Qazir Reseı eki ıininen dem alyp tur. Gýbernator Fýrgaldan bastalǵan tolqý qazir Vladıvostokqa da jetti. Máskeý men Sankt-Peterbýrg te qazandaı qaınap, qaqpaqtyń ashylýyn kútýde. Habarovskide búgin basshylaryn qoldap alańǵa shyqqan halyqtyń sany úsh júz myńǵa taıaý degen aqparat taraýda. Resmı bılik 50 myńdaı adam shyqty deıdi. Bul oqıǵalardyń bári Reseıdi qaı qıyrǵa bastaýda? Talaı bulǵaq pen syrǵaqty kórgen Kreml qandaı amal-aıla qoldanady? Pýtın rejıminiń sońy emes pe degen kóptiń kókeıindegi saýaldarǵa jaýap izdegen edik.
- Reseıdegi bıylǵy mıtıngiler Pýtın rejımin tóńkere ala ma?
- Pýtın túsip ketken reıtıngisin kóterý úshin aınalasyndaǵy elderge basyp kire me?
- Belarýstegi tolqýlardy Kreml uıymdastyrdy deıdi. Qanshalyqty ras?
Qýanysh Edilhantegi, belsendi Feısbýk qoldanýshysy:
1. Reseıdegi bıylǵy mıtıngiler Pýtın rejımin tóńkere almaıdy dep oılaımyn. Óıtkeni Habarovskidegi tolqýlar áli kúnge deıin jalǵasyp jatqanmen de ony basqa qalalar tarapynan qoldaýlar az. Barlyǵy da áliptiń artyn baǵyp otyrǵandaı. Al mundaı jappaı qoldaý bolmaǵan jerde bir ǵana qaladaǵy bas kóterýdi basyp tastaý bıliktiń qolynan keledi.
2. Pýtın túsip ketken reıtıngisin kóterý úshin aınalasyndaǵy elderge basyp kire almaıdy dep oılaımyn. Óıtkeni oǵan biraz resýrs kerek, al Reseı onsyz da birneshe maıdanda soǵys júrgizip jatyr. Menińshe ol aldymen Donbasstaǵy gıbrıdtik soǵysyn jalǵastyra beredi. Jaqynda armıan-ázirbaıjan janjaly bastaldy, bul da az resýrsty talap etpeıdi, al ol janjaldyń artynda Reseı turǵany kámil. Bul jerde Pýtın shamasy Erdoǵanǵa qysym kórsetkisi keldi degen oıdamyn jáne ol qysqa merzimdi ǵana janjal bolady dep eseptedi. Biraq soǵys sozyla berse bul Pýtınge tıimsiz bolyp shyǵady. Qazaqstan jaǵdaıynda shekaraǵa áskerlerin shoǵyrlandyrý, oqý-jattyǵýlar uıymdastyrý, t.s.s. bopsalaýlar bolýy ábden múmkin, biraq ashyq soǵys qımyldaryna bara qoımas.
3. Belarýstegi tolqýlar, menińshe, belarýs halqynyń óz isi, oǵan Pýtın aralasty degen áńgime qısynsyz sııaqty. Ol áńgimeni Lýkashenkonyń ózi taratýy múmkin, óıtkeni eline súıkimsiz bolyp kóriný kimge unaıdy deısiz. Al shyndyǵynda ol qanshama jyldar boıy bılik basynan ketpeı óz eline óte súıkimsiz basshy atanǵany ótirik emes.
Serik Elikbaı, sarapshy-jýrnalıst
1. Mıtıngiler sherýi - Pýtın rejımin ǵana qulatyp qoımaıdy, azamat soǵysynyń basy bolady!
Pýtın buǵan deıin Krasnoıar gýbernatory Lebedti, Altaı gýbernatory Evdokımovti óltirip jibergen.
Endi Fýrgaldy sottaýǵa shamasy joq!
Aıaq astynan LDPR "dámelenip" qaldy...
