Dástúrli qazaq mádenıetinde er adam - jaýynger. Bizdiń qoǵamymyzda erkektiń kóz jasyna erik berýi álsizdik pen qorqaqtyq bolyp sanalady. Kez kelgen er jigit «Erkekter jylamaıdy», «Sen erkeksiń, álsizdik kórsetpe» degen frazalardy estidi, estip kele jatyr. Ǵylymı tilde bul ıdeologııany «maskýlınızm» dep ataıdy.
Búginde bul kózqarastarǵa qarsy adamdar tobyry álem elderinde paıda bola bastady. Olar gendirlik teńdikti alǵa tartady. Qazirgi qazaq jigitteri bul ıdeıaologııamen kelisedi me? Er adamdar óz emoııalaryn kópshiliktiń aldynda kórsete alady ma? «Adyrna» ulttyq portaly surap kórdi:
Máýlen NURHATULY, fılolog:
Qazaq otbasynda ul balaǵa “sen er jigitsiń, kóz jasyńdy kórsetpe”, “bizdiń qorǵaýshymyz”, “bizdiń tiregimiz” degen tárbıeniń beriletini zańdy. Bul ǵasyrlar boı̆y qanǵa daryp qalyptasqan, er jigittiń obrazy. Sol arqyly qazaq ulyn tárbıelegen. Qaztýǵannyń: Arǵymaqtyń balasy
Aryǵan saı̆yn tyń jortar
Arqa men qosym qala dep,
Azamat erdiń balasy
Jabyqqanyn bildirmes,
Jamandar mazaq qylar dep-, jyrlaýy beker emes.
Mysaly,Ábish Kekilbaev aı̆tpaqshy, “Erkek kóziniń jasyn basqaǵa kórsetpeı̆tini sııaqty kóńiliniń zaryn da eshkimge estirtpeýi kerek edi”-degeni de qazaq jigitiniń obrazyn ashyp turǵandaı̆. Bolattaı̆ berik, nardyń júgin qaı̆yspaı̆ kóterer, ózgeniń aldynda keýdesin tik ustap, qaı̆ǵydan qan jutsa da, ishtegi zapyranyn sabyrǵa jeńdirer qazaq jigitiniń turpaty osy. Qashan da ul balanyń tárbıesinde ákeniń róli úlken bolatyny anyq. Sebebi, jas jetkinshek ákesine qarap boı̆ túzeı̆di, ákesiniń jasap júrgen is-áreketin qaı̆talap, minez-qulqyn boı̆yna sińiredi. Sol sekildi men de ákemnen kórgenimdi jasadym, úı̆rendim, maqtan tuttym. Boı̆ǵa qanmen daryp, ádetimiz minezge aı̆naldy. Sondyqtan, kópshilik aldynda ózimdi emoııaǵa berilgish adam retinde kóre almaı̆myn.
Azamat ISAEV, jeke kásipker:
Kóz jasy - bul deneni qaıǵy-qasirettiń qaldyqtarynan bosatý. Men jaqynda Izraılden oralǵanda, Batys Eýropadaǵy adamdardyń óz kóz jastaryn jasyrmaıtynyn túsindim: kóshedegi adamǵa qarap, siz onymen aqparat almasa alasyz. Men muny Qazaqstanda da kórgim keledi. Sebebi bizde barlyǵy tas qapta júredi, onyń artyna tyǵylyp, eshteńe estimeýge tyrysady. Biraq adamdar bir-birimen qarym-qatynas jasaý úshin jaraldy. Meniń dostarym áli kúnge deıin kóz jastaryn kórsetýge uıalady, tyǵylyp jylaıdy. Keıbir jigitterdiń emoııasyn kórsete almaı, ishimdikke salynyp ketkenin de bilemin. Er adamdar da jylaıdy. Qoǵamdy bul qubylysqa birtúrli kózqaraspen qaramaýǵa shaqyramyn. Biz de adambyz, jylaımyz. Óz basym, emoııamdy kórsetýge uıalmaımyn, kerisinshe jeńildep qalamyn.
