Soŋǧy kezde äleumettık jelılerde qylmys älemınde "Dikii Arman" atymen tanymal Arman Jūmageldiev turaly aqparattar köptep paida bola bastady. Myqtylardyŋ tızesı batqandar Arman arqyly mäselesın şeşpekşı bolyp, älemjeldıe köptegen jazbalar qaldyruda. Soynmen Arman Jūmageldiev kım? Bız osy sūraqqa jauap ızdep, "Ratel.kz" -te jariialanǧan maqalany yqşamdap audaryp, oqyrmanǧa ūsynyp otyrmyz.
Türkı tegınen şyqqan «zaŋdy ūrylar» köleŋkelı älemdegı jaǧdaidy öz baqylauyna aluǧa bel budy
2019 jyly tamyz aiynyŋ soŋynda qylmystyq älemde tarihi masştabtaǧy dep atauǧa tūrarlyq oqiǧa oryn aldy. Türkiiadaǧy qylmystyq orta bedeldılerınıŋ jinalysynda Arman JŪMAGELDİEV (laqap aty – Arman Dikii) zaŋdaǧy ūry jolyn qualaǧan Guram ChİHLADZEnı (Kvejovich) ūryp-soqqan. Kvejovich, sonymen bırge, oqiǧa orynan asyǧys ketıp qalǧan körınedı, al būl onyŋ bedelıne nūqsan keltırgenı sözsız.
Ūrlyq kodeksıne qaramastan
Qolda bar aqparatqa säikes, Stambūldaǧy kezdesudı qazırgı kezde Arman Dikii-ge qamqorlyq körsetıp jürgen belgılı zaŋdy ūry Nadir SALİFOV (Lotu Guli) ūiymdastyrǧan.
Bolyp jatqan jaittardyŋ sebebıne bailanysty bırneşe nūsqalar bar – türıktık şovinizmnen bastap Resei FSB-nyŋ aila-amaldaryna deiıngı mümkındıkter qarastyrylady, bıraq olardyŋ bärı bır logikalyq tızbekke sai keledı: türkı tegınen şyqqan qylmystyq ortanyŋ bedeldılerı barlyq kriminaldarǧa öz qarsylyqtaryn körsetıp qana qoimai, köleŋkelı älemdegı jaǧdaidy öz baqylaularyna aludy da közdep otyr.
Gruzin Kvejovich türık ökılıne tıl tigızdı – būl osy qaqtyǧystyŋ «resmi» nūsqasy.
Kriminaldyq tūjyrymdamalarǧa säikes, Arman – «fraer» (böten adam), ol täjdıŋ iesı emes jäne zaŋdaǧy ūry degen resmi ataǧy joq, demek ūrylar kodeksınde körsetılgendei, ol ölım jazasymen jazalanuy kerek.
Alaida, zaŋdy ūry Guli mūndai nätijege jol bermeimın dep uäde bergendei boldy.
Men – ūry emespın, batyrmyn
Arman Jūmageldiev, qylmystyq ortanyŋ bedeldısı, Şymkenttıŋ tumasy, jastaiynan bokspen ainalysqan jäne «qazaqtarda ūry joq, qazaqtarda batyrlar ǧana bar» degen ūranmen eşqaşan öz tarapyna qatysty «zaŋdaǧy ūry» degen ataumen kelısken emes.
Onyŋ sporttyq jetıstıkterı qatarynda 16 medal bar, onyŋ 10-y – altyn.
Armandy 2008 jyly «Vremia» gazetınde eldıŋ kriminaldyq polisiia komitetı töraǧasynyŋ sol kezdegı orynbasary, polkovnik Beket Aimaǧambetov bylai sipattaǧan bolatyn: «Arman ūrylar zaŋdaryn moiyndamaidy jäne öz erejesımen ömır süredı. Taisalmaityn täuekelşıl jıgıt. Adamdy sebepsız soqqyǧa jyǧa aluy, qoǧamdyq orynda köpşılık töbeles şyǧaruy, tıptı bäsekelesterımen atys bastap jıberuı de mümkın. Şamasy, osy sebeptermen ony Jabaiy (Dikii) Arman dep atap ketken. Jūmageldievtıŋ taǧy bır laqap aty – Qolǧa tüspeitın (Neulovimyi)».