2. Pýtın esh elge basyp kire almaıdy.
Oǵan moraldik, materıaldyq Qory joq!
3. Pýtın rejımi bar "halyq tańdaýyna" qarsy.
Ol aılas ta muńdas Belarýs,Qazaqstannyń ámirshil júıesiniń saqtalýyna múddeli.
Belarýstaǵy dúmpýden Pýtın ada.
Ashat Qasenǵalı, saıasattanýshy
1. Pýtın rejımin qazirgi tańda bolyp jatqan mıtıngiler qulatady ıa shaıqaıdy degenge óz basym senbeımin. Nege? Óıtkeni budan iri tolqýlardy Máskeýdiń qaq tórinde Navalnyı birneshe márte jasady. Sonyń ózinde bylq etpegen rejım, qazir shaıqala qoımas. Pýtın óz taǵyn nyqtap, Konstıtýııamen belgilep aldy. 1-shilde Reseı tarıhyn jańa kezeńge bastady. Endi jaý ketken soń qylyshyńdy boqqa shaptyń kesirin jasap otyrǵan reseılik keı toptardyń talpynysy nátıje bermeıdi. Al Qıyr Shyǵystaǵa tolqýlar o basta Konstıtýııalyq reformaǵa emes, gýbernator Fýrgaldyń tutqyndalýyna baılanysty bastaldy. Iaǵnı astarynda olıgarhtyq-klandyq qaqtyǵystar jatyr. Sondyqtan olda Pýtındi shaıqalta almaıdy. Pýtın qazir óz taǵynda óte nyq otyr dep sanaımyn.
2. Reseı prezıdentiniń reıtıngi sońǵy ýaqytta qatty túsip ketti. Ásirese koronavırýsqa baılanysty qabyldaǵan sheshimder men halyqtyń oǵan narazylyǵy baıqalady. Birneshe aıǵa áleýmettik qamsyzdandyrý boıynsha baǵdarlamalar jasaqtaǵanymen, eldiń satyp alý áleýeti tómendegen. Qyzmet kórsetý men saýda-sattyq tómendegen. Al bul salada Reseı halqynyń basym bóligi nan tabady. Sózsiz pandemııadan Reseı ekonomıkasy quldyrap, álsirep shyǵady. Kez kelgen el sııaqty biraz kórsetkish artqa ketedi. Iaǵnı óz kezeginde bıliktiń reıtıngi taǵy túsedi. 2014 jyly qulaǵan reıtıngin Qyrymmen kótergen Pýtın, "bul joly taǵy basqynshylyqqa barýy múmkin ba" degen suraqqa jaýap berý óte qıyn. Biraq Belorýssııa men Reseı arasy tym ýshyǵyp ketýine baılanysty, belgli bir dárejede avantıýrıstik áreketke táýekel jasaýy da ǵajap emes.
Rústem Áshetaev, jýrnalıst, qoǵamdyq belsendi
1. Reseıdegi mıtıngiler Pýtın rejımin tóńkere almaıdy. Óıtkeni, memlekettik tóńkeris jasaıtyn kez-kelgen qozǵalys, tek qana sol memlekettiń astanasynda bolǵanda ǵana oryn alýy múmkin.
Mundaı qubylystar Qytaıdyń Gonkonginde de, Ispanııanyń Katolonııasyndada, tipti Brıtanııanyńda aımaqtarynda oryn alyp jatqanyn kóremiz. Olardyń memleketti tóńkerýge qaýqary bolmaıdy. Óıtkeni, olardyń mıtıngileriniń maqsaty bılikti qulatý emes. Tek belgili bir jergilikti ózin-ózi basqarý tetikterin óz qoldaryna alý. Al, ondaı áreketter sol elderdiń memlekettik tutastyǵyna qanshalyqty qaýip týdyratyndyǵy baǵalanyp, tipti ásker qoldanylýyda múmkin.
