Sońǵy kezde áleýmettik jelilerde qylmys áleminde "Dıkıı Arman" atymen tanymal Arman Jumageldıev týraly aqparattar kóptep paıda bola bastady. Myqtylardyń tizesi batqandar Arman arqyly máselesin sheshpekshi bolyp, álemjeldie kóptegen jazbalar qaldyrýda. Soynmen Arman Jumageldıev kim? Biz osy suraqqa jaýap izdep, "Ratel.kz" -te jarııalanǵan maqalany yqshamdap aýdaryp, oqyrmanǵa usynyp otyrmyz.
Túrki teginen shyqqan «zańdy urylar» kóleńkeli álemdegi jaǵdaıdy óz baqylaýyna alýǵa bel býdy
2019 jyly tamyz aıynyń sońynda qylmystyq álemde tarıhı masshtabtaǵy dep ataýǵa turarlyq oqıǵa oryn aldy. Túrkııadaǵy qylmystyq orta bedeldileriniń jınalysynda Arman JUMAGELDIEV (laqap aty – Arman Dıkıı) zańdaǵy ury jolyn qýalaǵan Gýram ChIHLADZEni (Kvejovıch) uryp-soqqan. Kvejovıch, sonymen birge, oqıǵa orynan asyǵys ketip qalǵan kórinedi, al bul onyń bedeline nuqsan keltirgeni sózsiz.
Urlyq kodeksine qaramastan
Qolda bar aqparatqa sáıkes, Stambuldaǵy kezdesýdi qazirgi kezde Arman Dıkıı-ge qamqorlyq kórsetip júrgen belgili zańdy ury Nadır SALIFOV (Lotý Gýlı) uıymdastyrǵan.
Bolyp jatqan jaıttardyń sebebine baılanysty birneshe nusqalar bar – túriktik shovınızmnen bastap Reseı FSB-nyń aıla-amaldaryna deıingi múmkindikter qarastyrylady, biraq olardyń bári bir logıkalyq tizbekke saı keledi: túrki teginen shyqqan qylmystyq ortanyń bedeldileri barlyq krımınaldarǵa óz qarsylyqtaryn kórsetip qana qoımaı, kóleńkeli álemdegi jaǵdaıdy óz baqylaýlaryna alýdy da kózdep otyr.
Grýzın Kvejovıch túrik ókiline til tıgizdi – bul osy qaqtyǵystyń «resmı» nusqasy.
Krımınaldyq tujyrymdamalarǵa sáıkes, Arman – «fraer» (bóten adam), ol tájdiń ıesi emes jáne zańdaǵy ury degen resmı ataǵy joq, demek urylar kodeksinde kórsetilgendeı, ol ólim jazasymen jazalanýy kerek.
Alaıda, zańdy ury Gýlı mundaı nátıjege jol bermeımin dep ýáde bergendeı boldy.
Men – ury emespin, batyrmyn
Arman Jumageldıev, qylmystyq ortanyń bedeldisi, Shymkenttiń týmasy, jastaıynan bokspen aınalysqan jáne «qazaqtarda ury joq, qazaqtarda batyrlar ǵana bar» degen uranmen eshqashan óz tarapyna qatysty «zańdaǵy ury» degen ataýmen kelisken emes.
Onyń sporttyq jetistikteri qatarynda 16 medal bar, onyń 10-y – altyn.
Armandy 2008 jyly «Vremıa» gazetinde eldiń krımınaldyq polıııa komıteti tóraǵasynyń sol kezdegi orynbasary, polkovnık Beket Aımaǵambetov bylaı sıpattaǵan bolatyn: «Arman urylar zańdaryn moıyndamaıdy jáne óz erejesimen ómir súredi. Taısalmaıtyn táýekelshil jigit. Adamdy sebepsiz soqqyǵa jyǵa alýy, qoǵamdyq orynda kópshilik tóbeles shyǵarýy, tipti básekelesterimen atys bastap jiberýi de múmkin. Shamasy, osy sebeptermen ony Jabaıy (Dıkıı) Arman dep atap ketken. Jumageldıevtiń taǵy bir laqap aty – Qolǵa túspeıtin (Neýlovımyı)».
