"Qazaqstannyń jaǵdaıy qıyn"-sarapshy

2353
Adyrna.kz Telegram

"Bank of America Corp" ótken aptada "qarjy daǵdarysynyń kelesi tolqyny jaqyndap qaldy" degen aqparat taratty: Artynsha munaı baǵasy 18 paızǵa, sonan soń 31 paıyzǵa arzandap shyǵa keldi. Sarapshylar bul joly Qazaqstan óte qıyn jaǵdaımen betpe-bet qalǵanyn ashyq aıta bastady: Intervenııa jasap, teńgeni qoldan ustap turmaqqa kirisse, ishki rezervtiń bári Reseıge ketip, Ulttyq qordyń túbi kórinip qalady. Sebebi Reseı, rýblin jasandy túrde ustap turýǵa nıet tanytyp otyrǵan joq. Reseıdiń Ortalyq bank búgin  reseı dollar satyp almaıdy degen habar taratyp jatyr. Ulttyq banktiń endigi betalysy Reseıdiń ustanymyna qarap aıqyndalatyny anyq, Keler aptanyń jartysyn bizdiń el AQSh dollary men teńge dálizin 400nemese odan da joǵary baǵammen qarsy alady nemese Ulttyq qorǵa taǵy da aýyz salady. Ekiniń  biri.

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev búgin túske deıin Aq orda da shuǵyl keńes ótkizip, jańa ekonomıkalyq, qarjylyq saıasatymyzdy taǵy bir pysyqtap aldy.  Qazaqstan tárizdi munaı-gazǵa táýeldi damýshy elderdiń naryǵy jyl saıyn qysqaryp, joǵary tehnologııalyq ónim shyǵarýmen aınalysatyn kompanııalardyń akııalary qymbattap barady. Mundaı jaǵdaıda ınvestorlar qaıtarymy kúmándi jobalardy emes, bolashaǵy mol kompanııalardyń akııalaryn satyp alatyny  , Reseılik qarjy ombýdsmeni Pavel Medvedev búgin   nation-news.ru jýrnalısine bergen suqbatynda Aq úı bul joly daǵdarysty qoldan jasap, oǵan álemdi ádeıi ıtermelep otyr dep saldy.  "Bank of America Corp" sarapshylary Reseıdiń defolty emes, búkilálemdik ekonomıkalyq daǵdarysty aıtyp otyr. Ondaı daǵdarys bolsa, biraz memleketter sııaqty bizdiń el de onyń zardabyn sezetin bolady. Reseıdiń álemdik naryqqa eksporttap otyrǵan gaz, qorǵasyn sııaqty shıkizat resýrstarynyń baǵasy tómendep ketti. Bul bizge aýyr tıedi.  Degenmen, 98-degi defoltty eske alsa, áli kúnge deıin ekonomıster shyrt uıqydan shoshyp oıanady  Al 1998, 2008 jylǵy daǵdarystyń saldary Ortalyq Azııa elderi men Reseı arqasyna qatty batqanyn áli eshkim umytqan joq.

Sońǵy kezdegi daǵdarystyń tolqynyn bireýler sheksizdikti, endi bireýler sátsizdikti bildiredi deıtin segiz sanymen baılanystyryp (1998, 2008, 2018), ony bolmaı qoımaıtyn evolıýııalyq qubylysqa teńep qoıǵandar da bar. Al ekonomıster bolsa, ekonomıkanyń óz zańdylyǵy baryn jáne sol zańdylyqqa táýeldi ekenin aıtady. "Sol sebepti ár 10 nemese 20 jyl saıyn onyń qaıtalanyp otyrýy da zańdy qubylys" dep sendirgisi keledi.

EG.RU agenttiginde Ortalyq Azııa jáne Reseı taqyrybyn jıi saraptaıtyn ekonomıst Denıs Ovsıenko bizben áńgimesinde 2008 jylǵy daǵdarystyń múldem basqa sebepterden bolǵanyn aıtady. Ol sebepterdiń ishinde ekonomıkadaǵy problema týdyryp otyrǵan kóbik aktıvter bar. Bankterde qundy qaǵazdardyń jınaqtalyp qalǵany sonshalyqty, onyń qunyn anyqtaý múmkin bolmaǵan.

Qyrym turǵanda álemdik qaýymdastyqtyń Reseıge qyryn  qaraıtyny o basta belgili edi.  Reseılik sarapshy Denıs Ovsıenko   qazaqstandyq jýrnalıstermen kezdesken kezde  daǵdarystyń áserin sezetinimizdi aıtty. «Biraq 2008 jylǵy daǵdarysty qazirgi kezeńmen salystyrýǵa bolmaıdy. EAEO nemese ár memleketterdiń ishki múmkindigi arqyly daǵdarystyń yqpalyn álsiretýge bolady» deıdi Denıs Ovsıenko .