Separatızim qaýipi tóngen jaǵdaıda, Reseı úkimeti ásker qoldanýyda múmkin dep oılaımyn. Qansha kúnnen beri reseıdiń shyǵysyndaǵy mıtıngiler jalpy ulttyq sıpat ala almady. Demek, endigi jerde ol tek belgili bir aımaqtyq dúmpý bolyp qalady. Onyń rejımge qaýipi bola qoımaıdy. Kezinde Aman Týleevtiń otstavkasyn talap etken aımaqtyq mıtıngilerdiń, bul joly keri sıpattaǵysyn ǵana kórip turmyz.
Bul jerde bar másele, syrtqy kúshterdiń osy aımaqtyq dúmpýdi basqa aımaqtarǵada transportaııa jasaı aladyma degen suraqtyń aınalasynda qaralǵany durys. Bul jerden ázirge syrtqy kúshterdiń qatynasy baıqalmaı turǵandyqtan, reseı úkimeti endigi jerde ondaı múmkindik bere qoıady dep oılamaımyn. Kez-kelgen mem.tóńkeris tek syrtqy kúshterdiń aralasýymen ǵana bolatynyn eskerýimiz kerek.
2. Pýtın reıtıngisin kóterýge mundaı qadamnyń eshqandaıda paıdasy bolmaıdy. Ony úkimet basyndaǵylaryda túsinedi. Qazir tek ekonomıkalyq reformalar jasaý arqyly reıtıngisin kótere alady dep oılaımyn. Kórshi elderimen mundaı qadamǵa barý, ózderiniń abyroıyna nusqan bolaryn biledi. Ári, mundaı qadamdy óz halqyda qoldaı qoıady dep oılamaımyn.
Egerde, kórshi elderiniń belgili bir ustanǵan baǵyttary men sheshimderi reseı memleketine qaýip tóndiretin deńgeıge kóterile bastasa, sol kezde ǵana sol memleketterde separatıstik oshaqtardy ashyp, solardyń qolymen ózderine tóngen qaýipti azaıtýǵa tyrysady dep oılaımyn.
Tikeleı áskerimen basyp kirmeı, separatıstik toptardy qoldaý jáne "gıbrıdtik soǵys" baǵytyn ustanady dep oılaımyn.
3. Bul ábden múmkin.
Áki saıasatker Lýkashenko Máskeýdi óziniń degenine kóndirgisi kelip, sońǵy kezde qatqyldaý málimdemelerde jasap kelgeni belgili. Batka biraq biledi túbinde reseıden alystaı almaıtynyn. Belbasynyń keıbir "bulqan-talqan" qatqyl málimdemelerine qarap, reseımen "at jalyn keskisi" kelip júr dep oılaý qatelik. Bul jerde tek múddeler teketiresi dep qaraýymyz kerek. Muny Belbasyda Máskeýde biledi. Amerıka munaıyna da esik ashýy --- reseıdi ózimen teń dárejede sóılesýge májbúrleıtin qural retinde paıdalanǵysy kelgen áreket dep oılaımyn. Ony Máskeýde túsinip otyr. Belarýssııa ónimderiniń 80%-ǵa jýyq tutynýshysy reseı bolǵandyqtan, Belbasy óziniń reseı aldynda ekonomıkalyq táýeldiligin sezinedi.
Al mıtıngilerine kelsem, reseıdiń Belbasyǵa qyr qórsetýi bolýyda múmkin. Nemese, reseımen belarýssııa arasyna syna qaǵýdy kózdegen úshinshi taraptyń áreketi bolýyda múmkin. Bul jerde dóp basyp aıtý qıyn. Biraq, jeldiń qaıdan soǵyp jatqandyǵyn Belbasy tolyq bilip otyr dep oılaımyn. Ony bizder budan keıingi jasaıtyn qadamdaryna qarap baǵamdaı alamyz. Ázirge eshkim dóp basyp aıta almaıdy.
Ońǵar Qabden,
"Adyrna" ulttyq portaly
