Qazır Resei ekı iınınen dem alyp tūr. Gubernator Furgaldan bastalǧan tolqu qazır Vladivostokqa da jettı. Mäskeu men Sankt-Peterburg te qazandai qainap, qaqpaqtyŋ aşyluyn kütude. Habarovskıde bügın basşylaryn qoldap alaŋǧa şyqqan halyqtyŋ sany üş jüz myŋǧa taiau degen aqparat tarauda. Resmi bilık 50 myŋdai adam şyqty deidı. Būl oqiǧalardyŋ bärı Reseidı qai qiyrǧa bastauda? Talai būlǧaq pen syrǧaqty körgen Kreml qandai amal-aila qoldanady? Putin rejimınıŋ soŋy emes pe degen köptıŋ kökeiındegı saualdarǧa jauap ızdegen edık.
1. Reseidegı biylǧy mitingıler Putin rejimın töŋkere almaidy dep oilaimyn. Öitkenı Habarovskıdegı tolqular älı künge deiın jalǧasyp jatqanmen de ony basqa qalalar tarapynan qoldaular az. Barlyǧy da älıptıŋ artyn baǧyp otyrǧandai. Al mūndai jappai qoldau bolmaǧan jerde bır ǧana qaladaǧy bas köterudı basyp tastau bilıktıŋ qolynan keledı.
2. Putin tüsıp ketken reitingısın köteru üşın ainalasyndaǧy elderge basyp kıre almaidy dep oilaimyn. Öitkenı oǧan bıraz resurs kerek, al Resei onsyz da bırneşe maidanda soǧys jürgızıp jatyr. Menıŋşe ol aldymen Donbasstaǧy gibridtık soǧysyn jalǧastyra beredı. Jaqynda armian-äzırbaijan janjaly bastaldy, būl da az resursty talap etpeidı, al ol janjaldyŋ artynda Resei tūrǧany kämıl. Būl jerde Putin şamasy Erdoǧanǧa qysym körsetkısı keldı degen oidamyn jäne ol qysqa merzımdı ǧana janjal bolady dep eseptedı. Bıraq soǧys sozyla berse būl Putinge tiımsız bolyp şyǧady. Qazaqstan jaǧdaiynda şekaraǧa äskerlerın şoǧyrlandyru, oqu-jattyǧular ūiymdastyru, t.s.s. bopsalaular boluy äbden mümkın, bıraq aşyq soǧys qimyldaryna bara qoimas.
3. Belarustegı tolqular, menıŋşe, belarus halqynyŋ öz ısı, oǧan Putin aralasty degen äŋgıme qisynsyz siiaqty. Ol äŋgımenı Lukaşenkonyŋ özı taratuy mümkın, öitkenı elıne süikımsız bolyp körınu kımge ūnaidy deisız. Al şyndyǧynda ol qanşama jyldar boiy bilık basynan ketpei öz elıne öte süikımsız basşy atanǧany ötırık emes.
Serık Elıkbai, sarapşy-jurnalist
1. Mitingıler şeruı - Putin rejimın ǧana qūlatyp qoimaidy, azamat soǧysynyŋ basy bolady!
Putin būǧan deiın Krasnoiar gubernatory Lebedtı, Altai gubernatory Evdokimovtı öltırıp jıbergen.
Endı Furgaldy sottauǧa şamasy joq!
Aiaq astynan LDPR "dämelenıp" qaldy...
2. Putin eş elge basyp kıre almaidy.
Oǧan moraldık, materialdyq Qory joq!
3. Putin rejimı bar "halyq taŋdauyna" qarsy.
Ol ailas ta mūŋdas Belarus,Qazaqstannyŋ ämırşıl jüiesınıŋ saqtaluyna müddelı.
Belarustaǧy dümpuden Putin ada.
Ashat Qasenǧali, saiasattanuşy
1. Putin rejimın qazırgı taŋda bolyp jatqan mitingıler qūlatady ia şaiqaidy degenge öz basym senbeimın. Nege? Öitkenı būdan ırı tolqulardy Mäskeudıŋ qaq törınde Navalnyi bırneşe märte jasady. Sonyŋ özınde bylq etpegen rejim, qazır şaiqala qoimas. Putin öz taǧyn nyqtap, Konstitusiiamen belgılep aldy. 1-şılde Resei tarihyn jaŋa kezeŋge bastady. Endı jau ketken soŋ qylyşyŋdy boqqa şaptyŋ kesırın jasap otyrǧan reseilık kei toptardyŋ talpynysy nätije bermeidı. Al Qiyr Şyǧystaǧa tolqular o basta Konstitusiialyq reformaǧa emes, gubernator Furgaldyŋ tūtqyndaluyna bailanysty bastaldy. Iаǧni astarynda oligarhtyq-klandyq qaqtyǧystar jatyr. Sondyqtan olda Putindı şaiqalta almaidy. Putin qazır öz taǧynda öte nyq otyr dep sanaimyn.
