Auyr atletikadan qazaq jastarynyŋ arasynan tūŋǧyş ret älem chempiony şyǧuyna zor ülesın qosqan bılıktı bapker – Beken Bekmūhamedov. QR eŋbegı sıŋgen jattyqtyruşy, auyr atletika sportynyŋ ardagerı elımızdıŋ köptegen öŋırlerınde ştang bölımderın aşty.
Äŋgımenı auyr atltikanyŋ qazaq jerınde bolmauy mümkın emestıgınen bastap, säl-päl tarihqa şegınıs jasap körsek. Qazaqtyŋ Qobylandy, Alapamys, Er-Tarǧyn, Qambar sekıldı epikalyq aŋyz-epostaryndaǧy keiıpkerlerdegı tausoǧarlar, jalǧyz közdı diiular jer köterer joiqyn küşterı boiynda būlqynǧan alyptar surettelıp, körkem sözben aitylatyny esımızde. Men bala kezımde üidegı ünsandyqtai üstıne batyrlardyŋ jyrlarynyŋ küitabaǧyn bırınen soŋ bırın qoiyp, tamsana tyŋdauşy edım. Sonda erlıkıtıŋ, baluandyqty, batyrlyqty paş etetın epostardan qyzyǧa tyŋdai otyryp arman qiialyna qanat qaǧuşy edım. Rasymenda, qazaqtyŋ saiyn dalasynda atan jılıktı batyr, baluandardyŋ jylqyny jügımen, tüienı tügımen köterıp ketkenderı turaly qanşama aqiqaty däleldengen elı ışındegı äŋgımelerdı estıp oqydyq. Mysaly, Qajymūqan atamyzdyŋ buyny qatyp, būǧanasy bekımegen 10 jasar bala kezınde bır qap bidaidy arqalap alyp jüre beretın bolǧan eken. Sonymen qosa qaqaǧan qysta obmby qarǧa jüre almai boldyrǧan atyn şöp artylyp tūrǧan arbanyŋ üstıne köterıp salyp, arbany atymen qosa üiıne süirep alyp kelgenın jäne de arqasyna bırtalai adamdy mıngızıp köterıp tastaǧanynyn aitqan kezde joǧaryda aitqan epostaǧy batyrlar erıksız eske tüsedı emespe. Al Nūrmaǧanbet el ışınde esımı Baluan şolaq atanyp ketken baluan ärı batyr babamyzdyŋ «Köterdım elu bır pūt gırdıŋ tasyn»-degenıne qalai taŋ qalmassyŋ. Aty äigılı bauan öz öleŋınde Qoiandynyŋ bazarynda qanşa pūtty kötergenının änge qosyp aitady. Qazaq dalasynda attary aŋyzǧa ainalǧan osyndai alyp batyr babalarymzdyŋ erlıkterın oqyp bıle kele qazaqtar arsynan zıltemır köteruden älemge aty şyǧatyn jastardyŋ şyqpauy mümkın emes –degen tūjyrymǧa kelerıŋ sözsız. İia, sonda 1 pūtty 16 kg dep alsaq, Baluan şolaq 816 kg salmaqty baǧyndyrǧany belgılı bolyp tūr.
Qazırgı kezde bızdıŋ atyşuly zıltemır şeberı İlia İlin 20 pūtty kötertın bolsa, Baluan Şolaq babamyzdyŋ qanşalyqty küştı bolǧanyn eseptei bersek bolady. Al, osy zıltemır sportyn elımızdı qazaq jastary arsynan damytuǧa zor üles qosqan azamattardy bügın eske alyp, qalam tartqym kelım otyr. Al auyr atletikanyŋ eldegı tarihy turaly söz etkende mındettı türde Izbasar Orazbaq aǧamyzdy eske alarymyz anyq.
Izbasar aǧamyz bügınde sesennıŋ seŋgerıne şyǧyp keledı. Ol kısı qazaq jastary arasynan tūŋǧyş ret KSRO sport şeberı,Orta Aziianyŋ jäne Qazaqstannyŋ temırjolşylar arasynda KSRO chempiony atanǧan auyr atlet arysymyz. Sonymen qatar, Izbasar Orazbaq Almaty şaharynda Būqaralyq sport pen salauatty ömır saltyn qalyptastyruda orasan ülesın qosqan jan.
