Mūnai qūny taiau arada köterılmeidı. Sondyqtan, qalai bolǧanda da, biudjettı qataŋ sekvestrleu kerek bolady. Jäne būl ıstı, mümkındıgınşe, tezırek bastau qajet. Atalǧan proseske Esep komitetın, sondai-aq, täuelsız ekonomistterdı tartu kerek, öz basym, at salysuǧa äzırmın.
1. Bırınşı kezekte kvazimemsektor - Samūryq-Qazyna, Bäiterek, Qazagrony, eş jaltaqsyz, taratu kerek. Būl jerge «eş jaltaqsyz» degendı nege qosyp tūrmyn. Öitkenı būl kompaniialarda deputattar men ülken şeneunıkterdıŋ balalary, nemerelerı jūmys jasaidy, «otbasylyq jem-astau» dese de bolady. Sondyqtan, būl prosestı osy kompaniialarmen bailanysy joq adamdar ǧana jüzege asyra alady.
2. Samūryq-Qazynanyŋ (QMG, QTJ, Qazatomöndırısı syqyldy) tabiǧi enşıles-monopoliialaryn, Bäiterektıŋ (Qazaqstannnyŋ damu bankısı syqyldy) enşıles kompaniialaryn ükımetke tıkelei baǧyndyru kerek. Būlardyŋ jūmysyn tiıstı ministrlıkter (Energetika ministrlıgı, AŞM, t.s.s) baqylauy tiıs. Al olardyŋ kırıs-tabystary, ız-tüzsız joiylyp ketetın bas holdingterge emes, biudjetke tıkelei qūiyluy kerek.
3. Mänsız biudjet baǧdarlamalaryn, sondai-aq, salyq jeŋıldıkterın, qajetsız subsidiialardy aiamai qūrtu qajet, būlar da – memleket qarjysyn jeke qaltaǧa saludyŋ qitūrtqy amaldary. Biujdet qarjysyn jalmaudyŋ jyldar boiy qalyptasqan būl jüiesın de, eş jaltaqsyz jäne aiausyz, küiretu kerek bolady.
4. Jer reformasyn tezdetıp ötkızu qajet. Paidalanbai tūrǧan jerlerdı bosatyp, mal ūstap, öz künın özı köruı üşın jergılıktı auyl tūrǧyndaryna taratyp beru kerek. Älde bıreu «ekı siyr» ideiasyna qarsy ma eken? Būl jerde köp mäsele latifundisterdıŋ müddesıne kelıp tıreledı.
5. Euraziialyq Ekonomikalyq Odaqtan şyǧu ne, eŋ bolmasa, oǧan müşe boludy toqtata tūru turaly mäsele köteru qajet. Halyq būl ideiany qyzu qoldaidy. Būnsyz ekonomikalyq damu degen bolmaidy, būl – otandyq öndıruşıler jäne ūlttyq valiuta üşın ömır men ölım mäselesı. Koronavirus -jahandanu, integrasiia syndy jalǧan ideialardyŋ janazasyn şyǧardy.
Daǧdarys jaǧdaiynda bärı – sözsız ūlttyq memleketterge ainalyp şyǧa keldı.
Eŋ äuelgı ıs-qadamdar osy. Osylardy qolǧa aluǧa, Ükımet şeşımdı qanşalyqty erterek qabyldasa, özderı üşın de, halyq üşın de sonşalyqty jaqsy bolady. Aitpaqşy, onda qūrylǧan Reformalar jäne modernizasiia ortalyǧy ne bolyp jatyr eken?
Mūhtar Taijan