2. Resei prezidentınıŋ reitingı soŋǧy uaqytta qatty tüsıp kettı. Äsırese koronavirusqa bailanysty qabyldaǧan şeşımder men halyqtyŋ oǧan narazylyǧy baiqalady. Bırneşe aiǧa äleumettık qamsyzdandyru boiynşa baǧdarlamalar jasaqtaǧanymen, eldıŋ satyp alu äleuetı tömendegen. Qyzmet körsetu men sauda-sattyq tömendegen. Al būl salada Resei halqynyŋ basym bölıgı nan tabady. Sözsız pandemiiadan Resei ekonomikasy qūldyrap, älsırep şyǧady. Kez kelgen el siiaqty bıraz körsetkış artqa ketedı. Iаǧni öz kezegınde bilıktıŋ reitingı taǧy tüsedı. 2014 jyly qūlaǧan reitingın Qyrymmen kötergen Putin, "būl joly taǧy basqynşylyqqa baruy mümkın ba" degen sūraqqa jauap beru öte qiyn. Bıraq Belorussiia men Resei arasy tym uşyǧyp ketuıne bailanysty, belglı bır därejede avantiuristık äreketke täuekel jasauy da ǧajap emes.
Rüstem Äşetaev, jurnalist, qoǧamdyq belsendı
1. Reseidegı mitingıler Putin rejimın töŋkere almaidy. Öitkenı, memlekettık töŋkerıs jasaityn kez-kelgen qozǧalys, tek qana sol memlekettıŋ astanasynda bolǧanda ǧana oryn aluy mümkın.
Mūndai qūbylystar Qytaidyŋ Gonkongınde de, İspaniianyŋ Katoloniiasyndada, tıptı Britaniianyŋda aimaqtarynda oryn alyp jatqanyn köremız. Olardyŋ memlekettı töŋkeruge qauqary bolmaidy. Öitkenı, olardyŋ mitingılerınıŋ maqsaty bilıktı qūlatu emes. Tek belgılı bır jergılıktı özın-özı basqaru tetıkterın öz qoldaryna alu. Al, ondai äreketter sol elderdıŋ memlekettık tūtastyǧyna qanşalyqty qauıp tudyratyndyǧy baǧalanyp, tıptı äsker qoldanyluyda mümkın.
Separatizım qauıpı töngen jaǧdaida, Resei ükımetı äsker qoldanuyda mümkın dep oilaimyn. Qanşa künnen berı reseidıŋ şyǧysyndaǧy mitingıler jalpy ūlttyq sipat ala almady. Demek, endıgı jerde ol tek belgılı bır aimaqtyq dümpu bolyp qalady. Onyŋ rejimge qauıpı bola qoimaidy. Kezınde Aman Tuleevtıŋ otstavkasyn talap etken aimaqtyq mitingılerdıŋ, būl joly kerı sipattaǧysyn ǧana körıp tūrmyz.
Būl jerde bar mäsele, syrtqy küşterdıŋ osy aimaqtyq dümpudı basqa aimaqtarǧada transportasiia jasai aladyma degen sūraqtyŋ ainalasynda qaralǧany dūrys. Būl jerden äzırge syrtqy küşterdıŋ qatynasy baiqalmai tūrǧandyqtan, resei ükımetı endıgı jerde ondai mümkındık bere qoiady dep oilamaimyn. Kez-kelgen mem.töŋkerıs tek syrtqy küşterdıŋ aralasuymen ǧana bolatynyn eskeruımız kerek.
2. Putin reitingısın köteruge mūndai qadamnyŋ eşqandaida paidasy bolmaidy. Ony ükımet basyndaǧylaryda tüsınedı. Qazır tek ekonomikalyq reformalar jasau arqyly reitingısın kötere alady dep oilaimyn. Körşı elderımen mūndai qadamǧa baru, özderınıŋ abyroiyna nūsqan bolaryn bıledı. Ärı, mūndai qadamdy öz halqyda qoldai qoiady dep oilamaimyn.