Arman týraly jıi jańalyqtar tizbeginde aqparattar shyǵyp turdy, kóbinese bul atys pen basqa da qylmystyq suryptaý kórinisteri bolatyn, alaıda Dıkııdiń Shymkenttegi oppozıııalyq mıtıngti taratqandyǵy týraly faktiler bar. «Vremıa» gazeti bul oqıǵany «Dıkııdiń beti qaıtty» («Ýkroenıe dıkogo») maqalasynda atap ótti:
«Krımınaldyq tanymaldylyqqa Arman shymkenttik «Týrıst» qonaq úıine shabýyl jasaýdan keıin ıe boldy. Onda 2005 jyly kóktemde «Ádiletti Qazaqstan úshin» oppozıııalyq qozǵalysynyń konferenııasy ótken bolatyn, jınalystyń ortasynda Djýmageldıev bastaǵan top qonaq úıdiń foıesine basa kóktep kirip kelgen. Kýágerlerdiń aıtýynsha, shabýyldaýshylar aqsaqaldardy ústelderdiń astyna aıdap kirgizip, birikken oppozıııa jetekshilerin soqqylaýǵa tyrysqan, biraq olardyń oqqaǵarlary jaǵdaı óz qoldaryna alǵan: tek bir oppozıııa jetekshisi Jarmahan TUIaQBAIdyń oqqaǵary ǵana aıqasta aýyr jaraqat aldy. Al Arman qolǵa túsip, tártip saqshylaryna tapsyryldy.
5 mamyrda OQO IID tergeýshileri buzaqylyq faktisi boıynsha qylmystyq is qozǵady, birneshe kúnnen keıin Arman qamaýǵa alyndy.
2005 jyly jaz aıynyń basynda Shymkent qalalyq sotynda sýdıa Shara Bısembıevanyń tóraǵalyǵymen sot otyrysy bastaldy. Sot otyrysynda Armannyń anasy Roza JÝMAGELDIEVA balasynyń jastaıynan bokspen shuǵyldana bastaǵanyn aıtty. Rıngte baqtalasyn jeńýge degen qulshynysy úshin balasyn «Dıkıı» (jabaıy) dep atap ketkenderin aıtty. Alaıda, sot barysynda onyń ómiriniń sporttan alshaq basqa qyry da belgili boldy. 2003 jyldyń jeltoqsanynda ol óziniń on qurdasymen birge eki jigitke shabýyl jasaǵan, nátıjesinde olardyń biri asqazan tusyn oq tesip ótkendikten, aýrýhanaǵa tústi. Osyǵan baılanysty qylmystyq is qozǵaldy, biraq ol qandaı da bir sebeptermen sotqa jete almady. Al Arman qashyp ketti. Sodan beri onyń taǵy bir «aty» bar – Neýlovımyı...
Sodan keıin, 2005 jyly Djýmageldıevke Shymkent qalalyq sotynda shartty merzim úkimi shyǵaryldy».
Aıta ketý kerek, Jumageldıev jastardyń belgili bir bóligi arasynda, ásirese eldiń ońtústik aımaqtarynda tanymal. Arman Dıkııdiń aınalasynda bolyp jatqan oqıǵalar týraly qylmystyq oqıǵalardan habary mol jastar jaqsy biledi.
Bizdiń aqparatymyz boıynsha, Jumageldıev Túrkııada turady jáne bıznesti «jabýmen» aınalysady.
001 KZ nómirimen Toyota Land Cruiser kóligin aıdaıdy.
Áleýmettik jelilerdiń kómegi
Arman Jumageldıev, tanymal adamdar sııaqty, ınstagramda akkaýntyn ashty, eger qyrkúıekte onyń qylmystyq orta bedeldilerimen ótken kezdesýlerdegi fotolary 24 saǵat ishinde ǵana kópshilikke qoljetimdi bolyp, sodan keıin joıylǵan bolsa, endi mundaı kezdesýler týraly aqparat pen onyń jeke ómirindegi keıbir sátter barlyq ýaqytta da qoljetimdi.
Arman Jumageldıev postkeńestik keńistiktegi ǵana emes, sonymen qatar birqatar basqa elderdegi qylmystyq bedeldilermen únemi kezdesýler ótkizip turady. Osylaısha, óziniń aıtýyna qaraǵanda, qazan aıynda Armannyń paraqshasynda «60 000 jaýyngeri» bar túrik bandıtimen kezdesýi týraly jarııalandy.
