"Aman bolsa tabıǵat,
aman bolar adamzat"
Aýa - aǵzasynyń eń mańyzdy bóligi. Al,biz demalyp júrgen aýa -qandaı aýa? Ózimniń týǵan qalam, Almatynyń elimizdegi eń las qalalardyń qataryna jatatyny meniń osy maqalany jazýyma túrtki boldy. Qazirgi tańda bir ǵana Almaty qalasynyń ózinde 600 myńǵa jýyq kólik tirkelgen eken. Al qalaǵa kirip - shyǵatyn kólik qanshama? Elestetip kórińiz, árbir kólikten bólingen qyshqyldar bizdiń aǵzamyzǵa enip, túrli aýrýlar týǵyzady. Adamnyń ómir jasynyń qysqarýyna dál osy las aýa tikeleı sebep bolady. Bul rette, kólik júrgizýshilerge oı tastaǵym keledi, sol aýany siz ózińiz jutyp, sol aýamen ózińiz tynystap júrsiz. Menińshe, qaladaǵa eski, jaramsyz kólikterdi júrgizbegen jón. Bul másele tek kólikterge kelip tirelip turǵan joq. Problemanyń kelesi bir sebebi antropologııalyq faktorlar ekenin de eskerýmiz kerek . Iaǵnı, aýanyń lastanýy adam balasynyń is-áreketine tikeleı baılanysty.
Almaty qalasynda eki mıllıonǵa jýyq turǵyn bar. Taza aýany lastaıtyn da, adam,saqtaıtyn da adam. Endeshe, bizge qaısysy qajet. Osy oraıda, saýalnamaǵa kóz júgirteıik. Almaty qalasynyń aýa tazalyǵynyń tómengi deńgeıde ekenine 25%-y ,ortasha deńgeıde 65%-y ,joǵarǵy deńgeıde degenge 10% daýys berdi. Daýys berýshilerdiń 75%-y aýa tazalyǵyna kóńil bólmeıdi eken. 45% adamnyń turatyn aımaǵynda aýa tazalyǵyna mán berý qajet dep esepteıdi . Saýalnamaǵa qatysýshylardyń 30% -y jıi taýǵa shyǵyp, taza aýada demalýdy ádetke aınaldyrǵan ,sonymen qatar daýys berýshilerdiń 85%-y taza aýamen tynystaý qajet dep sanaıdy. Aýanyń adam aǵzasyna tıgizetin paıdasy týraly aqparat 75% adamǵa málim eken. Sondaı - aq adamdar kúnine 3-4 ret tereń tynys alatyndaryn aıtty. Munymen shektelmeımiz, 25% adam ómirinde bir ret bolsyn aǵash otyrǵyzypty,al er adamǵa aǵash egýdiń ómirlik paryz ekenin 95% adam jaqsy biledi eken . Qazirgi ýaqytta taza aýa problemasynyń basty bir sheshimi aǵash otyrǵyzý bolyp týr. Bul bastama "Jasyl qala" degen ataýǵa ıe bolyp, ómirimizge endi . Almaty qalasynyń ákimi Baqytjan Saǵyntaevtyń aıtýynsha, "Árbir almatylyq bir túp aǵashtan ekse, "Jasyl qala " statýsyn qaıtadan qaıtara alamyz".Almatydaǵy egilen aǵashtyń sany eki mıllıon eki júz myń , biraq, sonyń ishindegi jaıqalyp ósip turǵany bir mıllıon eki júz myń ǵana. Aýanyń tazalyǵyn saqtaý, tikeleı turǵyndardyń qolynda. Qala turǵyndary qoqys tastaǵanda onyń tıgizetin zııanynyń sebep-saldaryn oılaı bermeıdi. Shyndyǵynda, durys óńdelmegen qoqys, ár jerge tastalǵan qaldyqtar, dál osy adamnyń qolynan istelgen faktorlar aýa quramyn ózgertedi. Eger de árbir adam, óziniń qoqysyn kóringen jerge tastamaı, artyn tazalap júrse sapaly aýany saqtaýǵa óz úlesterin qosar edi. Almaty qalasynda qoqystardy óńdeıtin oryndar saýsaqpen sanarlyq. Biz ózimiz sol qaldyqtardy saralap óz jáshikterine salatyn bolsaq, aýaǵa eshqandaı zııan tıgizbes edik.
Tipti, uly Abaı "Adam-tabıǵat perzenti" demep pe edi. Tabıǵattyń jaýy da - adam, dosy da - adam. Tabıǵatqa qandaı áreket isteseń, ol bizge sony qaıtarady. Endeshe, durys tańdaý jasaıyq, dos bolamyz ba, álde qas bolamyz ba?
Rysbaı Ernur
Almaty qalasy, Alataý aýdany №169
mektep-lıeıiniń,
10 synyp oqýshysy
Ǵylymı jetekshisi: ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ doenti
J. Ábdijadyqyzy
