Óleń úshin ómir súrip, ómir úshin óleń órgen aqyndar kemde-kem. Solardyń biri «Meniń appaq janymdy kim ýlaǵan» dep mynaý álemnen sábıshe meıirim izdep, sharq urǵan aqyn Ábýbákir Qaıran aǵamyz. Aqyn deımiz-aý, bul kisi tutas ádebıet desek te artyq bolmas. Endeshe ómiri ádebıetke telingen Ábýbákir Qaırannan alynǵan súbeli suqbatymyzdy nazarlaryńyzǵa usynamyz.
– Aqyn óziniń aqyn ekenin umytyp bara jatqanda ne isteýi kerek?!
– Tabıǵatynan aqyn bolyp týǵan adam aqyn bolyp qalady dep oılaımyn. Aqyndyq daryn boıyna shala túrde daryǵan adamdy óleńniń ózi-aq tastap ketedi. Sodan keıin qansha tyryssa da, tastandy aqyn táýir óleń jaza almaıdy. Eń durysy, aqyn emes ekenin sezgen soń, ózgeniń de, óziniń de basyn aýyrtpaı, óleń jazbaı-aq ketý kerek qoı.
– Ádebıetke prozamen ımene aıaq basyp, keıinnen poezııaǵa kóshkenińizdi jaqsy bilemiz. Sizde poezııa jaqsyraq shyǵa ma, álde proza ma?
– Jetinshi synyptan bastap áńgimeler jaza bastadym. Anda-sanda óleń de jazdym. Jıyrma jasymnan poezııaǵa tutas bet burdym. Bıylǵy jyl basynan birneshe novella jazyp tastaǵanym da ras. Novella degen janr poezııa sııaqty adam júregine jyly tıedi. Biraz jasqa kelip, ómir tanyǵan soń, óleńniń órtinen qashyp, prozanyń tamyryn basyp qoıǵanym da durys emes pe? Maǵan ekeýiniń qaısysy jaqsy? Ekeýi de. Biraq… poezııa ózim ǵoı.
– Bıyl Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyq mereıtoıy. Sizdiń uǵymyńyzdaǵy Abaı týraly bilsek dep edik...
– Sekseninshy jyldary « Abaı!» dep…» degen óleń jazyp edim. Sonyń sońǵy shýmaǵy jaýabym bolsyn.
Eldik pen erlik baıqalar áli,
Shaıqalar áli talaı kók.
Ketkenin halqym qaıta alar áli,
«Alla!» dep…sonsoń «Abaı!» dep.
- «Ishippin tanyspen de, beıtanyspen,
Laǵnet bárine endi aıtam ishten.
Búlkildep baýyrymdy soryp jatyr
Sharabym úrip ishken, shaıqap ishken» depti Júrsin Erman aǵamyz «Maskúnem» degen óleńinde. Aryndy aqyn shabyttanyp jyr jazýy úshin araqty janyna serik etýi kerek pe? «Jalpy aqyn bitken araqqa jaqyn» degen aıypqa kelisesiz be?
- Meniń bilýimshe, eshbir aqyn araq iship otyryp óleń jazbaıdy. Al, shabyt ústinde óleńderin qaıta oqyǵanda kóńili tolsa, shalqyp-shalqyp ketetinderi ras. Aqynnyń kóńili teńiz sııaqty. Tolqıdy. Shalqıdy. Kóptegen aqyndardyń beıkúná dýmandarynyń sebebin sodan izdegen jón.
– «Beý, aqynym!
Kóp buldama mahabbatyn halqyńnyń» depti orystyń uly aqyny Pýshkın. Siz óz halqyńyzdyń muńyn muńdaı aldyńyz ba?
– Halyq degen – alyp. Aqyn – sonyń tili ǵana. Jetken jetistigine mastanyp, tym taltańdap, asqaqtap júretinderdi aqyn turmaq, adamnyń da qataryna qospaımyn. Halyqtyń mahabbaty da aýatyn aqynǵa ǵana aýady. Ol mahabbatty buldaý… Bul-uıatsyzdyq!
Men óz ultymnyń muńyn lırıkalyq óleńdermen ǵana emes, tarıhı dastandar arqyly da jyrlap kelemin.
– Qazaq ádebıetindegi sizdi tolǵandyratyn eń ózekti másele ne?
– Qazaq ádebıetindegi eń ózekti másele – synnyń joqtyǵy. Sen sondyqtan osy saýaldy qoıyp otyrsyń. Eger syn bolsa, bizdiń ádebıettiń nesi artyq, neniń kem ekenin bilip otyrar edim. Ómirge óz kezegimen kelip jatqan ádebı shyǵarmalardyń qaısysy nesimen jaqsy, nesimen nashar ekenin tamyrshydaı dál basyp aıtar synshylarǵa tym zárýmiz.
– Ózderin postmodernıst aqynǵa balap, «Kóleńkeńniń tyrnaǵyna asyldym» degen sekildi túsiniksiz tirkesterdi qoldanatyndardy aqyn deýge bola ma, aǵa? Bizge baıaǵy tórt jolmen, qara óleń uıqasymen jazylatyn, maqpaldaı jumsaq óleńder kerek emes pe? Álde zamanyna qaraı óleńge degen suranys ta túrlenip tura ma?
– Shyndyqty aıtaıyn, men ádebıettegi aǵymdar degenge tipti kóńil aýdarmappyn. Jalpy, teorııa degenge basymdy ımeımin. Teorııany oqyp alyp, sony sanasyna toqyp, qalam soryp otyrǵandardan aqyn shyqpaıdy. Shyqsa da, olardyń óleńderinen zorlyqpen qurastyrylǵan jasandylyqtyń sulbasy kórinip turady. Keıingi kezderde kóptegen jas aqyndardyń óleńderinen qazaqy ıisti seze almaı qalyp júrgenimiz de sen aıtyp otyrǵan postmodernızmniń kesirinen be dep te oılaımyn.
– Jas aqyndarǵa aıtar aqylyńyz?
–“Jastyq shaqtyń qadirin jasyń jetkende bilersiń” degen qazaq. Endi bilip otyrǵandardyń biri – ózimmin. Órtenip ketken kúnderimdi, jylap qalǵan jyldarymdy esime alsam, týra, ózegimdi boılap, ay ózen aǵyp jatqandaı bolady. Sondyqtan bolar, jas aqyndardyń bárinen ótinetinim - altyn ýaqyttaryn arzymas arzan júriske aıyrbastamasyn, keýdelerindegi bos jerlerdi pasyqtyq, pysyqtyq sııaqty nas oılarǵa emes, eń birinshi ımanǵa, sodan keıin bilimge toltyrsyn. Janyńda júrgen jaqsy aqyndardyń jazǵandaryna syn kózben qarap, taza pikirlerin bildirýge asyqsyn. Eń bastysy kúnshildikten aýlaq bolsyn.
Aqgúl AIDARBEKOVA,
“Adyrna” ulttyq portaly