Elımız egemendık alǧan jyldardan bastap, osy bır qazaqqa taŋsyq zıltemır sportynan damytuda alaş jıgıtterı arasynan Beken Bekmūhamedovtyŋ asyǧy alşysyna tūryp tūrǧan kez edı. Han täŋırınıŋ etegın oryn alǧan, jailauy şüigın, jerı qūt Narynqol audanynyŋ Kirov kolhozynda ösıp öngen auyldan şyqqan arqaly azamat, auyr atletika sportyn elımızde damytuǧa ülken ülesın qosqan azamttyŋ bırı bolyp qaldy. Ol auyr atletika sportyndaǧy jemıstı jolyn aiaqtaǧannan keiın, jattyqtyruşy bolyp köptegen qazaq jastaryn osy sport türıne baulap, biık mejelerge jetkıze bıldı. Mysaly, Daniiar Öteşov ekeuı üzeŋgı qaǧysyp, bırge jürgen jyldary zıltemır sportynan qazaqtyŋ talantty bır şoǧyr jastaryn tärbielep şyǧardy. Marqūm Daniiar Öteşovtyŋ de qazaq jastarynyŋ aituly sport türınen ülken jetıstıkterge jetkızgenın ūmytpaimyz. Men talai ret jertölede aq-ter-kök-ter bolyp qazaqtyŋ jastaryna zılbatpan şoiyn temırlerdı kötertıp jattyqtyryp jatqanyn közımmen körıp riza bolǧan edım. Sonda Beken men Daniiardyŋ armandary da qazaq jıgıtterı arasynan Aziia, Älem chempionattarynda topjaratyn daryndy jastardy şyǧaru bolatyn. Beken men Daniiardyŋ tökken terlerı tekke ketpedı. Bel şäkırtterı Däuren Ädılǧazin, Akramjan Halmatov, Dmitri Nomofilov, Toişan Bektemırov, Erjas Boltaev synda daryndy jastar ūstazdarynyŋ ümıtın aqtai bıldı. Mysaly, Däuren Ädılǧazin Gvatemalada jastar arsynda ötken ötken älem chempionatyda qola jüldenı ielensı, jastar arasynda ekı märte Aziia chempiony atanyp, qazaqtyŋ atyn älemge tanytty. Al Bekennıŋ köp jyldary boiy aŋsaǧan aramynyn tuysy ärı şäkırtı Jasūlan Qydyrbaev oryndady. Daryndy tuysyn jetelep alyp baryp, Q.Ahmetov atyndaǧy Respublikalyq arnaiy mamandandyrylǧan mektep-internattyŋ olimpiadalyq rezervınıŋ kolledjıne oquǧa aparyp tüsıredı. Bılıktı maman balanyŋ közınen jaqsylyqtyŋ ūşqynyn baiqaǧany sözsız. Aqjaǧaly aqjarqyn aǧasynyŋ ümıtın aqtady.
Jasūlan Almatyda ötken älem chempionatynda 94 kg salmaqta 229 kg salmaqty köterıp, qazaq jastary arasynan tūǧyş bolyp älem şyŋyn baǧyndyrdy. Namysty tuy etken alaştyŋ asyl erı, qazaq halqynyŋ köpjyldan bergı arman etken maqsatyna qol jetkızdı. Qazaq jastary arsynan negı älem chempioyny bolmaǧany Jasūlan köpten berı oi elegınen ötkızıp jürse kerek. Almatyda ötken älem chempionatynda ataoilap jeŋıske jetıp, altyn jüldeger atanǧan altyn ūldyn qalai ǧana ainalmassyŋ. Al sondai tūlpar şyǧar qūlynnyŋ tūrysynan tanyp, jaǧdaiyn jasaǧan Bekendei qazaǧym- dep jüregı soqqan, bılıktı mamanǧa aitylar alǧys şeksız dep bılemın. Bügınde būl sport türınde bastary qaraiyp, qazaq jastarynyŋ qatary tola tüstı. Janyŋ quanady. Aitalyq, qazaqstan auyr atletkasyna zor ülesın qaldyrǧan marqūm Daniiar Öteşovtyŋ ūly Almas Öteşov, Rüstem Sybai sekıldı bılktı de jürektı de bılektı jastarymyzdan bolaşaqta zor ümıt kütuge bolady. Qaşanda osyndai qazaq jastarynyŋ arasynan qabıletı zor jasöspırımderge özınıŋ mol täjırbiesımen bölısuge ärqaşanda Beken daiyn. Şäkırtterı bır jerde qinalyp jatsa janynan tabylatyn janyşyrlary da osy Beken aǧailary. İia, syn alaŋyna şyǧar kezde bapkerlerdıŋ öz şäkırtterıne berer keŋesınıŋ baǧasy aiyryqşa. Aitalyq, qarsylasynyŋ kötergenıne qarai, ūtymdy qarsy qadam jasau kerek. Kei kezde qulyqtyŋ da jeŋıske alyp bartyndyǧy bolady. Sondyqtan syn saǧatynda bapkerınıŋ şäkırtıne tura keŋes berıp jolǧa saluy öte maŋyzdy. Al, osyndai sätterde Beken bapkerlerınıŋ qasynda bolyp, aqyl-keŋes beruı bel şäkırtterı üşın orny zor. Otty ürlegen jaǧady-demekşı, Jastaiynan sport dese ışken asyn jerge qoiatyn Beken Bekmūhamedovtyŋ özı ömır boiy armandaǧan armynyn naǧyşy tuysy, bel şäkırtı Jasūlan qol jetkızdı. Endeşe Bekennıŋ jyldar boiy auyr atletikadan qazaq jıgıtterı arasynan älem chepionyn şyǧarsam degen tökken terı men tabandy eŋbegı tekke ketpegenın körıp otyrmyz.Talap – pendeden, kömek – Alladan emes pe? Talap pen talant tıze qossa allanyŋ berer jaqsylyǧynda şek joq. Bekennen auyr atletikanyŋ bolaşaǧy turaly öz oiyn bırde sūraǧanym bar. «Menıŋ oiymşa bızge ligioner kelımsek sportşylardyŋ eş qajetı joq. Bız özımızdıŋ Otandyq sport talanttaryna köŋıl bölıp, özımızdıŋ qazaq jastaryn köptep osy sport türıne tartuymyz kerek. Memleket tarypnan mol qarjyny mektepterge bölıp, jasöpırımderdıŋ qyzyǧuşylyǧyn arttyrsaq qana auyr atltikanyŋ bolaşyǧy berekelı bolady. Bız kezınde qazaqstandyq sportşylarmen de jaman körsetkışterge jetken joqpyz. Al, ligionerler öte şyǧatyn ötkınşı jauyndai keledı ketedı. Qazır qaraŋyz jastarymyzdyŋ būl sporttta qarasy az. Qazaq jastaryn tartuymyz kerek, auyl-aimaqtardaǧy daryndy öskeleŋŋ ūrpaqqa jaǧdai jasauymyz kerek. Sonda ǧana bızdıŋ auyr atletika sportynyŋ köşı tüzeledı,» - dep Beken Bekmūhamedov aǧynan jarylǧan edı.
Rasymen de bız osy bır kezeŋ jetıstıkke qalaida jetu üşın şeteldık kelımsekterdı şaqyrtyp äure bolyp jatamyz. Qai sport türı bolmasyn alyp qaraŋyz olarǧa ketken qyrauar qarjyǧy qanşama qazaq balasynyŋ jaǧdaiyn tuǧyzyp, qanşama boiynda namysy tulaǧan talantty qazaq jastarynyŋ bolaşaǧyny berık baǧdar bere alatyn edık. Osy bır olqylyq auyr atletika sportynda uşyǧyp tūrǧan sekıldı. Dariia basy būlaq desek, sol būlaqtyŋ öz boiynan tazalanyp aǧyp ülken kölge qūiuyna barynşa kömek jasaudy keş qaldyrmasaq bolǧany.
