Jolaman QUJYMANOV, dástúrli ánshi: Án júrekpen aıtylsa…

3037
Adyrna.kz Telegram

– Jastar tarapynan dombyrany zamanǵa qaraı ıkemdep, jańasha túrlendirýge qalaı qaraısyz?

– Kópshilik «Dekko» degen janr dep jatady. Menińshe, bul janr emes, sıntez, ıaǵnı eski men búginginiń qosyndysy. «Ulytaý» sekildi shyǵarmany buzbaı halyqqa jetkizetin ónerpazdar bolsa, jańashyldyqqa qarsy emespin.

–  Qazaq «án aıtsań da, janyńdy jep aıtasyń» deıdi…

– Jalpy óner adamdarynyń jandúnıeleri uqsas bolyp keledi. Júreginiń qylyn shertpegen ándi ánshi halyqqa jaqsylap jetkizedi dep aıta almaımyn. Naǵyz ánshi sazdy júregimen qabyldap, júregimen halyqqa jetkizý kerek. Úlken sezimtaldyq bolmasa, shynaıy óner týmaıdy.

– Árbir ánshini shyrqaý kókke kóteretin án bolady. Sizdiń júrek qylyńyzdy shertken qandaı shyǵarma?

– Ózimniń týǵan jerim – Semeı oblysyna qarasty Aqsýat aýyly. Ákem jumys babymen Qaraǵandy oblysyndaǵy Qarqaralyǵa kóship baryp, sonda dúnıege keldim. Marqum Qalı Baıjanov sekildi ánshilerdiń aıtqan ánderin, áńgimelerin boıymyzǵa sińirip qalýǵa tyrystyq. «Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersiń» dep halqymyz beker aıtqan ba? Sol kezde Mádıdiń ánderin tebirene aıtýshy edim. Mysaly, «Qarakesek», «Qarqaraly», «Úshqara» ánderi keremet emes pe?! Qasym Amanjolovtyń ánderin shyrqaýdan jalyqqan emespin. Úlken sahnada oryndalǵan Abaıdyń «Qarańǵy túnde taý qalqyp» áni el yqylasyna bólendi. Qaıta-qaıta surap jatady. Sol ánmen baıqaýǵa qatysyp, laýrıat atandym. Júregime jaqyn án jaqsy qondy. Odan keıin Úkili Ybyraıdyń «Tolqyn», «Shalqyma» ánderin janyma serik ettim.

– Prodıýserlerdiń qoldan ánshi jasap shyǵarý úrdisi beleń aldy. Daýysy túgil, ózindik talǵamy da joq ánshisymaqtar qaptap ketti...     

– Mundaı keleńsizdik anda-sanda kezdesse, birsári. Sońǵy kezde tipti kóbeıip barady. «Bir qaryn maıdy bir qumalaq shiritedi» deıdi ǵoı. Qazaq estradasy dese, úlken kisilerdiń tóbe shashy tik turady. «DosMuqsandy» el osy kúnge deıin saǵynyshpen eske alady. Olar dástúrli ánderdi de ııýin qandyra oryndaıtyn. Qazirgi keıbir oryndaýshylardy estimek turmaq, teledıdardy sóndirip tastaǵyn kelip ketedi.

– Saıtandy aldap soqqan Aldar Kóse «Haláılimim bitse, Áláıláýim bar» demeýshi me edi. «Oılaı berme» degen sózdi 30-dan asa qaıtalaıtyn Rınat Gaısın sekildi dúbára ánshilerdiń ulttyq naqyshta óner kórsetetin sizderden de daqpyrtty, dabyraly bolyp júrgeni janyńyzǵa batatyn bolar?..     

–  Batýyn batady. Biraq, halyqtyń suranysymen bári qalpyna keledi dep oılaımyn. Fonogrammamen án aıtý degen bar. Ózin bilesin, ándi aldyn ala jazyp alyp, sahnada ánshi aýzyn qur jybyrlatyp qana turady.  Eger fonogrammaǵa tyıym salynsa, ótirik ánshilerdiń bári dalada qalar edi.

– Ulttyq ánniń ózi – tárbıe…

– Álbette! Tal besikten bastap…

– Qazaqtyń kóńildi degen ánderiniń óziniń astarynda muń bar sekildi. Bul qýanyshtyń ótkinshiligin bildiretin dala fılosofııasy deýge kele me?

–  «Aq kóılek» degen halyq áni bar.    

Dúnıe ótip barad shyr aınalyp,

Óterin bul dúnıeniń júr oılanyp.

Barynda oralynnyń oına da, kúl

Kelgenshe kim bar, kim joq jyl aınalyp, ­- dep keletin óleń joldary da seniń pikirińdi qýattaı túsedi. Baıqasań, «Ýaqytynda oınap-kúl, biraq, erteńgi kúnińdi de umytpa» degen oı tastaıdy. «Ómir qamshy sabyndaı sholaq» degen ǵoı. Qandaı oınaqy, kóńildi án bolsa da, eshqashan tálim-tárbıelik mańyzyn joǵaltpaıdy.

– ­Belgili tulǵalar elge aqyl aıtýǵa qumar bolǵanymen, óz otbasyna kelgende aqyly «aqsap» jatady. Siz óz januıańyzǵa qanshalyqty tárbıe dánin ege aldyńyz?   

– Balalaryma únemi tamyry tereńge ketken tarıhymyzdy, babalarymyzdyń erligin aıtyp, olardyń boıyna ulttyq rýhymyzdy sińirýge tyrysamyn.