Arman turaly jiı jaŋalyqtar tızbegınde aqparattar şyǧyp tūrdy, köbınese būl atys pen basqa da qylmystyq sūryptau körınısterı bolatyn, alaida Dikiidıŋ Şymkenttegı oppozisiialyq mitingtı taratqandyǧy turaly faktıler bar. «Vremia» gazetı būl oqiǧany «Dikiidıŋ betı qaitty» («Ukroşenie dikogo») maqalasynda atap öttı:
«Kriminaldyq tanymaldylyqqa Arman şymkenttık «Turist» qonaq üiıne şabuyl jasaudan keiın ie boldy. Onda 2005 jyly köktemde «Ädılettı Qazaqstan üşın» oppozisiialyq qozǧalysynyŋ konferensiiasy ötken bolatyn, jinalystyŋ ortasynda Djumageldiev bastaǧan top qonaq üidıŋ foiesıne basa köktep kırıp kelgen. Kuägerlerdıŋ aituynşa, şabuyldauşylar aqsaqaldardy üstelderdıŋ astyna aidap kırgızıp, bırıkken oppozisiia jetekşılerın soqqylauǧa tyrysqan, bıraq olardyŋ oqqaǧarlary jaǧdai öz qoldaryna alǧan: tek bır oppozisiia jetekşısı Jarmahan TŪIаQBAIdyŋ oqqaǧary ǧana aiqasta auyr jaraqat aldy. Al Arman qolǧa tüsıp, tärtıp saqşylaryna tapsyryldy.
5 mamyrda OQO IID tergeuşılerı būzaqylyq faktısı boiynşa qylmystyq ıs qozǧady, bırneşe künnen keiın Arman qamauǧa alyndy.
2005 jyly jaz aiynyŋ basynda Şymkent qalalyq sotynda sudia Şara Bisembievanyŋ töraǧalyǧymen sot otyrysy bastaldy. Sot otyrysynda Armannyŋ anasy Roza JUMAGELDİEVA balasynyŋ jastaiynan bokspen şūǧyldana bastaǧanyn aitty. Ringte baqtalasyn jeŋuge degen qūlşynysy üşın balasyn «Dikii» (jabaiy) dep atap ketkenderın aitty. Alaida, sot barysynda onyŋ ömırınıŋ sporttan alşaq basqa qyry da belgılı boldy. 2003 jyldyŋ jeltoqsanynda ol özınıŋ on qūrdasymen bırge ekı jıgıtke şabuyl jasaǧan, nätijesınde olardyŋ bırı asqazan tūsyn oq tesıp ötkendıkten, auruhanaǧa tüstı. Osyǧan bailanysty qylmystyq ıs qozǧaldy, bıraq ol qandai da bır sebeptermen sotqa jete almady. Al Arman qaşyp kettı. Sodan berı onyŋ taǧy bır «aty» bar – Neulovimyi...
Sodan keiın, 2005 jyly Djumageldievke Şymkent qalalyq sotynda şartty merzım ükımı şyǧaryldy».
Aita ketu kerek, Jūmageldiev jastardyŋ belgılı bır bölıgı arasynda, äsırese eldıŋ oŋtüstık aimaqtarynda tanymal. Arman Dikiidıŋ ainalasynda bolyp jatqan oqiǧalar turaly qylmystyq oqiǧalardan habary mol jastar jaqsy bıledı.
Bızdıŋ aqparatymyz boiynşa, Jūmageldiev Türkiiada tūrady jäne biznestı «jabumen» ainalysady.
001 KZ nömırımen Toyota Land Cruiser kölıgın aidaidy.
Äleumettık jelılerdıŋ kömegı
Arman Jūmageldiev, tanymal adamdar siiaqty, instagramda akkauntyn aşty, eger qyrküiekte onyŋ qylmystyq orta bedeldılerımen ötken kezdesulerdegı fotolary 24 saǧat ışınde ǧana köpşılıkke qoljetımdı bolyp, sodan keiın joiylǧan bolsa, endı mūndai kezdesuler turaly aqparat pen onyŋ jeke ömırındegı keibır sätter barlyq uaqytta da qoljetımdı.
Arman Jūmageldiev postkeŋestık keŋıstıktegı ǧana emes, sonymen qatar bırqatar basqa elderdegı qylmystyq bedeldılermen ünemı kezdesuler ötkızıp tūrady. Osylaişa, özınıŋ aituyna qaraǧanda, qazan aiynda Armannyŋ paraqşasynda «60 000 jauyngerı» bar türık banditımen kezdesuı turaly jariialandy.