Jasūlan Almatyda ötken älem chempionatynda 94 kg salmaqta 229 kg salmaqty köterıp, qazaq jastary arasynan tūǧyş bolyp älem şyŋyn baǧyndyrdy. Namysty tuy etken alaştyŋ asyl erı, qazaq halqynyŋ köpjyldan bergı arman etken maqsatyna qol jetkızdı. Qazaq jastary arsynan negı älem chempioyny bolmaǧany Jasūlan köpten berı oi elegınen ötkızıp jürse kerek. Almatyda ötken älem chempionatynda ataoilap jeŋıske jetıp, altyn jüldeger atanǧan altyn ūldyn qalai ǧana ainalmassyŋ. Al sondai tūlpar şyǧar qūlynnyŋ tūrysynan tanyp, jaǧdaiyn jasaǧan Bekendei qazaǧym- dep jüregı soqqan, bılıktı mamanǧa aitylar alǧys şeksız dep bılemın. Bügınde būl sport türınde bastary qaraiyp, qazaq jastarynyŋ qatary tola tüstı. Janyŋ quanady. Aitalyq, qazaqstan auyr atletkasyna zor ülesın qaldyrǧan marqūm Daniiar Öteşovtyŋ ūly Almas Öteşov, Rüstem Sybai sekıldı bılktı de jürektı de bılektı jastarymyzdan bolaşaqta zor ümıt kütuge bolady. Qaşanda osyndai qazaq jastarynyŋ arasynan qabıletı zor jasöspırımderge özınıŋ mol täjırbiesımen bölısuge ärqaşanda Beken daiyn. Şäkırtterı bır jerde qinalyp jatsa janynan tabylatyn janyşyrlary da osy Beken aǧailary. İia, syn alaŋyna şyǧar kezde bapkerlerdıŋ öz şäkırtterıne berer keŋesınıŋ baǧasy aiyryqşa. Aitalyq, qarsylasynyŋ kötergenıne qarai, ūtymdy qarsy qadam jasau kerek. Kei kezde qulyqtyŋ da jeŋıske alyp bartyndyǧy bolady. Sondyqtan syn saǧatynda bapkerınıŋ şäkırtıne tura keŋes berıp jolǧa saluy öte maŋyzdy. Al, osyndai sätterde Beken bapkerlerınıŋ qasynda bolyp, aqyl-keŋes beruı bel şäkırtterı üşın orny zor. Otty ürlegen jaǧady-demekşı, Jastaiynan sport dese ışken asyn jerge qoiatyn Beken Bekmūhamedovtyŋ özı ömır boiy armandaǧan armynyn naǧyşy tuysy, bel şäkırtı Jasūlan qol jetkızdı. Endeşe Bekennıŋ jyldar boiy auyr atletikadan qazaq jıgıtterı arasynan älem chepionyn şyǧarsam degen tökken terı men tabandy eŋbegı tekke ketpegenın körıp otyrmyz.Talap – pendeden, kömek – Alladan emes pe? Talap pen talant tıze qossa allanyŋ berer jaqsylyǧynda şek joq. Bekennen auyr atletikanyŋ bolaşaǧy turaly öz oiyn bırde sūraǧanym bar. «Menıŋ oiymşa bızge ligioner kelımsek sportşylardyŋ eş qajetı joq. Bız özımızdıŋ Otandyq sport talanttaryna köŋıl bölıp, özımızdıŋ qazaq jastaryn köptep osy sport türıne tartuymyz kerek. Memleket tarypnan mol qarjyny mektepterge bölıp, jasöpırımderdıŋ qyzyǧuşylyǧyn arttyrsaq qana auyr atltikanyŋ bolaşyǧy berekelı bolady. Bız kezınde qazaqstandyq sportşylarmen de jaman körsetkışterge jetken joqpyz. Al, ligionerler öte şyǧatyn ötkınşı jauyndai keledı ketedı. Qazır qaraŋyz jastarymyzdyŋ būl sporttta qarasy az. Qazaq jastaryn tartuymyz kerek, auyl-aimaqtardaǧy daryndy öskeleŋŋ ūrpaqqa jaǧdai jasauymyz kerek. Sonda ǧana bızdıŋ auyr atletika sportynyŋ köşı tüzeledı,» - dep Beken Bekmūhamedov aǧynan jarylǧan edı.
Rasymen de bız osy bır kezeŋ jetıstıkke qalaida jetu üşın şeteldık kelımsekterdı şaqyrtyp äure bolyp jatamyz. Qai sport türı bolmasyn alyp qaraŋyz olarǧa ketken qyrauar qarjyǧy qanşama qazaq balasynyŋ jaǧdaiyn tuǧyzyp, qanşama boiynda namysy tulaǧan talantty qazaq jastarynyŋ bolaşaǧyny berık baǧdar bere alatyn edık. Osy bır olqylyq auyr atletika sportynda uşyǧyp tūrǧan sekıldı. Dariia basy būlaq desek, sol būlaqtyŋ öz boiynan tazalanyp aǧyp ülken kölge qūiuyna barynşa kömek jasaudy keş qaldyrmasaq bolǧany.
Aqyn ORADABAIŪLY,
Almaty oblysy
