Avstralııanyń premer-mınıstri Skott Morrıson álem kóshbasshylaryn Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń (DDSU) qyzmetin ózgertýge shaqyrdy. Ol koronavırýstyń taralý sebepterin zertteýdi talap etedi. Ótken aptada eń kishkentaı qurlyqtaǵy saıasatkerler DDSU men resmı Pekınge qarsy úlken synı naýqan bastady. Bul týraly "Adyrna" Novaıa gazetaǵa" silteme jasap habarlaıdy.
Morrıson óz úkimetiniń Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymyn reformalaý jónindegi usynystaryn AQSh, Franııa, Germanııa jáne Jańa Zelandııa basshylarymen kelissózder barysynda jarııalady. Ol álemniń kez-kelgen jerinen medıınalyq aqparatty ashyq túrde alýǵa quqyǵy bolýy kerek deıdi. Tek Morıssonnyń paıymdaýynsha, qazirgige uqsas pandemııa qaıtalanbaıdy. Sondyqtan epıdemıologtar kez-kelgen eldiń medıınalyq mekemeleri men málimetter bazasyna kez-kelgen eldiń suranysy boıynsha sheksiz qol jetimdilikti qamtamasyz etýi kerek. DDSU 1948 jyly qurylǵan kezden bastap onyń erejelerine sáıkes qol jetimdilik tıisti memlekettiń bılik organdarynyń sheshimi bolǵan jaǵdaıda ǵana berilýi múmkin.
ABC News Avstralııanyń usynysyn keńinen qoldaý DDSU-nyń joıylýymen de aıaqtalýy múmkin ekenin aıtady. Óıtkeni, 194 músheniń árqaısysyna veto qoıatyn uıymdy reformalaý qıynǵa soǵady. Morrıson úkimetiniń ózi bul máseleniń sheshimi DDU-nyń ornyna jańa qurylym qurý bolýy múmkin ekenin jasyrmaıdy. Avstralııa halqy premer-mınıstrdiń usynystaryn qushaq jaıa qarsy aldy. Morrısonnyń ıdeıalary tipti oppozıııada da qoldaý tapty: "kóleńkedegi" syrtqy ister mınıstri Pennı Vong densaýlyq saqtaý salasyndaǵy halyqaralyq tártipti nyǵaıtý jaqsy ıdeıa ekenin aıtty. Biraq premer-mınıstrge tek odaqtas Amerıka Qurama Shtattarymen ǵana emes, basqa da dostas memlekettermen kelisý úshin kóp ýaqyt pen kúsh jumsaýǵa týra keledi, dedi ol. DDSU reformasy Avstralııa parlamentinde burynnan talqylanýda. Burynǵy dıplomat jáne Avstralııanyń bıleýshi lıberaldy partııasynyń depýtaty Deıv Sharma 15 sáýirde el bul uıymnyń mańyzdy donory jáne onyń jumysyndaǵy ózgeristerdi talap etýge quqyly ekenin aıtty. Sharmanyń áriptesi jáne partııanyń múshesi Andrıý Hýstı DDSU-ny Qytaı Kommýnıstik partııasynyń múddelerine saı jumys istemeıdi dep aıyptady. Ol Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń basshylaryn qyzmetinen bosatýǵa shaqyrdy.
Avstralııa premer-mınıstriniń usynystary Parıjde ǵana qoldaý taba qoımady. Franııa prezıdenti Emmanýel Makron qazir reformalar men tergeýlermen aınalysatyn ýaqyt emes, óıtkeni álem qazirgi ýaqytta pandemııa zardaptaryn tikeleı joıý úshin kúsh biriktirýi kerek dedi dep habarlaıdy Reuters. Berlın men Londonda Avstralııany qoldaýǵa asyqpaýda. Osyǵan qaramastan, avstralııalyqtar ózderiniń talaptaryn 17 mamyrda DDU Assambleıasynda aıtýǵa daıyn.
Alaıda, kez-kelgen reformalar men tergeýlerdi Qytaıdyń qoldaýynsyz júzege asyrý múmkin emes, deıdi Avstralııa ulttyq ýnıversıtetiniń halyqaralyq quqyq professory Don Rotvell. BUU pandemııa sebepterin zertteý úshin komıssııa qura alady, biraq bul jaǵdaıda QHR bul sheshimge veto qoıýǵa quqyly. Sarapshy, balama retinde, pandemııaǵa eshkimdi jaýapkershilikke tartýdy maqsat etpeıtin halyqaralyq sharttardyń jobalaryn jasaýdy qarastyrady. Osyǵan uqsas mysal retinde Rotvell Chernobyl atom elektr stanııasyndaǵy apatqa bes aıdan keıin ıadrolyq avarııa týraly jedel eskertý týraly konvenııa jasalǵan kezde álemniń reakııasynyń qalaı bolǵanyn mysalǵa keltirdi.
Tutastaı alǵanda, avstralııalyq saıasatkerler Qytaı bıligin synaýda aıtarlyqtaı jetistikke jetti. Avstralııa saıası júıesiniń bundaı tutastyǵyna qurmetpen qaraýymyz kerek. Óıtkeni, kontınenttik el Qytaıǵa ekonomıkalyq jaǵynan táýeldi deýge bolady. Qytaı onyń negizgi saýda seriktesi. 17 sáýirde Avstralııanyń ishki ister mınıstri Pıter Dennett QHR halyqaralyq qoǵamdastyqtyń suraqtaryna jaýap berýge jáne álemge COVID-19 dıstrıbýııasy týraly aqparat berýge mindetti ekenin aıtty. Buǵan jaýap retinde Kanberradaǵy Qytaıdyń dıplomatııalyq ókildigi Dennettti AQSh-tyń úgit-nasıhattyq "ýaǵyzyn" qaıtalaıdy dep málimdedi, al Pekındi synǵa alǵan avstralııalyq saıasatkerlerdi Donald Tramptyń "popýgaıy" dep atady.
Aıta ketý kerek, Amerıka Qurama Shtattary DDSU-ny reformalaý bastamasyn qoldaıtyn sanaýly elderdiń biri. Osylaısha, Avstralııanyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Devıd Lıtlproýd beısenbide G20 kóshbasshylaryn Qytaıda tanymal jabaıy janýarlardyń "qara" bazarlaryna tyıym salýǵa shaqyrdy, óıtkeni olar adam densaýlyǵyna jáne basqalarǵa qaýip tóndiredi. AQSh memlekettik hatshysy Maıkl Pompeo buǵan birden qoldaý bildirdi.
Avstralııada koronavırýspen 6 674 adam aýyryp, 5 095 adam jazylyp shyqty. 78 naýqas qaıtys boldy.
Ońǵar Qabden,
"Adyrna" ulttyq portaly