– Estýimshe, dombyra jasaıtyn sheberligińiz de bar eken.  

– Qııalymdaǵy áýendi dombyra dybysynan tapsam deımin. Belgili kompozıtor Ábiken Hasenovtyń áıgili «Qońyr» kúıin radıodan estigennen keıin «nege osyndaı úndi dombyra jasap almasqa» degen oı keldi. Ustalyq ónerge áýestigim osylaı bastaldy. Qazaq jaqsy kórgenin «qońyrym», «qarǵam», «qara torǵaıym» dep jatady. Budan halqymyzdyń «qońyr» sózine aıryqsha mán bergenin ańǵaramyz. Ákem atshana, er-turman, asadal jáne taǵy basqa turmysqa qajetti zattardy ózi jasaı beretin usta bolatyn.

– Janyńyzǵa serik etken súıikti dombyrańyz bar shyǵar…

– Kópten qımasyma aınalǵan dombyram úıde tur. Degenmen, arman-ańsarym bolǵan dombyra áýenin áli kúnge taba almaı kelemin.

– Óner adamdarynda sabaqtastyq degen bolady.  Shákirtterińiz kimder?

– Shákirtten buryn ustazdarymdy aıta keteıin. Mektepte oqyp júrgenimde-aq Qaırat Baıbosynovqa eliktep júrdim. Aýyldaǵy ustazdarym Naımanǵazy Saqpanbaev, Rahmet Noǵaıbaev, ánshilik jolǵa túbegeıli jolǵa túskennen soń Keldembaı Ólmesekov, Ahat Áshirov, Tursynǵazy Rahımov, marqum Mádenıet Eshekeev jáne taǵy basqalardan tálim aldym. Shákirtterge kelsek, Telman, Nurtaı, Erlan, Elaman, Erbol, Saıat, Jasulan degen sońymnan erip, izimdi basqan bir shoǵyr inilerim bar.

– Halyq ánderiniń adam psıhologııasyna áserin aıtyp berer me ekensiz…

– On bala bir shańyraqtan túlep ushtyq. Onyń tórteýi qyz bala. Qysqasy, alty aǵaıyndymyz. Úıdiń erkesi bolyp óstim. Erkelikpen tańerteń sabaqqa barǵym kelmeı, uıqymdy qımaı jatamyn. Sonda ákem asúıde otyryp, biz oıansyn dep ádeıi dombyra shertedi. «Qaragóz» degen ándi aıtqanda meniń de ákeme qosylǵym kelip turady. Ánnen keıin ákemniń tarıhtan shejire tarqatyp áńgime aıtatynyn bilemin. Sondyqtan apyl-ǵupyl kıinip dastarhan basyna asyǵamyn. Turyp alǵannan soń amalsyz sabaqqa barýǵa týra keledi.

Mynadaı áńgime estidim. Shetelde óziniń qazaq ekendigin bilmeıtin jigit oıda-joqta dombyranyń únin estıdi. Estigen saıyn oıǵa batyp, boıyn saǵynysh bıleıdi. Bir jaqqa ketip qalǵysy keledi. Biraq, Otanynyń qaıda ekeninen de habary joq. Demek, dombyranyń qońyr úni qazaqtyń qanynda bar. Álgi jigitke dombyranyń dybysy qan arqyly aqparat bergen. Kórdiń be, uly ónerdiń qudireti qandaı?

Keńes úkimeti tusynda biz qaırymdylyq konertter berip otyratynbyz. Óktem ulttyń ókilderi muqatqysy kelgen bolar, bizdiń orkestrdi jyndyhana ishinde óner kórsetýge tapsyrma berdi. Bardyq. Psıhıkalyq klınıkanyń aýlasynda sapqa turǵan qaz-qatar tizilip aýrýlar qarsy aldy. Barlyǵynyń janarynda muń, áldebir oılylyq bar. Tipti sap-saý adamǵa uqsaıdy. Konert barysynda kópshiligi botadaı bozdap jylady. Olardy kórip bizdiń de janymyz túrshikti.

– Dombyra shertip otyrǵan sátińizde janyńyzdy qandaı sezim baýraıdy?

– Bári de kóńil-kúıime baılanysty. Keıde oınaqy áýenderge qalaı barǵanymdy baıqamaı da qalamyn. Sharshap nemese áldenege renjip turǵanymda Ábiken Hasenovtyń «Qońyr» kúıi sekildi muńly yrǵaqtar yryqyz ózine tartyp áketedi. Sodan jeńildeısin, óz-ózindi jigerlendiresin.

– Jumeken Nájimedenov aqyn ǵana emes, ári ǵajaıyp kúıshi bolǵany málim. «Qos óner eki jaqtap janyn azapqa salýyn aqyn júregi kótere almady» degen pikirmen kelisesiz be?

– Óner adamy barlyq nárseni júregimen qabyldaıdy. Sóıtip jany ǵana emes, tániniń árbir jasýshasy astan-kesten kúı keshedi. Birinen keıin biri aqyndyǵy men sazgerligi kezek-kezek jandúnıesin alasapyran etse, sharshamaı qaıtsin?

– Kúı tartasyz ba?

–  Kúıshi emespin. Biraq «Sazgen sazy» ansambliniń quramynda kúıshi bolyp jumys istedim. Táttimbettiń shertpe kúılerin janym súıedi.  Súgirdiń «Qarataý shertpesin» jaqsy kóremin. 


Áńgimelesken Arlan ASQARULY

Pikirler