COVID-19 pandemııasy tek Qazaqstanǵa ǵana emes, álemniń alpaýyt elderine de aýyr tııýde. Memleketterdiń ekonomıkasyna orasan zor shyǵyn ákelgen indettiń saldary áleýmettik salany da aınalyp ótpedi.
Máselen, AQSh-taǵy jumyssyzdardyń sany 14 mıllıon adamǵa artypty. Osy jylǵy aqpan aıynda 6,2 mıllıon jumyssyz adam bolsa, mamyrda 20,5 mıllıonǵa deıin jetken. Nátıjesinde AQSh-taǵy jumyssyzdyq deńgeıi aqpandaǵy 3,8% kórsetkishten, II Dúnıejúzilik soǵystan keıingi dáýirde eń tómengi deńgeıge túsip, 13,0%-ǵa jetti dep jazady strategy2050.kz. «Pew Research Center» zertteý ortalyǵy deregine sáıkes, COVID-19 bastalǵan aralyqtaǵy jumyssyzdardyń sany 2007 jyldyń sońynan 2010 jyldyń basyna deıingi Uly reessııada jumyssyz qalǵan 8,8 mıllıon adamnan áldeqaıda asyp túsken. Al, QHR Ulttyq statıstıka bıýrosynyń habarlaýynsha, 2020 jyldyń aqpan aıynda Qytaıdaǵy jumyssyzdyq deńgeıi 6,2 paıyzǵa jetken jáne ol qalypty jumyssyzdyq kórsetkishinen bir paıyzǵa joǵary. Indettiń alǵashqy oshaǵy bolǵan Qytaıdaǵy jumyssyzdardyń sany aldyn-ala zertteýlerge sáıkes 150-200 mln adamnyń arasynda bolmaq. Biraq qytaılyq ǵalymdar ekonomıkany qalpyna keltirý jáne qoldaý baǵdarlamalary jumyspen qamtýǵa serpin beredi dep esepteıdi.
Halyqaralyq eńbek uıymynyń (HEU) 2020 jylǵy naýryz aıyndaǵy aldyn-ala zertteýine sáıkes, COVID-19 pandemııasy alyp kelgen ekonomıka men eńbek naryǵyndaǵy daǵdarys sebebinen álemdegi jumyssyzdardyń sany 25 mıllıon adamǵa kóbeıýi múmkin. Eger halyqaralyq qaýymdastyq 2008-2009 jyldardaǵy qarjylyq daǵdarys kezindegideı ýaqtyly saıası sheshimder qabyldasa, jumyspen qamtý salasy úshin saldary jeńilirek bolýy yqtımal eken. HEU azamattardyń jumys oryndaryn saqtaý, el ekonomıkasy men jumyspen qamtýdy yntalandyrý, halyqtyń kiris deńgeıin saqtaý úshin kelesideı shuǵyl sharalar qabyldaýdy usynady:
⦁áleýmettik qorǵaýdy keńeıtý;
⦁ jumyspen qamtýdy saqtaýǵa járdemdesý (mysaly, qysqartylǵan jumys ýaqytyna kóshý, aqy tólenetin demalystar men basqa da sýbsıdııalar berý);
⦁ qarjylyq jáne salyqtyq jeńildikterdi engizý, onyń ishinde shaǵyn jáne orta kásiporyndar úshin jeńildikter engizý;
⦁ bıýdjettik-qarjy jáne nesıe-aqsha saıasatynda birqatar shara qabyldaý;
⦁ ekonomıkanyń belgili bir salalaryn qarjylyq-nesıelik qoldaý.
COVID-19 pandemııasynyń saldary áli tolyq zerttelip bitpegendikten, HEU álemdegi jumyssyzdyq ósimi 5,3 mln-nan (jeńil jaǵdaıda) 24,7 mln-ǵa deıin (aýyr jaǵdaıda) quraýy múmkin dep boljaıdy. 2019 jyly álemdegi jumyssyzdardyń sany 188 mıllıon adam bolǵan. Salystyratyn bolsaq, aldyn-ala júrgizgen is-qımylǵa qaramastan, 2008-2009 jyldardaǵy álemdik qarjy daǵdarysynda 22 mıllıon adam jumyssyz qalǵan edi.
