Qarapaıym zat shyǵaryp, kóp paıdaǵa keneldi

3051
Adyrna.kz Telegram

«Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamasynyń qajettiligi, ásirese qazirgideı indet kezeńinde aıqyndala tústi. Kórinbeıtin soǵystyń kesiri kásipkerlikke de tıip jatqany túsinikti. Turalap nemese jabylyp qalǵan kásiporyndarǵa 15 paıyzben nesıe berip, onyń 9 paıyzy «Damý» qory arqyly sýbsıdııalanýda. Al, agroónerkásiptik keshendegi óndirý boıynsha onyń 10 paıyzy aýyl sharýashylyǵy basqarmasy arqyly sýbsıdııalanady. Sonda is júzinde kásipkerler nesıeni 6 jáne 5 paıyzben óteıdi. Sýbsıdııalaý merzimi ınvestıııalar úshin 7 jyl jáne aınalym qarajatyn tolyqtyrýǵa — 3 jyl. Bul – bıznes ıeleri úshin óte ońtaıly usynys.

Qarapaıym zattar degendi qarabaıyrlap túsindirsek, bul – kúndelikti qoldanatyn taýarlar men qyzmetter. Olardyń qatarynda toqyma ónimderi men jıhaz, azyq-túlik ónimderi óndirisi jáne basqa da taýarlar bar. Atalǵan baǵytty damytýdyń qajettigi týraly QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy N. Nazarbaev ta «Qazaqstandyqtardyń ál-aýqatynyń ósýi: tabys pen turmys sapasyn arttyrý» Joldaýynda jáne Memleket basshysy Q. Toqaev «Cyndarly qoǵamdyq dıalog – Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» halyqqa arnaǵan Joldaýynda atap ótken bolatyn.

Bul baǵdarlamaǵa shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileri de, iri bıznes ókilderi de qatysa alady. «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» negizinen 2 baǵyttan turady. Birinshi – kásipkerlik sýbektilerine jeńildetilgen nesıe bólý, ekinshisi – joǵaryda atalǵan ónerkásip salalaryn damytý. Shymkent qalasynda bul baǵdarlama sheńberinde kásipkerlerden quny 87,8 mlrd. teńge bolatyn 92 joba boıynsha usynys túsken. Onyń ishinde 60-qa jýyq joba maquldanyp, búgingi kúnge 7,6 mlrd. teńgege 37 joba qarjylandyryldy. Bul jóninde kásipkerlik jáne ındýstrıaldy-ınnovaııalyq damý basqarmasynyń mamandary málimdedi.

Sonymen qatar, jyl sońyna deıin qosymsha 23,3 mlrd. teńgege  22 jobany ekinshi deńgeıli banktermen qarjylandyrý josparlanýda.

Byltyr jeke kásipkerlik sýbektilerin qoldaý úshin Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq banki óz qarajaty esebinen jáne onyń basqarýyndaǵy qarajattar esebinen 600 mlrd teńge bólgen edi. Onyń ishinde 400 mlrd teńge – óńdeý ónerkásibi men qyzmetterdi yntalandyrýǵa, 100 mlrd teńge – agroónerkásiptik keshende qaıta óńdeýge, taǵy 100 mlrd teńgesi – agroónerkásiptik keshendegi óndiriske baǵyttaldy.

2025 jylǵa qaraı «qarapaıym zattar ekonomıkasy» aıasynda 16 myń turaqty jumys ornyn quryp, bıýdjetke salyq túsimderin 1,1, trln teńgege deıin jetkizý kózdelip otyr. Sol arqyly óndiris kólemi artyp, ımport úlesi 37 paıyzǵa qysqarady.

Shymkent qalasynda «Qarapaıym zattar ekonomıkasy arqyly» qarjylaı kómek alyp, sharýasyn dóńgeletip otyrǵan sharýa qojalyqtary kóp. Esepti kezeńde mal basy men ónimdiliktiń ósýi baıqalyp otyr. Máselen, iri qara maldyń sany ótken jyldyń tıisti kezeńimen salystyrǵanda 12,6 paıyzǵa artyp 82,7  myń basty, qoı men eshki 5,7 paıyzǵa artyp 112,3  myń basty, al qus 8 paıyzǵa artyp, sany 972,1 myń basqa jetken.

Kórsetkishterdiń  ósýin sharýalar mal sharýashylyǵyn qoldaý maqsatynda berilgen sýbsıdııa jáne «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamasymen berilgen qoldaýdyń nátıjesi dep biledi.

