Almaty elimizdiń mádenı, rýhanı ortalyǵyna aınalyp keledi

2123
Adyrna.kz Telegram

Qazaq tarıhynda tuńǵysh ret Almaty qalasynda dástúrli óner teatry ashylǵanyn estigende erekshe qýanyshqa bólengen jaıymy bar. Bul óner ordasynyń Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵy men Almaty qalasynyń 1000 jyldyǵy aıasynda shymyldyǵy túrilgen bolatyn. Ataýly óner oshaǵy halqymyzdyń kóziniń qarashyǵyndaı saqtap kele jatqan ulttyq muralarymyzdy jańǵyrtýdy basty muraty etedi dep úmit kútemiz.

Almaty qalasyna Baýyrjan Baıbek myrza ákim bolyp kelgennen bastap qazaq rýhanııatynyń damýyna erekshe kóńil bólýde. Osy izgi isteriniń eń basynda – «Alataý» dástúrli óner teatrynyń ashylýy tur. Óner oshaǵynyń ashylý saltanatynda sóz sóılegen qala ákimi: «Qazaq mádenıeti qaıratkerleriniń birneshe býyny ásem qalamyzda ómir súrip, ózderiniń ólmes týyndylaryn dúnıege ákeldi. Mine, osyndaı mádenıet pen ónerdiń kıeli ortalyǵy, dástúrli shyǵarmashylyqtyń qasıetti shańyraǵy, ońasha otaýy bolýy tıis edi. «Alataý» dástúrli óner teatryn ısi qazaq úshin asa mańyzdy án, jyr-terme, kúı, aıtys jáne ulttyq kıno sııaqty aıtýly bes baǵytta qyzmet etetin, osy sala maıtalmandarynyń basyn quraıtyn shańyraq bolady dep úmittemin» – dedi.

Aıta ketý kerek, ashylý saltanaty óte joǵary deńgeıde uıymdastyrylǵan eken. «Sazgen sazy» ansambliniń kúıimen bastalǵan koertti halyq erekshe yqylaspen tyńdady. Ramazan Stamǵazıev, Nurjan Janpeıisov, Sáýle Janpeıisova, Aıgúl Qosanova, Uljan Baıbosynova, Janqoja Aıapovtar tárizdi ónerpazdar án-jyrdan shashý shashty. Aıtysker aqyndar  Muhtar Nııazov pen Aspanbek Shuǵataevtar tamasha aıtys jasady. Nurgúl Amantaıqyzy jetekshilik etetin «Arnaý» folklorlyq ansambliniń jas ónerpazdary da jurt kóńilinen shyqty.  

Bul kezde teatrǵa jınalǵan jurtshylyq Qazaq mýzykalyq aspaptar mýzeıi men «Sherter» ulttyq saz aspaptar kompanııasynyń usynǵan qolóner kórmesin tamashalaǵan edi. Kórmege daýylpaz, adyrna, sazsyrnaı, qobyz sekildi qazaqtyń barlyq ulttyq aspaptary qoıylǵan eken.

Almaty qalasynyń ákimi Baýyrjan Baıbek shahar basshylyǵyna kele sala ulttyń ıgiligine baǵyttalǵan kóptegen ıgi bastamalardyń basy-qasynan tabylyp júr. Almaty turǵyndaryn balabaqsha máselesi qatty tolǵandyratyn edi. Oılańyzshy, jas otbasy balasyn balabaqshaǵa berýge qarajaty jetpese, búldirshinderin qaıda senip tastap ketedi? Tapqan tabysyn balbaqshaǵa tóleı me, álde basqa shyǵyndaryn óteı me? Bul – qazaq demografııasyna da aıtarlyqtaı tejeý edi. Jas otbasylar aı saıyn ár balaǵa 30 myń teńgeniń ústine balabaqshaǵa tólese, kóp balalylarǵa jumys istegenshe úıde otyryp bala qaraý arzanǵa túsetin. Jas ákim Baýyrjan Baıbek á degennen-aq osy máselege nazar aýdaryp, balabaqsha tólem qunyn eki ese arzandatty. Muny biz qazaq otbasyn alańsyz kóbeıip, ósip-óńýine jasalyp otyrǵan jaǵdaı dep túsinemiz. Qazaqtyń ósip-órken jaıýýyna beı-jaı qaramaıtyn ákim, ulttyq ónerine de nazar aýdaryp otyr. Saltanatty sharada qara ákimi Baýyrjan Baıbek bylaı dedi:

– Elimizdiń táýelsizdik alýy shyǵarmashylyq bastamalardyń damýyna, ulttyq sana-sezimniń órkendeýine, árbir otandasymyzdyń ózge ult pen ulys azamatymen ashyq suhbat quryp, básekege túsýine dańǵyl jol ashty. Osydan 25 jyl buryn biz órisi keń álemdik órkenıetke derbes el retinde qolymyzdy sozdyq. Osy oraıda biz álem jurtshylyǵyna óz únimizben syıly, ózindik mádenıetimizben qundy, tól ónerimizben qurmetti  ekenimizdi sezine bastadyq. Ulttyq ıdentıfıkaııa sol halyqtyń tili, salt-dástúri, mádenıeti men óneri arqyly júzege asatynyn anyq ańǵardyq. Búgingi tańda memleket múddesin bilekpen qorǵaıtyn zaman artta qalyp, eldiń erteńine degen senimin tereń bilimmen, bıik mádenıetpen qamtamasyz etetin kezeńge tap bolyp otyrmyz. «Bilekti birdi jyǵar, bilimdi myńdy jyǵar» deıtin kóne maqal búgingi tańda týra maǵynasyndaǵy ómirdiń shyndyǵyna aınaldy.

Elbasy Nursultan Nazarbaev: «Bar ónerin barmaqtyń basyna, tildiń ushyna qondyrǵan halqymyzdyń kóp shejiresi, kónekóz esteligi osy áni men kúıinde, jyr-tolǵaýynda jatyr» dep mádenı muralarymyzǵa laıyqty baǵasyn berip qana qoımaı, bizge qaı baǵytta eńbek etýimiz kerek ekenin anyq kórsetken bolatyn.

Mine, «Alataý» dástúrli óner teatry – osyndaı ómirlik qajettilikten dúnıege kelgen mádenıet oshaǵy. Bıylǵy jyly IýNESKO sheńberinde 1000 jyldyǵy toılanyp jatqan Almaty – elimizdiń mádenı, rýhanı ortalyǵy. Aıta ketý kerek, Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵy lmaty qalasynyń 1000 jyldyǵy qarsańynda qalamyzda kóptegen basqa da eleýli oqıǵalar oryn almaq, olardyń biri – osydan týra bir aıdan soń ashylatyn, qalamyzdyń sáýletti ǵımarattarynyń birine aınalatyn Muz Saraıy. Bul dúbirli toıǵa Elbasymyzdyń qatysýy kútilýde.

Almaty qalasy ákimi Baýyrjan Baıbektiń aıtýynsha, «Alataý» dástúrli óner teatrynda Halyqaralyq deńgeıdegi festıvaldar, ulttyq salt-dástúrdi, ónerdi nasıhattaıtyn sharalar júıeli ótkizilip, jastardy tárbıeleıtin úıirmeler turaqty jumys jasaıdy. Osy baǵyttaǵy óner ujymdarynyń basy bir ortalyqta toǵysyp, bolashaqta «Alataý» teatry qazaq mádenıetiniń qara shańyraqtarynyń birine aınalmaq.

Rasynda, Almaty qalasynda "Alataý" dástúrli óner teatry ashylǵany barsha qazaqty qýanyshqa bóledi. Alaıda, onyń boıyna qan júgirtip, durys baǵytta júıeli jumys istete bilý tikeleı basshylyqqa kelgen adamǵa baılanysty bolmaq.«Alataý» dástúrli óner teatryna basshylyqqa qazaq óneri máselelerinen, tarıhynan habary joq adam kelse, onda ıgi bastama qyl aıaǵy qurdymǵa ketýi múmkin. Sol sebepti, zııaly qaýym ókilderi bul mártebeli qyzmetke ulttyq ónerdiń janashyry, ánshi, ónertanýshy, kompozıtor, kıno senarısti, ártis, «Adyrna» ulttyq-etnografııalyq birlestigi uıymdastyrǵan kóptegen is-sharalardyń basy-qasynda júrgen Erlan Tóleýtaıdy laıyq dep esepteıdi. Búginde tanymal ónertanýshy, kúıshi aqsaqalymyz Jarqyn Shákárim bastaǵan bul usynys áleýmettik jelilerde qyzý qoldaý taýyp otyr. Keıbir  kisiler Júrsin Ermandy da bul orynǵa laıyq dep eseptep otyr. Ondaı jaǵdaıda júgirip jumys jasaıtyn Erlan Tóleýtaıdaı jas er-azamattardyń birin shyǵarmashylyq jónindegi orynbasar etip taǵaıyndasa, quba-qup bolar edi.


 

Arman ÁÝBÁKIR,

«Adyrna» ulttyq-etnografııalyq birlestiginiń jetekshisi

 

 

Pikirler