Oryntaı BEISEMBEK, dızaıner-pýblııst:
Qurmanǵazynyń "Qaıran sheshem" degen túrmede shertilgen kúıiniń tarıhyn bilesizder ǵoı. Kúıshiniń qolyna kisen salyp, abaqtyǵa alyp keteıin dep jatqanda, anasy kelip qalypty. Janushyra kelgen baıǵus sheshesin kórgen kezde Qurmanǵazynyń kózinen bir tamshy jas aǵyp ketipti. Muny kórgen anasy "Men seni er qylyp tárbıeledim be, ez qylyp tarbıeledim be" dep betinen shapalaqpen bir salyp qalǵan eken. Bul jalpy qazaq halqynyń aınalǵan urpaqtar sabaqtastyǵy boıynsha kele jatqan mentalıteti. " Er adam jylamaıdy" degen túsinik áli de saqtalyp keledi. Qaı qaısymyzdyń ákemiz ben anamyz bolmasyn, "jylama", sorańdy aǵyzba" dep ósirip keledi. Biz "Er adam múlde jylamaýy kerek" dep emes, "Er adam qaı kezde, qalaı jylaýy kerek" dep oılanýymyz qajet. Kez-kelgen otbasyda ólim jaǵdaılary kezdesedi. Er adamdar sol kezde daýys shyǵarady, jylaıdy. Adamnyń keıbir kezderi kóńilderi bosaıdy. Temir adam Robert Daýnıdiń ózi jylaýy múmkin. Ishki emoııany saqtaı berse, adamdy qajý basady. Qajý qarttyqtyń tez kelýine, densaýlyqtyń kúrt tómendeýine ákelip soǵady. Sondyqtan, jalǵyzdyqta, eshkimge kórsetpeı jylaýy tıis. Ókinish, qınalys, álsizdik, stress, saǵyný, depressııa barlyǵynda bolady. Bular jynysty da, jasty da talǵamaıdy. Kil myqtylardyń da jylaıtyn sáti bolady, sebebi biz et pen súıekten jaratylǵan adambyz.
Arnur KENJEBAIULY, júrgizýshi:
Ózim er adamnyń jylaǵanyn durys dep eseptemeımin. Jaqyny qaıtys bolǵanda jylaǵany bir bólek, ony bárimiz de túsinemiz. Al bylaısha, jeńiliske, kóńiline bir nárse tıgenge jylaý degen uıat nárse.Jigittter, eshqashan kóz jastaryńdy kórsetýshi bolmańdar! Naǵyz qazaq jigiti degen atqa laıyq bolyńdar!
Bul búgingi jastardyń kózqarasy. Pikirlerdi oqı otyra, er adamdardyń kópshilik aldynda emoııasyn kórsetýge qysylatynyn bildik. Jigitterdiń emoııaslaryn ishte saqtaýy qanshalyqty durys? Psıhologııalyq turǵyda jaýap berip kórelik:
Bolashaqta er adam óz sezimderin qalaı bildirýdi umytyp, enjar agressorǵa aınalýy múmkin
Adamdar áleýmettik normaǵa qysym jasap, er adamdarǵa osal bolýǵa tyıym salýda. Sondyqtan, kóptegen er adamdar júrekterindegi nárseni qalaı aıtý kerektigin bilmeıdi. Nátıjesinde biz óz sezimderin bildire almaıtyn jandardy tárbıleımiz. Statıstıkalyq málimetterge súıetin bolsaq, erler áıelderge qaraǵanda 3 ese kóp sýııd jasaıdy.
Kóz jasyn ustap turý depressııa men jalǵyzdyqqa ákeledi
Kez-kelgen sezimniń ómir súrýge quqyǵy bar. Emoııany syrtqa shyǵarmaý psıhoemoıonaldy problemalarǵa ákeledi. Adam qoǵamnan oqshaýlana bastaıdy.
Erkekter jylamaıdy jáne áıelderge qaraǵanda az ómir súredi
Genderlik kózqarastar men áleýmettik stereotıpter er adamdardyń dárigerge ýaqytynda kelýine, týystaryna problemalary týraly aıtýyna kedergi keltirip, bárin ishte ustaýǵa májbúr etedi. Emoııany syrtqa shyǵarǵan adamdardyń 88,8%-nyń densaýlyǵy jaqsarady. Er adamdar áıelderge qaraǵanda áldeqaıda az ómir súredi. Ortasha eseppen áıelder 74 jyl ómir súrse, er adamdar 69 jyl ǵumyr keshedi eken.
Qazirgi qoǵamǵa er adamdardyń emoıonaldy bola alatynyn, sezimderin syrtqa shyǵarýy qalypty dúnıe ekenin túsindirý qajet. «Erkek jylamaıdy» nemese «Erkek tózimdi» degen kózqarastar kóptegen adamǵa óz kedergisin keltirdi.
Al sizdiń pikirińiz qandaı, oqyrman? Naǵyz erkek jylaı ma?
Dıana ASANOVA,
«Adyrna» ulttyq portaly