Qazirde júıeli jumystardy júrgizýdiń nátıjesinde osy jyldyń  birinshi jartyjyldyǵynda et 1,5% artyp, 8,4 myń tonna, sút 2,8% artyp,  25,7 myń tonna, jumyrtqa 23,1% artyp 74,1 mln. dana óndirildi.

Memleketten qarjylaı qoldaý alyp et bordaqylaý kásibin dóńgeletip otyrǵan «Et ónimderi KZ» JShS. Qarataý aýdany, Mártóbe turǵyn alabynda ornalasqan sharýa qojalyqtyń jalpy aýmaǵy 5,5 ga quraıdy.  Syıymdylyǵy 3  myń bastyq bordaqylaý alańynda qazirde 1500 bastan asa iri qara mal bordaqylanyp jatyr.

Mal bordaqylaý alańynyń jumysymen tanystyrý barysynda seriktestik ıesi ótken jyly buqashyqtardy bordaqylaý qunyn arzandatý boıynsha memleket tarapynan 148,1 mln. teńge kóleminde qoldaý kórsetilgenin atap ótti. Sonymen qatar, 2020 jyly «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamasymen 100 mln. tg nesıe alyp, sharýshylyǵyn keńeıtip jatqanyn jetkizdi.

Budan bólek, Mártóbe turǵyn alabynda ornalasqan aýyl sharýashylyǵy ónimin qaıta óńdeýshi, negizinen sút ónimderin óńdeýmen aınalysatyn «EM-NÝR» JShS de bar. Kásiporynnyń jyldyq qýattylyǵy 6 600 tonna sútti qaıta óńdep, 550 tonna qatty irimshik óndirýge baǵyttalǵan.  Bul kásiporyn bıylǵy jyly 262 tonna qatty irimshik óńdirisine 87 987,3 myń teńge sýbsıdııa alǵan.

Sondaı-aq, aýmaǵy 2,2 gektardy quraıtyn «Ilıaev» JK óndiristik jylyjaı kesheni atalǵan baǵdarlamamen qarjylandyrylǵan. Keshenniń jyldyq qýattylyǵy 800 tonna qyzanaq óndirýge baǵyttalǵan. Qazirgi tańda 600 tonna ónim jınalypty. Egilgen qyzanaq sorttary: «Merlıs» jáne «Pembe». Kásipkerdiń óndiristik jylyjaı kesheniniń qurýǵa jumsaǵan shyǵynyna memleket tarapynan 139 256,0 myń teńge qoldaý kórsetilgen.

Kámpıt pen saǵyzdan tabys tapqan

«Qarapaıym zattar ekonomıkasy» boıynsha memleketten nesıe alyp, kásibin órge domalatqandardyń biri – shokoladty kámpıt jáne saǵyz shyǵaratyn kondıterlik fabrıka «NURTAU distributioncompany» JShS.

Bizdiń elimizde «Rahat» jáne «Baıan sulý» sııaqty eki-aq kompanııa kámpıt pen táttiler shyǵarady. Bar-joǵy ekeý-aq bolǵannan soń da bolar, kondıterlik ónimderdiń 80-90 paıyzy basqa memleketterden keledi. Aýylymyz aralas, qoıymyz qoralas Ózbektan astanasy Tashkentte saǵyz shyǵaratyn 12 zaýyt, kámpıt shyǵaratyn 100-den asa óndiris orny bar eken. Iaǵnı, Qazaqstanda kondıterlik fabrıka ashý isi kezek kúttirmeıtin máseleniń biri. «NURTAU distributioncompany» sol máseleniń baıybyna baryp, memleket qoldaýyna súıene otyryp, ózimizdiń taza otandyq táttiler men saǵyz shyǵarýdy qolǵa aldy. Bul kompanııa elimizde saǵyz shyǵaratyn jalǵyz kásiporyn.

Shymkenttik kásipker Davron Iýldashevke joǵarydaǵy baǵdarlama boıynsha kásibin júrgizý úshin bar bolǵany úsh-aq apta ketipti. Kásipker jergilikti Kásipkerler palatasyna barmastan aldyn bir jyl boıy bankterdiń tabaldyryǵyn tozdyrǵan. Óıtkeni, múliktik kepilge qoıatyn dúnıesi bolmaı qarjy uıymdarynan nesıe ala almapty.

Olar tasymaldaýshydan – óndirýshige aınalyp shyǵa keldi.

«Nurtau Distribution company»-dyń negizi 2016 jyly qalanyp, shetelderden jýynatyn zattar, kondıterlik ónimder men saǵyz ımportymen aınalysyp keledi, - deıdi dıstrıbıýterlik kompanııa dırektorynyń orynbasary Davron Iýldashev.

«Biz Shymkent qalasyna saǵyz jetkizetin jalǵyz tasymaldaýshy edik. Bir jyl buryn alyp-satpaı-aq, ózimiz óndirýge daıyn ekenimizdi uqtyq. Onyń ústine satý, baılanys, ónimdi ótkizý oryndary, barlyq jaǵynan ábden tájirıbe jınaqtadyq, - deıdi Davron. –Shokoladty kámpıt, pispenan men saǵyz óndiretin kásiporyn ashýdy qatty armandadyq. Ekinshi deńgeıli bankterge bardyq, barǵan jerimizdiń bári derlik meselimizdi qaıtaryp tastady. Sóıtip júrgende bir tanysymyz «Kásipkerler palatasyna baryńdar» dep usynys tastady. Ol jerdegi mamandar bizge «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» degen arnaıy jobalyq keńse jumys isteıtinin, otandyq ónim óndirisin barynsha qoldaıtynyn aıtty. Sonymen ne kerek, biz osy baǵdarlamaǵa qatystyq. Sarapshylar ındýstrıaldy aımaqtan 1,3 gektar jerdi tegin berip, qujat ázirleý, sonymen birge jobanyń júzege asýy úshin qolynan kelgen kómegin aıanyp qalǵan joq. Bank 330 mıllıon teńge nesıeni 6 %bereshegimen maquldady. Sóıtip, qazirgi zaýytymyzdyń qurylysyn bastap kettik».

Kompanııanyń kommerııalyq dırektory Baqytjan Arynovtyń aıtýynsha, zaýyttyń qural-jabdyqtary men qondyrǵylary Túrkııadan ákelingen. Zaýyttyń qurylysy 9 aıda tolyǵymen aıaqtalyp, kásiporyn óz jumysyn Elorda kúniniń qarsańynda jańa tynyspen bastaǵan.

Qazirde fabrıkada aı saıyn kámpıttiń 10 túri (140 tonna), saǵyzdyń 10 túri (100 tonna)shyǵarylýda. Zaýytta 130-ǵa jýyq adam jumys isteıdi. Al shıkizattyń 80 % ózimizden, qalǵan 20 % shetelden ákelinedi.

«Lux Shoes» – otandyq aıaq kıim brendi

Otandyq kásipkerler óz jerlesterin tek kıindirip qana qoımaı, aıaq kıimmen de qamtamasyz etýde. «Lux Shoes» JShS alǵashqy jaýyn-shashynda-aq byt-shyty shyqpaıtyn týflıler shyǵaryp jatyr. Bıznes-josparyn jasap, seriktester men eh jumysyna qajetti qondyrǵylaryn ornatý úshin birneshe aı qajet boldy. Qazirde shymkenttik kásipkerler elimizde birinshi bolyp taza bylǵarydan erler aıaq kıimin shyǵarýda. Al olarǵa alǵashqy qadamdy jasaý úshin «Bıznestiń jol kartasy 2020» jáne «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» sııaqty memlekettik baǵdarlamalardyń myqty qoldaýy qajet edi.

Aıaq kıim fabrıkasynyń sórelerinde 50 túrli úlgi bar. Ol ár túrli tús pen túrge ıe týflıler, tabıǵı júnnen jasalǵan qystyq aıaq kıim jáne krossovkalar. Barlyq úlgiler kórme zalyna ornalastyrylǵan, dál osy jerde shıkizat pen fýrnıtýra da bar. Kásipkerler bylǵaryny Túrkııadan ákeledi eken. Árıne, jolǵa ketken shyǵyn ónim baǵasyn qymbattatpasa, arzandatpasy anyq. «Biraq, ózimizdiń jergilikti bylǵarymen jumys isteý múmkin emes», - deıdi.  

Bizdiń bylǵarylar 100 paıyz túriktiki. Qazaqstandyq bylǵarynyń sapasy tómen, sondyqtan sáıkes kelmeıdi. «Halal» sapadaǵy bylǵarymen jumys isteımiz. Al jergilikti, tipti, reseılik óndirýshiler dońyz terisin paıdalanady. Al bul basqasha, tipti, ıisi de ózgeshe. Mundaı aıaq kıimder bir maýsymǵa áreń jetedi, - dedi kásibiniń qyr-syrymen bólisken kásipker Nursultan Balabıev.

Fýrnıtýrany da syrttan ákelip jatyrmyz. 30% jergilikti, qalǵanynyń bárin Túrkııadan aldyrtamyz. Bul bizge tıimdi bolǵannan emes, sebebi, bizdiń elimizde áli aıaq kıim óndirisi damymaǵan. Jergilikti bylǵarylar halyqaralyq standarttarǵa 50% ǵana saı keledi, Reseı men Ózbekstanda da týra sondaı jaǵdaı. Ýaqyt óte kele biz jumyskerlerimizdi bylǵaryny durys qaıta óńdeýge úıretip, ony osy jerden-aq satyp alatyndaı dárejege jetkizsek deımiz. Bul logıstıkaǵa da áser etken bolar edi, - deıdi fabrıkanyń atqarýshy dırektory Gaırat Hasanbaev.