Qazaqstandyq sarapshy-qarjyger Ilııas Isaevtyń aıtýynsha, AQSh-tyń paıyzdyq mólsherlemeni joǵarylatýy nemese tómendetýi baıaǵydaı oınamaıdy. Óıtkeni, buryn búkilálemdik ekonomıka zańdylyǵyna AQSh dollarynyń yqpaly zor bolsa, qazir bul kórsetkish 47 paıyzǵa deıin tómendep ketti. AQSh-tyń nysanasyna ilinip otyrǵan Reseı Federaııasyndaǵy qundy qaǵazdar men oblıgaııalardyń 40 paıyzy Eýromen saqtalǵan. Bul Reseı ekonomıkasynyń AQSh dollaryna táýeldiligi azaıyp barady degendi bildiredi.

Ilııas Isaev osy rette álemdik daǵdarys degendi AQSh-tyń ishki daǵdarysy dep ataý durys ekendigin eskertip ótti. Sebebi AQSh-tyń sankııalar soǵysy tek Reseıge emes, saýda soǵysy arqyly Qytaıǵa qaraı da oıysa bastady. Al Qytaı Shańqaı yntymaqtastyq uıymy (ShYU) arqyly álem elderiniń 70 paıyzyn ózine qaraı ıkemdeýge baǵyt aldy. ShYU sońǵy sammıtinde uıymǵa múshe elderdiń de, baqylaýshy elderdiń de qatary artty. Bul tendenııa Qytaı ıýaniniń álemdik valıýta dárejesine kóterilip, AQSh dollarymen teketiresetin kezin jaqyndatyp kele jatyr.

Reseılik sarapshy Ksenııa Iýdaeva quny 200 mlrd rýblden asatyn oblıgaııa satylyp, ony ıelengender sany 34,5 paıyzdan 31 paıyzǵa deıin azaıyp ketkenin aıtty. Biraq, onyń oıynsha, bul faktor eldiń ınvestıııalyq klımatyna áser ete almapty.  Al "Emerging Portfolio Fund Research (EPFR)" saraptaý ortalyǵy mundaı qorytyndy jasaýǵa erte dep otyr. Bul joly qaýip tek Reseıge emes, barlyq damýshy elderge tónip tur. Al "Emerging Portfolio Fund Research" bul joly Qytaı men Reseı naryǵy ǵana zardap shekpeıtinin aıtady. «Men eki túrli senarııdi kórip turmyn. Eger AQSh-tyń Federaldy júıesi bazalyq mólsherlemeni birden kóterip jiberse, bul daǵdarysty jedeldetedi. Al ol qalypty jaǵdaıda ótse, naryq oǵan daıyndalýga múmkindik alady» deıdi  Ksenııa Iýdaeva

Ol sóz arasynda  adollardyń kúsh alýyna AQSh-tyń bazalyq mólsherlemesiniń joǵary bolýy men qymbat munaıdyń áser etetinin aıtady. Sebebi álemdegi munaıdyń barlyǵy AQSh dollarymen satylady. Tek qara naryqty eskermegende. Biraq qara naryqtaǵy saýda statıstıkasyn jasaǵan eshkim joq. Damýshy elderdegi ınvestor birden AQSh-tyń turaqty aktıvterine basymdyq beredi. Qazir AQSh úshin bazalyq mólsherlemeniń deńgeıi – qýatty qarý. «Biz 2020  jyldyń alǵashqy toqsannyn qandaı jaǵdaıda qabyldaımyz?" degen suraqqa "Osy kúnge deıingi boljam Reseı ekonomıkalyq qyspaqtyń qursaýynda qalady" dep keldi. Biraq kúni keshe AQSh jáne RF Prezıdentteri kezdeskende AQSh Prezıdenti Donald Tramp jaǵdaıdy túzetý múmkindiginiń týyp turǵanyn, búginge deıin onyń bolmaǵanyn aıtty, deıdi  Ksenııa Iýdaeva

Qazaqstan, munaıly memleket retinde bul joly da bort syrtynda qala almaıdy.  Ekonomıst Almas Chýkın  munaı  baǵasynyń arzandaýy koronovırýsten de artyq áser etkenin aıtty.  Bul tek Qazaqstannyń ǵana emes, álemdik ekonomıkadaǵy mıllıardtar men trıllıondardyń betalysyn ózgertip jiberetin faktor.

