Adam ómiriniń úshten bir bóligin uıqymen ótkizedi. DDSU eresekterge táýligine 7 saǵat, al 5 jasqa deıingi balalarǵa 10-12 saǵat uıyqtaý kerek ekendigin aıtady. Uıqy tek sanǵa ǵana emes, sapaǵa da táýeldi. Uıqynyń durys bolýyna adamnyń áleýmettik mártebesi de áser etedi. Amerıkalyq ǵalymdardyń zertteýi boıynsha adam neǵurlym kóbirek aqsha tapsa, soǵurlym uıqysy tynysh bolady eken.
AQSh-tyń zertteýshi ǵalymdary 2011-2014 jyldar aralyǵynda 140 myńǵa jýyq eresektermen suhbattasyp, eldegi ortasha deńgeıden joǵary tabysy bar adamdardyń 66,6%-y táýligine 7-8 saǵat uıyqtaǵanyn anyqtady. Sonymen qatar, ortasha nemese ortasha tabystan tómen turatyn adamdardyń tek 55%-ynda uıqymen problema joq deıdi.
Sarapshylardyń aıtýynsha, adam uıqysynyń tynysh bolýyna jatyn orynnyń jaǵdaıy da áser etedi. Ol da tabysqa baılanysty. Tabysy joǵary adamdar jatyn bólmesin ortopedııalyq tósenishpen, yńǵaıly jastyqshalarmen, ylǵaldandyrǵyshpen jáne jeldetkishpen qamtamasyz ete alady. Kedeı halyq úshin bul jaǵdaı artyq shyǵyn bolyp kórinedi.
Áleýmettik mártebeden basqa, uıqyǵa áser etetin basqa da faktorlar bar: qorshaǵan ortanyń jaǵdaıy, ekologııa, shý jáne temperatýra. Alkogol, tyıym salynǵan psıhotroptyq zattardy tutyný, tamaq raıonynda artyq kofeın paıdalaný uıqynyń sapasyna teris áser etedi.
Mamandar salaýatty uıqy tek aǵzanyń qyzmetine ǵana emes, sonymen qatar ómir súrý uzaqtyǵyn da arttyratynyn eske salady.
Durys uıqynyń adam úshin mańyzy qandaı?
Bazel ýnıversıtetiniń bıologııa ortalyǵyndaǵy uıqyny zertteýshi ǵalym Krısten Blıým: «Uıqy – bul tamaq, sý jáne tynys alý sııaqty barlyq janýarlardyń negizgi qajettilikteriniń biri. Adam, eń aldymen, janýar. Ókinishke oraı, qazirgi qoǵamda kóp adam durys uıyqtaýdy elemeı júre beredi. DDSU usynǵandaı 7-9 saǵatty demalýǵa arnamaıdy. Álem halqynyń shamamen 30%-y uıqynyń nasharlyǵynan zardap shegedi»,-deıdi.
Túngi uıqynyń qandaı paıdasy bar?
Uıqy ómirlik maqsattarǵa jetýge kómektesedi. Eger janýarlar birneshe apta boıy uıyqtamasa, ımmýnıtetti álsirep, mıdyń qalypty jumysy toqtap, júıke júıesi álsirep, sońy ólimge ákeledi. Uıqy sondaı-aq, energetıkalyq balansty saqtaýǵa da kómektesedi. Tek uıqynyń kezinde adamnyń jady tolyq jumys istep, jańa bilim meńgerýge jol ashylady.
Uıqy qandaı proess?
Uıqy eki proespen retteledi: bul proester kúndiz sergek júrý men túnde demalýdy qamtamasyz etedi. Birinshi proess "ırkadııa" dep atalady, ol shamamen 24 saǵat saıyn qaıta bastalady. Ekinshi proess "gomeostatıkalyq" dep atalady jáne qashan uıyqtaýǵa bolatyndyǵyn túsinýge kómektesedi. "Gomeostatıkalyq" proess bizdiń denemizdi ár tún saıyn zarıadtaýdy qajet etetin akkýmýlıatorge uqsaıdy. Keshke, "ırkadııalyq" jáne "gomeostatıkalyq" proester bir núktege toǵysqanda, biz sharshap, uıqymyz keledi. Bul proesti biz baqylaı almaımyz, aǵza muny biz úshin ózi jasaıdy.
Uıqynyń sapasyn qalaı jaqsartýǵa bolady?
- Kúndelikti bir ýaqytta uıyqtap, bir ýaqytta turýǵa daǵdylanyńyz;
- Uıyqtar aldynda telefonǵa "jabyspańyz";
- Oıanǵannan keıin birden turyp ketińiz;
- Demalys kúnderi de erte turýǵa tyrysyńyz;
- Uıyqtaıtyn jerińizdi tolyq qarańǵylańyz;
- Kofeın kólemin azaıtyńyz;
- Uıyqtar aldyn toıyp tamaqtanbańyz jáne sportpen aınalyspańyz;
- Jatyn bólmeńizdi jeldetip alyńyz.
Aıjan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly
