip úlgermeı, jemis berip úlgermeı, shirip jatqandyǵynyń bir belgisi emes pe eken?
Baltabek NURǴALIEV.