Fabrıkanyń qurylysy men iske qosylýy 400 mln teńgege túsipti. Bul somanyń ishine jeke qural-jabdyqtar men memlekettik qoldaý, bankten alǵan qomaqty qarjy da kiredi. Bul jerde tek túrik qural-saımanyn ǵana istetpeıdi, túrikterdiń shıkizatyn da paıdalanady. Sheteldik mamandar ázirge jetekshi retinde úıretip júrgenge uqsaıdy. Ekeýi qurylǵyny baqylasa, bas ınjener aıaq kıimniń sapasy, ólshemi, bylǵarynyń qaıta óńdelýin nazarynda ustaıdy.

Biz jumys barysynda mamandarymyzdy úıretip jatamyz. Karantınge deıin bizde 100-den asa adam jumys isteıtin. Karantın kezinde fabrıka jumysy báseńdep qaldy. Jumysshylarymyz aıaq kıim óndirisin jaqsy bilmeıdi, sondyqtan olardy nólden bastap úıretip jatyrmyz, - deıdi kásipker Nursultan Balabıev.

Sheberhanadaǵy árbir qyzmetkerdiń ózine belgilengen tapsyrmasy bar. Biri dızaıny men pishimimen aınalyssa, ekinshisi bylǵaryny daıyndaıdy, taǵy biri osynyń barlyǵyn kebiske aınaldyryp, kelesisi birtegis qyp tigip, taýardy býyp-túıip qaptaıdy. Sapa árbir satyda baqylaýda bolady. Fabrıkada kúnine 150 jup aıaq kıim shyǵarylady. Kásiporynnyń qýattylyǵy kúnine 1500 juptan shyǵarýǵa ábden jetedi. Biraq, ázirge bul jerde ónim sanyna qarap jatqan joq. Sheberler sonshalyqty aýqymdy ıgere almaı qala dep qorqady.

Qazirde kásipkerler fabrıkada «Lux Shoes»atty jeke brendpen aıaq kıimder shyǵarýda. Ázirshe taýardy Shymkent pen Taraz, Almaty, Astana sııaqty jaqyn oblystarǵa jiberip jatyr. Qazirshe logıstıka men tasymal jaǵynan qıyndyqtar joq, biraq, aldaǵy ýaqytta kásiporynda TMD jáne Ortalyq Azııa elderine eksporttaý jospary bar. Buny iske asyrý asa qıyn emes deıdi, sebebi, elimizdiń ońtústiginde tasymaldaý júıesi aıtarlyqtaı damyǵan. Sonymen birge kásipkerlerge óndiris qýatyn alyp-satarlardyń tapsyrystarynyń esebinen de arttyrýǵa bolady. Mundaǵy qurylǵy kez kelgen brendtiń aıaq kıimin shyǵarýǵa qaýqarly kórinedi. Al Shymkentttegi «Ońtústik» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵynda oryn tepken zaýyttyń logıstıka máselesimen tapsyrys berýshiler aınalysatyn bolady.

P.S. «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamasy bir ǵana Shymkentten 7,6 mlrd. teńgege 37 jobany qarjylandyrýǵa múmkindik berdi.  Bul elimizdiń ózge aımaqtaryna qaraǵanda jaqsy kórsetkish dep bilemiz. Úshinshi megapolıstegi ekonomıkalyq jáne ındýstrıaldyq aımaqtan ár alýan baǵyttaǵy zaýyttar boı kóterip, jergilikti halyqty jumyspen qamtyp otyr. Otandyq ónimdi satý naryǵy da jaman emes. 2025 jylǵa qaraı mundaı kásipkerlerdiń sany eselep artady degen boljam bar.  

Tek bir áttegen-aıy, bizde áli de otandyq ónim 100 % tolyq qurammen shyǵarylmaıdy. Shıkizaty men bólshekterin shetelderden aldyrtamyz. Al bul ónim sapasyna ǵana emes, baǵasyna da áser etedi. Sodan uzyn-sonar máseleler týyndap kete beredi. Sondyqtan, bizge taqııamyzdy aspanǵa atyp turyp «Mine, bizdiń taza otandyq ónim!» dep aıqaýlaýǵa áli erteleý.

Márııam AITBAI,

“Adyrna” ulttyq portaly

Pikirler