Qytaıdyń Ýhan qalasynan taraǵan dert búkil álemdi alańdatyp otyr. Resmı Qytaı 80 adam kóz jumǵanyn habarlaǵanymen, keıbir aqparat kózderi ólgenderdiń sany áldeqaıda kóp deıdi.
Nege.kz tilshisi Dınara Myńjasar shyǵys medıınasy dárigeri, bir kezderi ózi de Qytaıdan kelgen Erjan Nurmuhannan qaýipti vırýstyń jaıyn surady.
Erjan Nurmuhan
– Bul vırýs 1937 jyly taýyqtan shyqqan. Túri tájige (koronaǵa) uqsaıdy. Sol kezde mamandar taýyqtyń denesinen bólinip shyqqan vırýsty zerttegen. 1975 jyldan bastap osy vırýstyń adam denesine juǵyp, odan ekinshi bireýge juǵatyny belgili boldy. Al 2002 jyly Qytaıda osy vırýstyń saldaryna uqsas aýrý paıda boldy. Ony SARS jáne MERS dep atady. Bul dert adamnyń ókpesin qabyndyrady. 2012 jyldan keıin DSU bul aýrýdan qalaı saqtaný jóninde ártúrli qarar qabyldady, – deıdi E.Nurmuhan.
– Bul vırýstyń túri kóp degen sóz be?
– Munyń jeti túrli vırýsy bar. Tyshqan, ıt, mysyq, shoshqa, jylannan juǵady. Al osy jolǵy koronavırýs jarqanattan kelgen deıdi. Jarqanattan juqqany óte tez taraıdy. Bir demde Qytaı asyp, Germanııa, Ulybrıtanııa, Franııa, Taıland, Ońtústik Amerıka, Sıngapýr, Gonkong, t.b. elderge jetti. Óıtkeni, bul elderden Qytaıdan saıahattaıtyndar óte kóp. Jylyna 100 mln adamǵa deıin barady. Sondyqtan da taralymy tez boldy. Onyń ústine Qytaıda jańa jyl merekesinde 1 aı demalǵan soń, aqshasy barlary syrt elderge qydyrady. Mine, sol kezde birneshe adam vırýsty syrtqa alyp shyqty.
– Adamnan adamǵa qalaı juǵady?
– Ádette aýrý silekeıden, túshkirgennen, aýa arqyly tez taraıdy. Munyń aldyn alý joly – tazalyq. Qoldy jıi jýyp, bir ýaqyt úıdi jeldetip alý kerek. Bul aýrýdyń tez taraıtyny – jasyryn túri. Onyń klınıkalyq sımptomy 2-5 kúnge deıin baıqalmaıdy. Qaýiptisi de sol, vırýs kirip alyp, jasyryn ósedi.
– Ǵalamtorda túrli aqparat júr. «Qytaıda aýrýhanalar naýqastan aıaq alyp júrgisiz. Dárigerlerdiń ózi jumysyn tastap, qashyp jatyr» deıdi. Bul ras pa?
– Qytaı tilindegi basylymdardy da, AQSh, Reseı aqparat kózderin de qarap otyrmyn. Qytaıdyń saıasatyna beıimdep jazatyn aqparat quraldary bar. Al AQSh basylymdary shyndyqqa jaqyn jazady. Qazaqta «Aýrýyn jasyrǵan óledi» degen sóz bar. Qytaı alǵashqy kezde bárin jasyryp baqty. Nege? Álemdegi saıası bedelimizge nuqsan keltiredi dedi. Osy áreketi arqyly dúnıejúzine qarabet boldy. Áýelgide aýzyna betperde taqqandardy ustap, «Nege taǵasyń? Mundaı aýrý joq» dep moıyndamady. Dert taraǵan soń ǵana, amalsyz aıta bastady.
– Tazalyq dep qaldyńyz ǵoı. Olar bul dertti ózderi taýyp alǵan joq pa osy?
– Buryn qazaqta «Jarqanat qaǵyp ketse, jyndy bolasyń» deıtin. Sol sózdiń keri keldi me dep oılaımyn. Aýzyna ne tússe, sony jeıtin halyq qoı. Bul – tazalyqtyń joqtyǵynan kelgen náýbet.
– Sonymen, bul vırýsqa qarsy em bar ma?
– Taǵy bir ereksheligi, qazir bir vırýsqa qarsy emdeý sharasyn qoldansańyz, ol áp-sátte basqa formaǵa kóship ketýi múmkin. Ázirge buǵan qarsy ekpe de, em de joq. Budan kim aman qalady? Densaýlyǵy myqty, ımmýnıteti kúshti adam ǵana aman qalady. Qazirgi ýaqytta bir adam emdeldi degen aqparat estigen joqpyn. Qytaı memleketiniń ózi taratqan deregi boıynsha, vırýs 2784 adamǵa juǵyp, 80 adam kóz jumdy. Qazaqstan tarapy nazar aýdaratyn jaıt, qazaqtar kóp shoǵyrlanǵan ShUAR aımaǵyndaǵy Úrimshi qalasynda úsh adamǵa (qytaıǵa), Quljada bir adamǵa juǵypty. Demek, Qazaqstan shekarasyna 150 shaqyrym ǵana qaldy.
– Onda bizge de saqtaný kerek qoı!
– Áńgime bizdiń ne jep júrgenimizde. Biz, qazaqtar qazy-qarta, jal-jaıa jeımiz. Qoı etiniń sorpasyn ishemiz. Tamaqty talǵap jesek, saqtanyp júrsek, juǵa qoımaıdy.
2003 jyly osy aýrýdyń aldyn alýǵa baılanysty Qorǵas shekarasyna jumyspen bardym. Halyqqa keńes berdik. Sol kezde bul aýrý qazaq pen uıǵyrǵa, ıaǵnı, musylmandarǵa juqpaǵan. Qytaılar bir-birine juqtyrǵan. Allanyń kózi túzý bolsyn deımiz.
«Saqtyqta qorlyq joq». Shekaradan kirgen-shyqqandardy qatań tekserip, saqtyq sharalaryn kúsheıtý kerek. Laj bolsa, betperde taǵyp júrý qajet. Ár adam jeke tazalyǵyna qaraýy tıis. Eki-úsh kúnniń birinde jylqynyń etin jep, qoı etiniń qara sorpasyn ishý kerek. Ózimizdiń dástúrli taǵamdy ǵana tutynsaq, bále-jala jolamaıdy.
Nege.kz
