Resei imperiiasynyŋ Semei oblysy 1854 jyly qūryldy. 1920 jyly oblys Semei guberniiasy bolyp jaŋadan tüzıldı. Keiın Qazaq KSR qūramynda 1939 j. qaita qūryldy. Qazaqstan Respublikasy ükımetınıŋ eldı mekenderdı ırılendıru saiasatyna bailanysty 1997 j. säuırde Semei oblysy ortalyǧy Öskemen qalasy bolyp belgılengen Şyǧys Qazaqstan oblysymen bırıktırıldı. Halqy 757 myŋ (1975). Äkımşılık bölınuı: 13 audanǧa bölındı. Jerı 179,6 myŋ km2.
Mıne qazaqşa uikipediia osylai deidı. Tarihi derekter boiynşa "Semei" sözı köne türkı, onyŋ ışınde sary ūiǧyrlar taipasynyŋ tılınde "kielı meken" degen maǧyna beredı eken.
1997 jyly Öskemenge qosylǧaly berı basynan baq, astynan taq ketken Semei ögei balanyŋ küiın keşıp keledı. Qalanyŋ abbattandyryluy, jaryqtandyryluy men joldary turaly sūrasaŋyz mekteptegı baladan zeinettegı qartqa deiın jylap aityp beredı. Qys bolsa kürelmeitın, jaz bolsa şūŋqyrdan aiaq alyp jüre almaityn joldaryn körseŋız poligondy osy joldyŋ üstınde jarǧan eken dep qalasyz.
Semeige qonaqqa kelgen adam qalany bazar men taksi asyrap tūrǧanyn bırden aŋǧarar edı. Kezınde KSRO boiynşa üşınşı orynda tūrǧan Semei et kombinaty Keŋes Ükımetımen bırge kelmeske kettı. Kombinatty jandandyrmaq nietpen käsıpkerler kışıgırım seh qylyp aşqanmen 2001 jyly bankrotqa ūşyrap, jabylyp tynǧan edı. Qazır qaitadan ıldebailap jūmys ıstep tūr. Semei terı zauyty, Semei kırpış zauyty syndy qalany asyrap tūrǧan zauyttar oblyspen bırge joiyldy. Qazır azyn-aulaq tūrǧyndy jūmyspen qamtyp otyr demeseŋız Odaq kezındegı aibaty joq. Jūmyssyzdyqtan qajyǧan halyq körşıles Pavlodar, Almaty oblystaryna jūmys ızdep bosyp kettı. Qazırgı qalanyŋ jaǧdaiy köktemgı köterem siyrdai bolyp tūrǧan jaiy bar.
Būl Semei ne körmedı? Aq qaşyp, qyzyl quǧan zamannan berı Semeiden dübır ketpedı. Alaşordanyŋ astanasy da boldy. Qazaqtyŋ qaimaqtary jinalyp, Ertıstıŋ jaǧasynda tu köterdı. Semeidıŋ eŋ auyr jyldary 1949 jyldyŋ tamyzynan bastalady. Semei-21 degen jasyryn atpen ırgesı qalanǧan, Semeidıŋ ırgesındegı Kurchaov qalasy atom öndırısınıŋ ortasy boldy. 456 iadrolyq jäne termoiadrolyq jarylystan keiın Semei topyraǧy eş jiia almai qaldy. Poligondy japqanymen halyq zardabyn älı tartuda.
"Semei - syndy qala" deidı Jüsıpbek. Alaştyŋ arystandarynyŋ tabanynyŋ ızı qalǧan Semei būl. Abai mäslihat qūryp, Şäkärım şer tolǧaǧan, Mūhtar maŋ basqan, Qaiym därıs oqyǧan Semei. Bibıgül men Roza än şyrqaǧan, Jänıbek pen Tūrsynǧazy änımen terbegen, Däulet ter tökken Semei. Sol Semeidı oblys jasauǧa ne kedergı? Kım kedergı?
