Keibıreulerdıŋ qol-aiaǧyn būtarlap şauyp. Talas özenıne tastatty. Būqarany qala qorǧanyn saluǧa aidap saldy. Künıne 500 adam qatysatyn būl maşaqatty jūmys 2 jylda äreŋ aiaqtaldy. Aors, Dad-uan jäne t.b. elderge jyl saiyn ūdaiylyq.
köpşır tapsyryp tūrasyŋdar dep elşı arqyly qysym jasady. Būl elder onyŋ aitqanyn amalsyz oryndap tūrdy. Hän äuletı Qaŋlyǧa üş dürkın elşı jıberıp, Gu Ji bastaǧan adamdardyŋ mäıtın qaitaryp berudı talap etkende, Tezek täŋırqūt jarlyqqa baǧynǧandy qoiyp, Hän elşılerıne qorlyq körsetıp, qysym jasady. Ol ol ma, basqaq arqyly patşaǧa joldaǧan hatynda: «Men, Tezek täŋırqūt, qazır kün köre almaityn qaiyrşy halge tüstım. Qūdırettı Hän elıne qol artyp, onyŋ aitqanyna könıp, aidaǧanyna jüreın degen nietım bar. Ūlymdy saraiǧa aq üilı amanatqa jıbermekpın dep saiqymazaq ettı. Onyŋ öpköktıgı mıne, osyndai därejege jetıp edı» (Qytai jylnamalaryndaǧy qazaq tarihynyŋ derekterı).
Ärine, qytai jylnamalary mümkındıgınşe, Tezek täŋırqūtty ata jau qylǧandyqtan, bırjaqty qaralap körsetuge küş salyp otyrǧanyn baiqamauǧa bolmaidy. Tezek täŋırqūttyŋ Talas özennınıŋ boiyn mekendep, onda qazırgı Taraz qalasynyŋ maŋynda özınıŋ astanasyn tūrǧyzǧany belgılı. Būl qala Tezek täŋırqūt qalasy dep te atalǧan. Mūnyŋ özi osy tūsta Qaŋly memleketınıŋ şyǧystaǧy şekarasy Talas özenı boiynan bastalǧan bolsa kerek degen qorytyndyǧa itermeleidı. Sonymen bipge Qaŋly hanynyŋ Tezektı qasterlep, oǧan qyzyn bepip, qūdandaly-jekjat boluy Qaŋlynyŋ Qytaidyŋ jaulau saiasatyna qarsy ǧūndardyŋ qaldyǧymen 6ipigip küresu jolyndaǧy qadamy jäne körşı ornalasqan basqa da jau memleketterge körsetken qyry dep qaraluy tiıs dep oilaimyz», - dep qorytyndy jasaidy tarihşy mamandar.
Ärine, Tezek täŋırqūtty joimai, Qaŋlyǧa da, Üisınge de yqpal jasai almaitynyn Qytai bileuşılerı jaqsy tüsındı. Osyǧan bailanysty qytailyqtar özderınıŋ ökılderın jäne elşılerın batysqa attandyrudan bas tarta qoiǧan joq. Mūndaǧy maqsat Tezek täŋırqūtty bilıkten yǧystyrudyŋ jolyn ızdestıru edı. Osyǧan bailanysty qytai jylnamalarynda mynadai joldar bar: «Jianjaudyŋ 3 jyly (b.z.b. 36 jyl) Chyn Tan Gen Iаnşoumen bırge Batys öŋırıne bardy. Chyn Tan ornyqty, erjürek, ūzaqqa köz jıbergış, ailas mol, erlık körsetuge qūmar jan edı. Jolşybai qamaldardan, ozender men taulardan ötkende biıkke şyǧyp, alysqa köz jıberu ädetı bar edı. Ol şetelge elşılıkke şyǧu mındetın alǧan soŋ, Gen Iаnşouǧa aqyl salyp: «Rei-tiekter ataly näsılderden jasqanǧyş keledı, būl olardyŋ süiegıne bıtken tabiǧaty. Batys öŋır tegınde ǧūndardıkı edı, qazır Tezek täŋırqūttyŋ aibyny asyp, Üisın men Dad-uanǧa şabuyldady, Qaŋlyǧa keŋes salyp, ony özıne baǧyndyrmaqşy. Eger osy ekı eldı qolyna qondyrsa, soltüstıkte Ilege şabuyl jasaidy, batysta Parfiiany basyp alady, oŋtüstıkte Nükıs pen Aleksandriiany joiady. Bırneşe jyldyŋ ışınde qala-memleketterdıŋ bäpi de qaterge ūşyraidy. Onyn üstıne Tezek täŋırqūt äperbaqan, soǧys qūmar, talai ret jeŋıske jetken adam. Ony osy boiynşa ecipte bersek, tübınde Batys öŋırge päle bolyp jabysary haq. Tezek täŋırqūt asa şalǧaida jatqanymen, ainalyp kelgende, berık qala qorǧany, pärmendı qaru-jaraǧy joq jabaiy qauym ǧana... Degenmen, Qytaidyŋ aldynan Ǧūn mäselesı şyǧa bergendıkten onymen körşıles jatqan qaŋlylarǧa qalai da yqpal etudı közdeidı. Öitkenı Qaŋlylar Ǧūndarmen odaqtasqan kezderı az bolmaǧan.
(jalǧasy bar)
Ardaq BERKIMBAI