Egerde, körşı elderınıŋ belgılı bır ūstanǧan baǧyttary men şeşımderı resei memleketıne qauıp töndıretın deŋgeige köterıle bastasa, sol kezde ǧana sol memleketterde separatistık oşaqtardy aşyp, solardyŋ qolymen özderıne töngen qauıptı azaituǧa tyrysady dep oilaimyn.
Tıkelei äskerımen basyp kırmei, separatistık toptardy qoldau jäne "gibridtık soǧys" baǧytyn ūstanady dep oilaimyn.
3. Būl äbden mümkın.
Äkı saiasatker Lukaşenko Mäskeudı özınıŋ degenıne köndırgısı kelıp, soŋǧy kezde qatqyldau mälımdemelerde jasap kelgenı belgılı. Batka bıraq bıledı tübınde reseiden alystai almaitynyn. Belbasynyŋ keibır "būlqan-talqan" qatqyl mälımdemelerıne qarap, reseimen "at jalyn keskısı" kelıp jür dep oilau qatelık. Būl jerde tek müddeler teketıresı dep qarauymyz kerek. Mūny Belbasyda Mäskeude bıledı. Amerika mūnaiyna da esık aşuy --- reseidı özımen teŋ därejede söilesuge mäjbürleitın qūral retınde paidalanǧysy kelgen äreket dep oilaimyn. Ony Mäskeude tüsınıp otyr. Belarussiia önımderınıŋ 80%-ǧa juyq tūtynuşysy resei bolǧandyqtan, Belbasy özınıŋ resei aldynda ekonomikalyq täueldılıgın sezınedı.
Al mitingılerıne kelsem, reseidıŋ Belbasyǧa qyr qörsetuı boluyda mümkın. Nemese, reseimen belarussiia arasyna syna qaǧudy közdegen üşınşı taraptyŋ äreketı boluyda mümkın. Būl jerde döp basyp aitu qiyn. Bıraq, jeldıŋ qaidan soǧyp jatqandyǧyn Belbasy tolyq bılıp otyr dep oilaimyn. Ony bızder būdan keiıngı jasaityn qadamdaryna qarap baǧamdai alamyz. Äzırge eşkım döp basyp aita almaidy.
- Reseidegı biylǧy mitingıler Putin rejimın töŋkere ala ma?
- Putin tüsıp ketken reitingısın köteru üşın ainalasyndaǧy elderge basyp kıre me?
- Belarustegı tolqulardy Kreml ūiymdastyrdy deidı. Qanşalyqty ras?
1. Reseidegı biylǧy mitingıler Putin rejimın töŋkere almaidy dep oilaimyn. Öitkenı Habarovskıdegı tolqular älı künge deiın jalǧasyp jatqanmen de ony basqa qalalar tarapynan qoldaular az. Barlyǧy da älıptıŋ artyn baǧyp otyrǧandai. Al mūndai jappai qoldau bolmaǧan jerde bır ǧana qaladaǧy bas köterudı basyp tastau bilıktıŋ qolynan keledı.
2. Putin tüsıp ketken reitingısın köteru üşın ainalasyndaǧy elderge basyp kıre almaidy dep oilaimyn. Öitkenı oǧan bıraz resurs kerek, al Resei onsyz da bırneşe maidanda soǧys jürgızıp jatyr. Menıŋşe ol aldymen Donbasstaǧy gibridtık soǧysyn jalǧastyra beredı. Jaqynda armian-äzırbaijan janjaly bastaldy, būl da az resursty talap etpeidı, al ol janjaldyŋ artynda Resei tūrǧany kämıl. Būl jerde Putin şamasy Erdoǧanǧa qysym körsetkısı keldı degen oidamyn jäne ol qysqa merzımdı ǧana janjal bolady dep eseptedı. Bıraq soǧys sozyla berse būl Putinge tiımsız bolyp şyǧady. Qazaqstan jaǧdaiynda şekaraǧa äskerlerın şoǧyrlandyru, oqu-jattyǧular ūiymdastyru, t.s.s. bopsalaular boluy äbden mümkın, bıraq aşyq soǧys qimyldaryna bara qoimas.
