Reseı ýfologtary adamzat damýynda erekshe oryn alatyn elimizdegi Tamǵaly arheologııalyq keshenine baılanysty qyzyqty pikir aıtyp otyr. Olardyń aıtýynsha, jartasqa shekilgen «kún basty» beıneler ózge planetadan kelgen jatjurttyqtardyń sýreti.
Shyndyǵynda jartasqa bádizdelgen «kún basty» pishinder jekelegen jáne kóp pishindi kompozıııa túrinde berilgen. Ýfologtar osy aımaqty meken etken kóne túrki jurty jatjurttyqtarmen baılanysqa túsken degen pikirde. Sonyń áseri túrki sýretshileriniń osyndaı keıipte tasqa sýretter qashaýyna túrtki bolǵan. «Túrkilerdiń adamzat damýynyń alǵashqy kezeńinde birinshi bolyp, temir óndirip, ony óńdep, turmystyq quraldar jasaýyna da sol kókten túskenderdiń yqpaly bolýy ábden múmkin» desedi ýfologtar. «Tasqa shekilgen spıralǵa uqsas tańbalarǵa qarap otyryp Qus jolyn baıqaýǵa bolady. Qazirgi qus jolyna baılanysty jasalǵan kartamen álgi sýretterdiń arasynda qatty uqsastyq bar. Demek, aspan álemin zertteýdi túrkiler birinshi qolǵa alǵan», — deıdi AQSh zertteýshisi Djozef P. Skıpper. Endi osy «tamǵaly tas» degen atqa ıe bolǵan keshenge baılanysty buǵan deıin aıtylyp, qattalǵan derekterge kóz salaıyq.
2-myńjyldyqtyń ortasynda, keıbiri erte temir dáýiriniń basynda, sondaı-aq qola dáýirinde paıda bolǵan degen tujyrymdar aıtady. Bul sýretter osy taýdy kıeli sanap, mádenı ǵuryptyq orynǵa aınaldyrǵan qaýymdarǵa táý etý, ǵuryptyq joralǵylar ótkizý kezinde alystan kórinýi úshin tań atqannan kún batqanǵa deıin kún sáýlesi túsetin jartastardyń ushar bıigine salynǵan. Tamǵaly arheologııalyq kesheni — 2004 jyly ótken IýNESKO-nyń Búkilálemdik mádenı-arheologııalyq jáne tabıǵı mura komıtetiniń 28-shi sessııasynda IýNESKO-nyń komıtet músheleriniń biraýyzdan qoldaýymen Búkilálemdik mádenı mura tizimine engizilgen Orta Azııadaǵy jartastaǵy ónerdiń birinshi eskertkishi. Mine, naqty derekter osylaı syr shertedi. Al Reseı ýfologtary men AQSh zertteýshisi joǵarydaǵydaı pikir aıtady. Árıne, kóne zaman sýretshileri qııalynda kórinis taýyp, tasqa qashalǵan beıneler anyqtap qaraǵan adamǵa skafandr kıgen ushqyshtarǵa uqsaıtyny ras. Osyǵan qarap ýfologtar aıtqan pikirde jan bar ma dep te qalasyń. Sondaı-aq oqymystylar Tamǵaly kesheninen basqa, Altaıdan tabylǵan, zertteý boıynsha 4-5 myń jyl buryn tasqa qashalǵan skafandr kıgen pishinder men budan úsh myń jyl buryn Tıbet taýlaryndaǵy jartastarǵa salynǵan ushatyn tárelkege uqsas sýretter jáne budan myń jarym jyl buryn Amerıka qurlyǵynda ómir súrgen maıa taıpasy adamdary jerlengen tabyttardaǵy ǵarysh kemesine uqsas syzbalar, sondaı-aq Saharadan tabylǵan bes myń jyldyq tarıhy bar kóne sýrettegi skafandr kıgen adam pishindes sýretterdiń barlyǵynyń túbi bir desedi.
Nursulý Myrzabekova, «Aıqyn».