«Muny daǵdarys nemese ekonomıkaǵa salmaq emes, jańa kezeńniń bastaýy dep qabyldaý kerek. Bul úkimettiń  ekonomıkalyq biliktiligine syn bolmaq. Qazaqstan endi kórpesine qarap kósiletin bolady» deıdi Almas  Chýkın.

Sonymen qatar Almas Chýkın keshegi jıǵan qor aldaǵy birer jylǵa deıin jetetinin aıtady. Biz sodank keıingi jaǵdaıdy búgin oılaýymyz kerek. Sebebi álemde sıntetıkalyq munaıdyń bási basym bola bastady. 2020-2025 jylǵa qaraı álemdegi munaıǵa degen suranysty sıntetıkalyq munaı qanaǵattandyra alady degen boljam bar. Qazirgi dollardyń qymbattaýy ertengi bizdi tosyp turǵan problemamen salystyrǵanda túk te emes.

«Adamdar AQSh dollary 400 bolsa da, 500 teńge bolsa da bir dúrligip basylady. Halyqtyń kedeıligi dollardyń qoldaýy bolyp tabylady. Halyqta dollarǵa «aýdarý» úshin qol jetimdi úlken teńge massasy joq. Bul manevrdi kórgisi kelgenderdiń barlyǵy 2015 jyldan beri muny birneshe ret jasady. Al teńge rezervi bar memlekettik kompanııalarǵa dollarmen jumys isteýge ruhsat bermeıdi» deıdi Almas Chýkın.

Qazaqstandyq qarjyger Saparbaı Jubaev áleýmettik jelidegi paraqshasynda «Saýdııa OPEK+ usynysyn qoldamaǵany úshin AQSh, Reseı, Qazaqstandy munaı naryǵynan shettetý maqsatynda Brent baǵasyn barreline 32 dollarǵa deıin tómendetti.
Álem qarjy bırjalarynda úlken qobaljýlarǵa sebep boldy. Reseı rýbli Forex saýdasynda 1 dollarga 64 ten 73 ge deıin qunsyzdandy.
1. Erteń Reseı jáne Qazaqstan bırjalarynda biraz nárse anyq bolady. Ózgeris biraz bolady. Birak teńge baǵamyn 395-400 den asyrmaý kerek.
2. Munaı baǵasyna baılanysty bolady. Munaı baǵasy bir aptalar ishinde 40-45 dollarǵa shyǵýy kútilýde. Sebebi, 40tan tómen baǵa AQSh, Reseı, Qazaqstanǵa tıimdi emes.
3. Ulttyq bank áreketine baılanysty. Biraz dollardy bırjada satsa, qalypty jaǵdaı saqtaýǵa bolady.
4. Reseı Ortalyq bankimen birge aıyrbastaý baǵamyn kelisimdi dárejede ustaý shart! 1 rýbldi 5,5teńgeden túsirmeý kerek.
5.Qarapaıym halyq aıyrbastaýǵa júgirmeı, sabyr saqtasa jaqsy bolady» degen jazba qaldy.

Aqordanyń habarlaýynsha, memleket basshysy «úkimetke halyq aldyndaǵy áleýmettik mindetterdi tolyq oryndaýdy» tapsyrdy jáne daǵdarysqa qarsy jospar túzetin jedel shtab qurdy.

Ótken aptanyń sońynda Venada OPEK, Saýd Arabııasy jáne Reseı munaı baǵasyn ustap turý úshin óndiristi azaıtýǵa kelissóz júrgizgen. Biraq Venadaǵy jıynda taraptar kelise almady. Kreml OPEK usynysyn qoldamady. Osydan soń Saýd Arabııasy "baǵa soǵysyn" bastap, Azııa úshin munaı baǵasyn barreline úsh-tórt dollarǵa, AQSh úshin jeti dollarǵa deıin túsirip jiberdi.

Dúısenbide Reseı rýbli de 2016 jylǵy rekordtyq deńgeıine túsip, bir dollar 72,72 rýbl boldy.  9 naýryzda Brent markaly munaı barreline 36 dollardan satylyp jatyr. 2014 jylǵy saýda soǵysy kezinde bul brend baǵasy 30 dollarǵa deıin quldyraǵan. Munaı baǵasynyń túsýinen Reseıde bıýdjet defııti bolyp, rýbl arzandaýy múmkin.

  Raýan ILIIaSOV, 

"Adyrna" portaly 

Pikirler