3. Belarustegı tolqular, menıŋşe, belarus halqynyŋ öz ısı, oǧan Putin aralasty degen äŋgıme qisynsyz siiaqty. Ol äŋgımenı Lukaşenkonyŋ özı taratuy mümkın, öitkenı elıne süikımsız bolyp körınu kımge ūnaidy deisız. Al şyndyǧynda ol qanşama jyldar boiy bilık basynan ketpei öz elıne öte süikımsız basşy atanǧany ötırık emes.
Serık Elıkbai, sarapşy-jurnalist
1. Mitingıler şeruı - Putin rejimın ǧana qūlatyp qoimaidy, azamat soǧysynyŋ basy bolady!
Putin būǧan deiın Krasnoiar gubernatory Lebedtı, Altai gubernatory Evdokimovtı öltırıp jıbergen.
Endı Furgaldy sottauǧa şamasy joq!
Aiaq astynan LDPR "dämelenıp" qaldy...
2. Putin eş elge basyp kıre almaidy.
Oǧan moraldık, materialdyq Qory joq!
3. Putin rejimı bar "halyq taŋdauyna" qarsy.
Ol ailas ta mūŋdas Belarus,Qazaqstannyŋ ämırşıl jüiesınıŋ saqtaluyna müddelı.
Belarustaǧy dümpuden Putin ada.
Ashat Qasenǧali, saiasattanuşy
1. Putin rejimın qazırgı taŋda bolyp jatqan mitingıler qūlatady ia şaiqaidy degenge öz basym senbeimın. Nege? Öitkenı būdan ırı tolqulardy Mäskeudıŋ qaq törınde Navalnyi bırneşe märte jasady. Sonyŋ özınde bylq etpegen rejim, qazır şaiqala qoimas. Putin öz taǧyn nyqtap, Konstitusiiamen belgılep aldy. 1-şılde Resei tarihyn jaŋa kezeŋge bastady. Endı jau ketken soŋ qylyşyŋdy boqqa şaptyŋ kesırın jasap otyrǧan reseilık kei toptardyŋ talpynysy nätije bermeidı. Al Qiyr Şyǧystaǧa tolqular o basta Konstitusiialyq reformaǧa emes, gubernator Furgaldyŋ tūtqyndaluyna bailanysty bastaldy. Iаǧni astarynda oligarhtyq-klandyq qaqtyǧystar jatyr. Sondyqtan olda Putindı şaiqalta almaidy. Putin qazır öz taǧynda öte nyq otyr dep sanaimyn.
2. Resei prezidentınıŋ reitingı soŋǧy uaqytta qatty tüsıp kettı. Äsırese koronavirusqa bailanysty qabyldaǧan şeşımder men halyqtyŋ oǧan narazylyǧy baiqalady. Bırneşe aiǧa äleumettık qamsyzdandyru boiynşa baǧdarlamalar jasaqtaǧanymen, eldıŋ satyp alu äleuetı tömendegen. Qyzmet körsetu men sauda-sattyq tömendegen. Al būl salada Resei halqynyŋ basym bölıgı nan tabady. Sözsız pandemiiadan Resei ekonomikasy qūldyrap, älsırep şyǧady. Kez kelgen el siiaqty bıraz körsetkış artqa ketedı. Iаǧni öz kezegınde bilıktıŋ reitingı taǧy tüsedı. 2014 jyly qūlaǧan reitingın Qyrymmen kötergen Putin, "būl joly taǧy basqynşylyqqa baruy mümkın ba" degen sūraqqa jauap beru öte qiyn. Bıraq Belorussiia men Resei arasy tym uşyǧyp ketuıne bailanysty, belglı bır därejede avantiuristık äreketke täuekel jasauy da ǧajap emes.
Rüstem Äşetaev, jurnalist, qoǧamdyq belsendı
1. Reseidegı mitingıler Putin rejimın töŋkere almaidy. Öitkenı, memlekettık töŋkerıs jasaityn kez-kelgen qozǧalys, tek qana sol memlekettıŋ astanasynda bolǧanda ǧana oryn aluy mümkın.