Sondaı-aq, Youtube vıdeo hostınginde Arman Jumageldıev týraly aqparattyq beıneler paıda bola bastady. Kóbine bul jaı ǵana fotosýretter, Dıkıı týraly oqıǵany baıandaıtyn daýystyq baıandamalar.
Armannyń osyndaı tanystarynyń arasynda Túrkııanyń belgili azamaty Sedat Pekerdiń de sýretteri bar.
Pekerdiń túrik sherýi
Sonymen qatar, Sedat Peker – Túrkııadaǵy bedeldi adam jáne belgili qoǵam qaıratkeri, saıasatker. Biraq bul resmı mártebe. Resmı emes – bul eldiń eń bedeldi qylmystyq jetekshisi, Túrkııanyń «baqylaýshysy».
Sedat óte qıyn jolmen ótti, birneshe ret sottaldy, onyń ishinde uıymdasqan qylmystyq toptardy qurǵany úshin de túrmege qamalǵan, ol top azııalyq álemniń qylmystyq toptary arasynda tanymal.
Reseılik MZK portaly Sedat Pekerdiń ómirbaıanyndaǵy negizgi sátterdi bylaı sıpattaıdy:
«Peker reketırlik, kisi óltirýge ıtermelegeni úshin aıyptalǵan. Keıbir málimetterge súıensek, Peker óz básekelesteriniń birin óltirýdi buıyrǵan bolýy múmkin. Biraq bul aqparat Sedat Pekerdiń qyzmetin jańa qulshynyspen tergeýdi bastaǵan qaýipsizdik qyzmetterine taratyldy. Oǵan tipti izdeý de salyndy, alaıda Eýropadaǵy tanystyq baılanystary quqyq qorǵaý organdarynan jasyrynýǵa kómektesti.
Onyń baılanystarynyń, bıliginiń arqasynda, ol Túrkııaǵa jasyryn saparmen baryp, mınıstrmen jáne «Rodına» partııasynyń parlamenttik múshesimen kezdesken. Onyń qandaı da bir qyzmetiniń aqysy retinde Pekerge taǵylǵan aıyptar úshin qysqa merzimge túrmege qamaý jazasyna ýáde berildi. Nátıjesinde, 1998 jyldyń qyrkúıeginde Sedat Peker bılikke erikti túrde moıynsunyp, ózine taǵylǵan qylmystar úshin kinásin moıyndady jáne 12 adamnan turatyn qylmystyq uıym qurýǵa kináli dep tanyldy.
Prokýratýra Pekerdi 7,5 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrýdy surady. Alaıda onyń bılikpen kelisimi basym bolyp, qylmystyq ortanyń avtorıteti segiz aı 29 kún túrmege jabyldy. 1999 jyldyń 24 mamyrynda Sedat Peker óz ımperııasyn basqarý úshin bosatylyp shyqty. Keıingi birneshe jyl ishinde ol óziniń bıligin kúsheıtkeni sonshalyq, túrik qylmystyq toptarynyń barlyǵy onymen sanasatyn dárejege jetti. Tipti Túrkııaǵa syrttan kelgen zań buzýshylar keıbir máselelerdi maquldaý úshin jergilikti mafııanyń bastyǵynyń jeke qabyldaýynda bolýǵa tyrysady».
Sedat Peker Zaharı Kalashovtyń (Shakro Molodoı) qolshoqpary, bedeldi zańdy urlyqshy Badrı Kogýashvılıdiń (Badrı Kýtaısskıı) dosy bolyp tabylady. Gýlı men Kvejovıch arasyndaǵy qaqtyǵysqa Badrı Kýtaısıdiń qatysy bolǵan degen sybys bar, Sedat Peker bul jaǵdaıǵa jalpy aralasýdan bas tartty, alaıda ol Arman Dıkııge tolyq qoldaý kórsetti.
Buǵan qosa, Sedat Azııalyq álemdegi barlyq qylmystyq avtorıtetterge Arman Jumageldıevtiń jaǵyna birigýge resmı túrde shaqyrdy.
