Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy seriktestikti nyǵaıtý maqsatynda 2019 jyldan beri Qytaı kapılaty bar keıbir óndiris oryndaryna tabys salyǵyn salmaıtyn boldy. Bizdiń Májilis buǵan qatysty 2018 jyldyń 5 jeltoqsanda ótken plenarlyq otyrysynda osy qujatty maquldap jibergen boaltyn Májilis depýtattary maquldaǵan bul qujat «Qazaqstanǵa tikeleı ınvestıııalar salýdy júzege asyratyn Qytaı-Qazaqstan óndiristik qýattarynyń yntymaqtastyǵy qorynyń jekelegen kiristerin salyqtan bosatý týraly kelisimge qol qoıý» dep atalady.
Osylaısha elimizde júzege asyrylyp jatqan Qytaı jobalarynan tabys salyǵyn almaıtyn boldyq. Al bul qanshalyqty tıimdi? Durys pa, burys pa?
Negizinen Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq boıynsha Qytaı ınvestıııasynyń basym bóligi Qazaqstanǵa keledi eken. Qytaı Qazaqstannyń munaı óńdeý salasynan bastap, bank sektoryna, taý-ken salasyna, temirjol, magıstraldi qubyrlar tartý salasyna qarjy salyp keledi. Budan bólek eki el arasyndaǵy saýda-sattyq jaıy da jyl saıyn artyp keledi. Óıtkeni bizde Qytaı ınvestorlaryna barynsha jaǵdaı jasalǵan. Ondaǵy maqsat «Uly Jibek jolyn» izgi nıetpen jalǵastyrý.
Investorlar legi odan ári tolastamaýy úshin biz de olarǵa barynsha jaıly orta qalyptastyrýǵa tyrysyp-aq kelemiz. Biraq elimizdiń ekonomıka salasynyń mamandary shetelik ınvestorlardy salyqtan bosatýdyń olqy tustary baryn ashyp aıtty.
«Salyq kodekisi qarapıym ári túsinikti bolýy kerek. Bizdegi birinshi olqylyq osy salyq qujaty túsiniksiz. Qosymsha qun salyǵyn tómendetý, patent alý ózimizdiń otandyq ınvestorlarǵa jeńil emes. Biz, kersinshe, sheteldik ınvestorlardyń jaǵdaıyn jasaımyz. Bul durys emes. Ár nárseniń shegi bolýy kerek. Sheteldik ınvestorlarǵa da talap qoıa bilgenimiz jón. Qazaqstanda sheteldik ınvestorlar negizgi ınvestor bola almaıdy. Ulttyq ınvestorlar sanatyn jasaqtaýymyz kerek. Ishki saıasatty, ekonomıkany órkendetetin ulttyq ınvestorlar bolady. Al shetelden enetin ınvestorlar óz múddesin, óz paıdasyn oılap turady»,-deıdi ekonomıka ǵylymynyń doktory Jumadilda Baıahmetov.
Ekonomıst-ǵalymnyń baıyptaýynsha, qazir Qytaı Qazaqstannyń eń iri degen kompanııalaryna kapıtalyn salyp jatyr. Reseı men Belarýsten góri Qytaıǵa Qazaqstanmen jumys isteý tıimdi bolyp otyr. «Biraq bizge Qytaı ınvestorlarynyń ıkemine ıile berýge bolmaıdy. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta ózindik talap-tilekter qoıa bilgenimiz durys» deıdi Jumadilda Baıahmetov.
Jalpy, mamandardyń baıyptaýynsha, biz mundaı ınvestıııany sonaý 1993 jyldary naryqtyq ekonomıkaǵa engen tusta tartýymyz kerek edi.
«Sol kezden bastap elge ınvestıııa aǵyla bastaǵanda qazirgideı sheteldik ınvestorlarǵa sonshalyqty kiriptar bolyp otyrmaıtyn ba edik»,-deıdi «Barometr» taldaý ortalyǵynyń mamany Dáýren Aryn.
«Biz birinshi ulttyq ekonomıkany kóterýdi maqsat tuttyq. Osy oraıda jas mamandardy memlekettik baǵdarlamalar aıasynda shetelde oqyttyq. Olarǵa arnaıy memlekettik garnttar bóldik. Ondaǵy maqsatymyz sol mamandar kelip ekonomıkamyzǵa jańa reńk berýi tıis edi. Biraq Qazaqstannyń «Bolashaq» baǵdarlamasymen oqyp kelgen jastary keńselerden shyqpaı qaldy. Olardy óndiris oryndaryna jiberý jumystaryn qolǵa ala almaı jatyrmyz. Biz mamandardy shetelde ne úshin oqyttyq?! Damyǵan elderdiń is-tájirıbesin meńgerip, ony ózimizde paıdalanýymyz kerek edi. Al bizdegi bolashaqtyqtar birden mınıstrlik kresloǵa jaıǵasady. Sosyn bizde aqylǵa syımaıtyn reformalardy qazaqy ortaǵa tyqpalaý jaǵy basym. Artynan onyń tıimsiz ekeni de ańǵarylyp qalady. Qazir biz Qytaıdyń ınvestıııasyna qyzyǵyp otyrmyz. Kúni erteń sol Qytaıdyń ekspanııasyna jutylyp ketpeý úshin bizge óz múddemizdi joǵary qoıa bilý kerek. Oılanarlyǵy, eń alǵash naryqtyq ekonomıkaǵa ótken tustan molynan ınvestıııa tartyp, sony saýatty uqsata bilgenimizde jaǵdaı qazirgiden de turaqty bolar edi. Ekonomıkany quratatyn jalǵan statıstıka. Bolashaqta osy kózboıaýshylyqtan, naýqanshyldyqtan arylǵanymyz durys»,-dedi ekonomıst-sarapshy Dáýren Aryn.
Qarlyǵash ZARYQQANQYZY,
"Adyrna" ulttyq portaly