Mūndai qūbylystar Qytaidyŋ Gonkongınde de, İspaniianyŋ Katoloniiasyndada, tıptı Britaniianyŋda aimaqtarynda oryn alyp jatqanyn köremız. Olardyŋ memlekettı töŋkeruge qauqary bolmaidy. Öitkenı, olardyŋ mitingılerınıŋ maqsaty bilıktı qūlatu emes. Tek belgılı bır jergılıktı özın-özı basqaru tetıkterın öz qoldaryna alu. Al, ondai äreketter sol elderdıŋ memlekettık tūtastyǧyna qanşalyqty qauıp tudyratyndyǧy baǧalanyp, tıptı äsker qoldanyluyda mümkın.
Separatizım qauıpı töngen jaǧdaida, Resei ükımetı äsker qoldanuyda mümkın dep oilaimyn. Qanşa künnen berı reseidıŋ şyǧysyndaǧy mitingıler jalpy ūlttyq sipat ala almady. Demek, endıgı jerde ol tek belgılı bır aimaqtyq dümpu bolyp qalady. Onyŋ rejimge qauıpı bola qoimaidy. Kezınde Aman Tuleevtıŋ otstavkasyn talap etken aimaqtyq mitingılerdıŋ, būl joly kerı sipattaǧysyn ǧana körıp tūrmyz.
Būl jerde bar mäsele, syrtqy küşterdıŋ osy aimaqtyq dümpudı basqa aimaqtarǧada transportasiia jasai aladyma degen sūraqtyŋ ainalasynda qaralǧany dūrys. Būl jerden äzırge syrtqy küşterdıŋ qatynasy baiqalmai tūrǧandyqtan, resei ükımetı endıgı jerde ondai mümkındık bere qoiady dep oilamaimyn. Kez-kelgen mem.töŋkerıs tek syrtqy küşterdıŋ aralasuymen ǧana bolatynyn eskeruımız kerek.
2. Putin reitingısın köteruge mūndai qadamnyŋ eşqandaida paidasy bolmaidy. Ony ükımet basyndaǧylaryda tüsınedı. Qazır tek ekonomikalyq reformalar jasau arqyly reitingısın kötere alady dep oilaimyn. Körşı elderımen mūndai qadamǧa baru, özderınıŋ abyroiyna nūsqan bolaryn bıledı. Ärı, mūndai qadamdy öz halqyda qoldai qoiady dep oilamaimyn.
Egerde, körşı elderınıŋ belgılı bır ūstanǧan baǧyttary men şeşımderı resei memleketıne qauıp töndıretın deŋgeige köterıle bastasa, sol kezde ǧana sol memleketterde separatistık oşaqtardy aşyp, solardyŋ qolymen özderıne töngen qauıptı azaituǧa tyrysady dep oilaimyn.
Tıkelei äskerımen basyp kırmei, separatistık toptardy qoldau jäne "gibridtık soǧys" baǧytyn ūstanady dep oilaimyn.
3. Būl äbden mümkın.
Äkı saiasatker Lukaşenko Mäskeudı özınıŋ degenıne köndırgısı kelıp, soŋǧy kezde qatqyldau mälımdemelerde jasap kelgenı belgılı. Batka bıraq bıledı tübınde reseiden alystai almaitynyn. Belbasynyŋ keibır "būlqan-talqan" qatqyl mälımdemelerıne qarap, reseimen "at jalyn keskısı" kelıp jür dep oilau qatelık. Būl jerde tek müddeler teketıresı dep qarauymyz kerek. Mūny Belbasyda Mäskeude bıledı. Amerika mūnaiyna da esık aşuy --- reseidı özımen teŋ därejede söilesuge mäjbürleitın qūral retınde paidalanǧysy kelgen äreket dep oilaimyn. Ony Mäskeude tüsınıp otyr. Belarussiia önımderınıŋ 80%-ǧa juyq tūtynuşysy resei bolǧandyqtan, Belbasy özınıŋ resei aldynda ekonomikalyq täueldılıgın sezınedı.
Al mitingılerıne kelsem, reseidıŋ Belbasyǧa qyr qörsetuı boluyda mümkın. Nemese, reseimen belarussiia arasyna syna qaǧudy közdegen üşınşı taraptyŋ äreketı boluyda mümkın. Būl jerde döp basyp aitu qiyn. Bıraq, jeldıŋ qaidan soǧyp jatqandyǧyn Belbasy tolyq bılıp otyr dep oilaimyn. Ony bızder būdan keiıngı jasaityn qadamdaryna qarap baǧamdai alamyz. Äzırge eşkım döp basyp aita almaidy.
Oŋǧar Qabden,
"Adyrna" ūlttyq portaly
