Táýelsizdik alǵanymyzǵa 28 jyldyń júzi boldy. Búginde «azatpyz» dep maqtanamyz, « tektimiz» dep keýde keremiz. Dese de, tegimizge qosaqtalǵan qara tańbadan aryla almaı júrmenimizde sharýamyz joq. Onymen qoımaı, rýhanı jańǵyryp, damyǵan 20 eldiń qataryna kirýge dámelimiz. Al tekti urpaq, biz qashan aty-jónimizge jalǵanǵan orystyń «-ov, -ev, -ın, -ına»-synan qutylamyz?
Qazaq aty-jónin orys halqyna eliktep, «-ov, -ev» dep jazý toqtatylsyn!
Sonaý 1917 jyldyń ózinde Alashorda kósemi Álıhan Bókeıhan ata-tekti qazaqylandyrý ıdeıasyn kóterip ketti. «Qazaq aty-jónin orys halqyna eliktep, «-ov, -ev» dep jazý toqtatylsyn! Budan bylaı qazaq azamattary óz aty-jónderin ulttyq dástúrmen Abaı Qunanbaıuly degen sııaqty jazdyrsyn, biz de Ahmet Baıtursynuly, Álıhan Bókeıhanuly bolaıyq!»,- dedi ol. Arada ǵasyr ótse de tegimizdi ultymyzdyń qalpyna laıyqtap jaza almaı kelemiz. Al tekti urpaq, buǵan kim kedirgi?
Kimniń qulysyń?
Biz tegimizge jalǵap júrgen «-ov» jalǵaýy orystyń «cheı holop?» degen sózinen shyqqan. Bul - quldar men kúńderdiń qaı qulıelenýshige tıesili ekendigin anyqtaıtyn jalǵaý. Máselen, Ivanov – Ivannyń quly, Nıkolaev – Nıkolaıdyń quly. Eger Groznyı, Mýdryı syndy orys patshalarynyń tegine úńilseńiz, olarǵa bul jalǵaýdyń jalǵanbaǵanyn kóresiz. Al tekti urpaq, sen kimniń qulysyń?
Árbir ult tegin túgendeýde bolmysyna saı erekshelikterdi qoldanady. Mysaly, «-ıan» - armıan jurtyn, « -ın» - tatar jurtyn, «-oǵly» - túrik jurtyn, «-ov» orys jurtyn tanytady. Al tekti urpaq, baı tilimiz barda, orystyń qosymshasyna jabysyp, ne kórindi bizge?
Quldyq jalǵaýdan ońaı arylýǵa bolady, biraq nıetti emespiz
Elbasynyń 1996 jyldyń 2 sáýirindegi №2923 Jarlyǵynyń 1-tarmaǵynda: «Ulty qazaq azamattar ózderiniń tegi men ákesiniń atynyń jazylýyn qazaq tiline tán emes affıksti alyp tastaı otyryp, ózgertýge haqyly, alaıda tegi men ákesiniń atynyń túbirlik negizi saqtalýy tıis. Bul rette ákesiniń atyn jazǵan kezde azamattyń jynysyna qaraı «uly» nemese «qyzy» sózderi qosylyp, birge jazylady» delingen. Demek, quldyq jalǵaýdan op-ońaı arylýǵa bolady. Ol úshin Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵyna týý týraly kýáligińiz ben jeke kýáligińizdi alyp barsańyz jetkilikti. Al tekti urpaq, nege aty-jónimizdi túzeýge nıetti emespiz?
Momyshev emes, Momyshulymyn!
Osy oraıda Baýyrjan atamyzdyń myna bir dıalogy ereksiz esime túsip otyr. Soǵysta erlik kórsetken Baýyrjan Momyshulyn ordenmen marapattap jatqan kezinde mysqyldap kúlgen armıan azamaty Mıkoıan:
-"Quttyqtaımyn sizdi, joldas Momyshev!"- deıdi.
Sol sátte Baýyrjan Momyshuly da Mıkoıanǵa "Raqmet, joldas Mıkoev!" - dep jaýap qatady. Mıkoıan buǵan yza bolyp:
- "Men sizge Mıkoev emespin, Mıkoıanmyn!" - degeninde, Baýyrjan Momyshuly da qarap turmaı:
- "Men de sizge Momyshev emespin, Momyshulymyn!" - dep jaýap beredi. Al tekti urpaq, táýelsiz eldiń ulandarynda nege osyndaı namys joq?
Tekti túzeý - tektiliktiń belgisi. Túıitkildi ózgeden izdemeı, quldyq sanadan arylýǵa qazirden áreket jasaıyq! Erteńge ysyryp júrgende, kesh bolyp qalmasyn...
Dıana ASAN,
«Adyrna» ulttyq portaly