Boljamdar boıynsha, pandemııanyń sebebinen ishinara jumyssyzdyq mólsheri de aıtarlyqtaı ósedi: pandemııanyń ekonomıkalyq saldary jumys ýaqytynyń uzaqtyǵyn jáne eńbekaqy tóleýdi qysqartýdan kórinedi.
Desek te, osy turǵydan kelgende, Qazaqstanda jumyssyzdyqpen kúresi qarqyndy júrgizilip jatqanyn aıtýǵa bolady. 2020 jyldyń birinshi toqsanynda jumyspen qamtylǵandar 8,8 mln adam, naýryz-sáýirdegi karantınge baılanysty jumystan shyǵarylǵandar 4,2 mln adam bolǵan. Jumyssyzdyq deńgeıi – 4,8 paıyzdy quraǵan. Jyl sońyna deıin bul kórsetkish 6,1 paıyzǵa jetýi múmkin eken. Osy oraıda, bıyl jumyspen qamtý sharalaryna 1 mıllıon 220 myń adamdy tartý josparlanǵan. Bul jerde mınıstrlik «Eńbek» kásipkerlikti damytý baǵdarlamasy, Jumyspen qamtýdyń jol kartasy, «Nurly jol», «Nurly jer», IIDMB jáne t.b baǵdarlama boıynsha jumysqa turatyn adamdardyń boljaldy sanyn aıtyp otyr. Qazirgi ýaqytta oqý ornyn bitirgen nemese jumyssyz qalǵan jastarǵa qoǵamdyq jumys, áleýmettik jumys orny jáne jastar praktıkasy ýaqytsha jáne turaqty jumys tabýǵa kómektesedi. Mınıstrlik bıylǵy jyldyń 5 aıynda 2 myńnan astam eńbek quqyqtaryn buzý faktisin joıyp, 17 myń jumysshynyń 1,7 mlrd somasyndaǵy bereshegin qaıtaryp alýyna kúsh salǵan. Eńbek kodeksiniń jáne basqa da zań normalarynyń saqtalýy boıynsha tekserister ótkizip, tıisti konsýltaııa berilip keledi.
QR Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstriniń habarlaýynsha, Jol kartasy jáne basqa da sharalardyń kómegimen 200 myńǵa jýyq jańa jumys ornyn qurý josparlanǵan. Osy oraıda, iske asyp kele jatqan «Eńbek» baǵdarlamasynyń áleýetin paıdalanyp 735 myń adamdy jumysqa ornalastyrý kózdelgen. Sonymen qosa, jeke bıznespen aınalysýǵa jeńildetilgen tártippen mıkrokredıtter men granttar alý, «Damý» jáne «Atameken» arqyly kásipkerlikke baýlý qarastyrylǵan.
Karantınge baılanysty burynǵy jumys ornyna qyrqarýǵa ilikken Ǵabıden BAITÚGELOV: «Jumyspen qamtý ortalyǵyna jumyssyz retinde tirkelip, eki kúnniń ishinde turaqty jalaqysy bar jumysqa ornalastym. Bastapqyda senbegenim ras. Alaıda tıisti qujattary túgel adamǵa jumys ta baryna osy joly kózim jetti. Qazir aı saıyn turaqty túrde 85 000 teńge jalaqy túsip turady. Jumys joq dep úıde jata bergennen góri, bul da bolsa, tirshilik qoı», deıdi. Al joǵary oqý ornynyń sońǵy kýrsynda oqyp júrgen Aıman NURYMBEK bolsa, jastarǵa arnalǵan baǵdarlama boıynsha ózine turaqty jumys tapqanyn qýana jetkizdi. «Oqýymnyń tólemaqysy ákemniń ǵana emes, meniń de úlken ýaıymym edi. Endi mine, ózim jumys istep, óz qajettilikterime jetkilikti aılyqqa ilindim. Jumys iszdep HQOdaǵy arnaıy bólimge baryp, surastyrdym. Qujattarymdy ótkizgen soń, ol jerdegi mamandar ertesine habarlasyp, qoǵamdyq qorda keńse menedjeriniń qyzmetin usyndy. Jumysym ózime qatty unady. Ári men úshin úlken tájirıbe bolady», deıdi Aıman.
Pandemııaǵa deıin de Qazaqstanda jumyssyzdyqpen kúres toqtatylmaǵan. Endigi jerde bur shara burynǵydan da qarqyndy júretini sózsiz.
«Adyrna» ulttyq portaly.