Sondai-aq, Youtube video hostingınde Arman Jūmageldiev turaly aqparattyq beineler paida bola bastady. Köbıne būl jai ǧana fotosuretter, Dikii turaly oqiǧany baiandaityn dauystyq baiandamalar.
Armannyŋ osyndai tanystarynyŋ arasynda Türkiianyŋ belgılı azamaty Sedat Pekerdıŋ de suretterı bar.
Pekerdıŋ türık şeruı
Sonymen qatar, Sedat Peker – Türkiiadaǧy bedeldı adam jäne belgılı qoǧam qairatkerı, saiasatker. Bıraq būl resmi märtebe. Resmi emes – būl eldıŋ eŋ bedeldı qylmystyq jetekşısı, Türkiianyŋ «baqylauşysy».
Sedat öte qiyn jolmen öttı, bırneşe ret sottaldy, onyŋ ışınde ūiymdasqan qylmystyq toptardy qūrǧany üşın de türmege qamalǧan, ol top aziialyq älemnıŋ qylmystyq toptary arasynda tanymal.
Reseilık MZK portaly Sedat Pekerdıŋ ömırbaianyndaǧy negızgı sätterdı bylai sipattaidy:
«Peker reketirlık, kısı öltıruge itermelegenı üşın aiyptalǧan. Keibır mälımetterge süiensek, Peker öz bäsekelesterınıŋ bırın öltırudı būiyrǧan boluy mümkın. Bıraq būl aqparat Sedat Pekerdıŋ qyzmetın jaŋa qūlşynyspen tergeudı bastaǧan qauıpsızdık qyzmetterıne taratyldy. Oǧan tıptı ızdeu de salyndy, alaida Europadaǧy tanystyq bailanystary qūqyq qorǧau organdarynan jasyrynuǧa kömektestı.
Onyŋ bailanystarynyŋ, bilıgınıŋ arqasynda, ol Türkiiaǧa jasyryn saparmen baryp, ministrmen jäne «Rodina» partiiasynyŋ parlamenttık müşesımen kezdesken. Onyŋ qandai da bır qyzmetınıŋ aqysy retınde Pekerge taǧylǧan aiyptar üşın qysqa merzımge türmege qamau jazasyna uäde berıldı. Nätijesınde, 1998 jyldyŋ qyrküiegınde Sedat Peker bilıkke erıktı türde moiynsūnyp, özıne taǧylǧan qylmystar üşın kınäsın moiyndady jäne 12 adamnan tūratyn qylmystyq ūiym qūruǧa kınälı dep tanyldy.
Prokuratura Pekerdı 7,5 jylǧa bas bostandyǧynan aiyrudy sūrady. Alaida onyŋ bilıkpen kelısımı basym bolyp, qylmystyq ortanyŋ avtoritetı segız ai 29 kün türmege jabyldy. 1999 jyldyŋ 24 mamyrynda Sedat Peker öz imperiiasyn basqaru üşın bosatylyp şyqty. Keiıngı bırneşe jyl ışınde ol özınıŋ bilıgın küşeitkenı sonşalyq, türık qylmystyq toptarynyŋ barlyǧy onymen sanasatyn därejege jettı. Tıptı Türkiiaǧa syrttan kelgen zaŋ būzuşylar keibır mäselelerdı maqūldau üşın jergılıktı mafiianyŋ bastyǧynyŋ jeke qabyldauynda boluǧa tyrysady».
Sedat Peker Zahari Kalaşovtyŋ (Şakro Molodoi) qolşoqpary, bedeldı zaŋdy ūrlyqşy Badri Koguaşvilidıŋ (Badri Kutaisskii) dosy bolyp tabylady. Guli men Kvejovich arasyndaǧy qaqtyǧysqa Badri Kutaisidıŋ qatysy bolǧan degen sybys bar, Sedat Peker būl jaǧdaiǧa jalpy aralasudan bas tartty, alaida ol Arman Dikiige tolyq qoldau körsettı.
Būǧan qosa, Sedat Aziialyq älemdegı barlyq qylmystyq avtoritetterge Arman Jūmageldievtıŋ jaǧyna bırıguge resmi türde şaqyrdy.
Ūqsas jaŋalyqtar
