Keıbireýlerdiń qol-aıaǵyn butarlap shaýyp. Talas ózenine tastatty. Buqarany qala qorǵanyn salýǵa aıdap saldy. Kúnine 500 adam qatysatyn bul mashaqatty jumys 2 jylda áreń aıaqtaldy. Aors, Dad-ýan jáne t.b. elderge jyl saıyn udaıylyq.
kópshir tapsyryp turasyńdar dep elshi arqyly qysym jasady. Bul elder onyń aıtqanyn amalsyz oryndap turdy. Hán áýleti Qańlyǵa úsh dúrkin elshi jiberip, Gý Jı bastaǵan adamdardyń máitin qaıtaryp berýdi talap etkende, Tezek táńirqut jarlyqqa baǵynǵandy qoıyp, Hán elshilerine qorlyq kórsetip, qysym jasady. Ol ol ma, basqaq arqyly patshaǵa joldaǵan hatynda: «Men, Tezek táńirqut, qazir kún kóre almaıtyn qaıyrshy halge tústim. Qudiretti Hán eline qol artyp, onyń aıtqanyna kónip, aıdaǵanyna júrein degen nıetim bar. Ulymdy saraıǵa aq úıli amanatqa jibermekpin dep saıqymazaq etti. Onyń ópkóktigi mine, osyndaı dárejege jetip edi» (Qytaı jylnamalaryndaǵy qazaq tarıhynyń derekteri).
Árıne, qytaı jylnamalary múmkindiginshe, Tezek táńirqutty ata jaý qylǵandyqtan, birjaqty qaralap kórsetýge kúsh salyp otyrǵanyn baıqamaýǵa bolmaıdy. Tezek táńirquttyń Talas ózenniniń boıyn mekendep, onda qazirgi Taraz qalasynyń mańynda óziniń astanasyn turǵyzǵany belgili. Bul qala Tezek táńirqut qalasy dep te atalǵan. Munyń ózi osy tusta Qańly memleketiniń shyǵystaǵy shekarasy Talas ózeni boıynan bastalǵan bolsa kerek degen qorytyndyǵa ıtermeleıdi. Sonymen bipge Qańly hanynyń Tezekti qasterlep, oǵan qyzyn bepip, qudandaly-jekjat bolýy Qańlynyń Qytaıdyń jaýlaý saıasatyna qarsy ǵundardyń qaldyǵymen 6ipigip kúresý jolyndaǵy qadamy jáne kórshi ornalasqan basqa da jaý memleketterge kórsetken qyry dep qaralýy tıis dep oılaımyz», - dep qorytyndy jasaıdy tarıhshy mamandar.
Árıne, Tezek táńirqutty joımaı, Qańlyǵa da, Úısinge de yqpal jasaı almaıtynyn Qytaı bıleýshileri jaqsy túsindi. Osyǵan baılanysty qytaılyqtar ózderiniń ókilderin jáne elshilerin batysqa attandyrýdan bas tarta qoıǵan joq. Mundaǵy maqsat Tezek táńirqutty bılikten yǵystyrýdyń jolyn izdestirý edi. Osyǵan baılanysty qytaı jylnamalarynda mynadaı joldar bar: «Jıanjaýdyń 3 jyly (b.z.b. 36 jyl) Chyn Tan Gen Ianshoýmen birge Batys óńirine bardy. Chyn Tan ornyqty, erjúrek, uzaqqa kóz jibergish, aılas mol, erlik kórsetýge qumar jan edi. Jolshybaı qamaldardan, ozender men taýlardan ótkende bıikke shyǵyp, alysqa kóz jiberý ádeti bar edi. Ol shetelge elshilikke shyǵý mindetin alǵan soń, Gen Ianshoýǵa aqyl salyp: «Reı-tıekter ataly násilderden jasqanǵysh keledi, bul olardyń súıegine bitken tabıǵaty. Batys óńir teginde ǵundardiki edi, qazir Tezek táńirquttyń aıbyny asyp, Úısin men Dad-ýanǵa shabýyldady, Qańlyǵa keńes salyp, ony ózine baǵyndyrmaqshy. Eger osy eki eldi qolyna qondyrsa, soltústikte Ilege shabýyl jasaıdy, batysta Parfııany basyp alady, ońtústikte Núkis pen Aleksandrııany joıady. Birneshe jyldyń ishinde qala-memleketterdiń bápi de qaterge ushyraıdy. Onyn ústine Tezek táńirqut áperbaqan, soǵys qumar, talaı ret jeńiske jetken adam. Ony osy boıynsha ecipte bersek, túbinde Batys óńirge pále bolyp jabysary haq. Tezek táńirqut asa shalǵaıda jatqanymen, aınalyp kelgende, berik qala qorǵany, pármendi qarý-jaraǵy joq jabaıy qaýym ǵana... Degenmen, Qytaıdyń aldynan Ǵun máselesi shyǵa bergendikten onymen kórshiles jatqan qańlylarǵa qalaı da yqpal etýdi kózdeıdi. Óıtkeni Qańlylar Ǵundarmen odaqtasqan kezderi az bolmaǵan.
(jalǵasy bar)
Ardaq BERKIMBAI