Kelesı jyly Ūly Abaidyŋ 175 jyldyǧyn el bolyp atap ötu biyldan bastalyp ketttı. Prezidentten bastap, oquşyǧa deiın Abai öleŋderın jatqa oqu estafetasy respublika aumaǧynan şet elge deiın tarady. Älemdık tanymal tūlǧalar Abai öleŋderın oqydy. Häkım Abaidyŋ osy mereitoiynyŋ qarsaŋynda tuǧan jerıne oblys märtebesın berıp jıberse qandai keremet şeşım bolatyn edı. Bır jaǧy Reseimen, bır şetı Qytaimen şektesetın Semeidıŋ ekonomikalyq ahualy da, halyqtyŋ äl-auqaty da köterıletın edı. Qalany qaq jaryp aǧyp jatqan Ertıs özenı arqyly Semei portyn qalpyna keltıruge mümkındık bar. Toǧyz joldyŋ torabyndaǧy Alaştyŋ ruhani astanasyn oblys jasauǧa ne kedergı ?
Rinat Zaiytov, aitysker aqyn:
- Menıŋ jeke pıkırım Semeidıŋ oblys boluyna eşqandai kedergı joq. Joǧarǧy jaqtyŋ özınıŋ zauqynyŋ joqtyǧy şyǧar. Bıraq, saiasi jaǧynan Semeidı oblys qylu öte dūrys bolatyn edı. Naqtylap aityp öteiın, bırınşıden bızde 18-şı aimaq paida bolady. Ol degenımız qazaqtyŋ sanynyŋ köbeigenın, jerınıŋ qorǧauşylarynyŋ sanynyŋ artqanyn bıldıredı.
Ekınşıden, Semei äu bastan qazaqtar şoǧyrlanǧan, naǧyz qazaqi öŋır. Öskemen ötırık aitpai-aq qoiaiyn qazır tüzeldı. Auyldyŋ balalary barǧaly berı qazaqilandy. Bıraq, kezınde Öskemende orystar kvartira tapsyrǧanda "aziatam prosim ne bespokoit" degen äŋgımege deiın bolǧan. Sondyqtan, Semeidı oblys jasau ūlttyq ruhty köteru tūrǧysynan öte dūrys qadam bolady.
Üşınşıden, qazır Qasym-Jomart Toqaev endı prezidenttıkke kelıp jatqannan keiın osyndai tarihi şeşımder qabyldamasa, onyŋ prezidenttıgınen eşqandai paida joq. Iаǧni, ol bırınşı kezekte osyndai tarihi şeşımder qabyldau kerek. Ol qandai tarihi şeşımder? Bızde üş bırdei jylap jatqan oblys bar. Bailyqtyŋ üstınde otyryp, taqyr kedei bolyp otyrǧan. Semei oblysy, Jezqazǧan oblysy, Torǧai oblysy. Osy üş oblystyŋ qaqpasyn aşqan patşa sözsız qazaqtyŋ tarihynda qalady.
Rasul Jūmaly, saiasattanuşy:
- Ondai kedergıler joq dep sanaimyn. Ras aumaly-tökpelı 1990 jyldary Semei, Torǧai, Jezqazǧan jäne Kökşetau oblystaryn taratyp olardy basqa oblystarǧa qosudyŋ sebepterı bolǧan da şyǧar. Äsırese söz bolyp otyrǧany ortalyqtandyrylǧan basqaru jüiesın küşeitumen bailanysty. Būǧan qosa naqty Semei boiynşa demografiialyq erekşelıkter de nazarǧa alyndy. Alaida qazır jaǧdai ornyqty, jer-jerde qazaq ta köpşılıkke ainaldy. Sonymen qatar tūtastai öŋırlerdıŋ basqa oblystardyŋ tasasynda qalǧany olardyŋ damuyna tūsau bolyp otyrǧany jasyryn emes. Sondyqtan tarihi ädıldıktı qalypqa keltıru tūrǧysynan atalǧan şeşımnıŋ uaqyty keldı dep oilaimyn. Būl osy öŋırlerdıŋ de, eldıŋ de alǧa basuyna jaqsy serpın bermek. Atap öterlıgı būl mäselenı kezınde prezidenttıkke ümıtker Ämırjan Qosanov öz baǧdarlamasyna basymdyqtardyŋ bırı retınde engızgen bolatyn.
Oŋǧar Qabden,
"Adyrna" ūlttyq portaly
