Reseı ımperııasynyń Semeı oblysy 1854 jyly quryldy. 1920 jyly oblys Semeı gýbernııasy bolyp jańadan túzildi. Keıin Qazaq KSR quramynda 1939 j. qaıta quryldy. Qazaqstan Respýblıkasy úkimetiniń eldi mekenderdi irilendirý saıasatyna baılanysty 1997 j. sáýirde Semeı oblysy ortalyǵy Óskemen qalasy bolyp belgilengen Shyǵys Qazaqstan oblysymen biriktirildi. Halqy 757 myń (1975). Ákimshilik bólinýi: 13 aýdanǵa bólindi. Jeri 179,6 myń km2.
Mine qazaqsha ýıkıpedııa osylaı deıdi. Tarıhı derekter boıynsha "Semeı" sózi kóne túrki, onyń ishinde sary uıǵyrlar taıpasynyń tilinde "kıeli meken" degen maǵyna beredi eken.
1997 jyly Óskemenge qosylǵaly beri basynan baq, astynan taq ketken Semeı ógeı balanyń kúıin keship keledi. Qalanyń abbattandyrylýy, jaryqtandyrylýy men joldary týraly surasańyz mekteptegi baladan zeınettegi qartqa deıin jylap aıtyp beredi. Qys bolsa kúrelmeıtin, jaz bolsa shuńqyrdan aıaq alyp júre almaıtyn joldaryn kórseńiz polıgondy osy joldyń ústinde jarǵan eken dep qalasyz.
Semeıge qonaqqa kelgen adam qalany bazar men taksı asyrap turǵanyn birden ańǵarar edi. Kezinde KSRO boıynsha úshinshi orynda turǵan Semeı et kombınaty Keńes Úkimetimen birge kelmeske ketti. Kombınatty jandandyrmaq nıetpen kásipkerler kishigirim eh qylyp ashqanmen 2001 jyly bankrotqa ushyrap, jabylyp tynǵan edi. Qazir qaıtadan ildebaılap jumys istep tur. Semeı teri zaýyty, Semeı kirpish zaýyty syndy qalany asyrap turǵan zaýyttar oblyspen birge joıyldy. Qazir azyn-aýlaq turǵyndy jumyspen qamtyp otyr demeseńiz Odaq kezindegi aıbaty joq. Jumyssyzdyqtan qajyǵan halyq kórshiles Pavlodar, Almaty oblystaryna jumys izdep bosyp ketti. Qazirgi qalanyń jaǵdaıy kóktemgi kóterem sıyrdaı bolyp turǵan jaıy bar.
Bul Semeı ne kórmedi? Aq qashyp, qyzyl qýǵan zamannan beri Semeıden dúbir ketpedi. Alashordanyń astanasy da boldy. Qazaqtyń qaımaqtary jınalyp, Ertistiń jaǵasynda tý kóterdi. Semeıdiń eń aýyr jyldary 1949 jyldyń tamyzynan bastalady. Semeı-21 degen jasyryn atpen irgesi qalanǵan, Semeıdiń irgesindegi Kýrchaov qalasy atom óndirisiniń ortasy boldy. 456 ıadrolyq jáne termoıadrolyq jarylystan keıin Semeı topyraǵy esh jııa almaı qaldy. Polıgondy japqanymen halyq zardabyn áli tartýda.
"Semeı - syndy qala" deıdi Júsipbek. Alashtyń arystandarynyń tabanynyń izi qalǵan Semeı bul. Abaı máslıhat quryp, Shákárim sher tolǵaǵan, Muhtar mań basqan, Qaıym dáris oqyǵan Semeı. Bıbigúl men Roza án shyrqaǵan, Jánibek pen Tursynǵazy ánimen terbegen, Dáýlet ter tókken Semeı. Sol Semeıdi oblys jasaýǵa ne kedergi? Kim kedergi?
Kelesi jyly Uly Abaıdyń 175 jyldyǵyn el bolyp atap ótý bıyldan bastalyp kettti. Prezıdentten bastap, oqýshyǵa deıin Abaı óleńderin jatqa oqý estafetasy respýblıka aýmaǵynan shet elge deıin tarady. Álemdik tanymal tulǵalar Abaı óleńderin oqydy. Hákim Abaıdyń osy mereıtoıynyń qarsańynda týǵan jerine oblys mártebesin berip jiberse qandaı keremet sheshim bolatyn edi. Bir jaǵy Reseımen, bir sheti Qytaımen shektesetin Semeıdiń ekonomıkalyq ahýaly da, halyqtyń ál-aýqaty da kóteriletin edi. Qalany qaq jaryp aǵyp jatqan Ertis ózeni arqyly Semeı portyn qalpyna keltirýge múmkindik bar. Toǵyz joldyń torabyndaǵy Alashtyń rýhanı astanasyn oblys jasaýǵa ne kedergi ?
Rınat Zaıytov, aıtysker aqyn:
- Meniń jeke pikirim Semeıdiń oblys bolýyna eshqandaı kedergi joq. Joǵarǵy jaqtyń óziniń zaýqynyń joqtyǵy shyǵar. Biraq, saıası jaǵynan Semeıdi oblys qylý óte durys bolatyn edi. Naqtylap aıtyp óteıin, birinshiden bizde 18-shi aımaq paıda bolady. Ol degenimiz qazaqtyń sanynyń kóbeıgenin, jeriniń qorǵaýshylarynyń sanynyń artqanyn bildiredi.
Ekinshiden, Semeı áý bastan qazaqtar shoǵyrlanǵan, naǵyz qazaqı óńir. Óskemen ótirik aıtpaı-aq qoıaıyn qazir túzeldi. Aýyldyń balalary barǵaly beri qazaqılandy. Biraq, kezinde Óskemende orystar kvartıra tapsyrǵanda "azıatam prosım ne bespokoıt" degen áńgimege deıin bolǵan. Sondyqtan, Semeıdi oblys jasaý ulttyq rýhty kóterý turǵysynan óte durys qadam bolady.
Úshinshiden, qazir Qasym-Jomart Toqaev endi prezıdenttikke kelip jatqannan keıin osyndaı tarıhı sheshimder qabyldamasa, onyń prezıdenttiginen eshqandaı paıda joq. Iaǵnı, ol birinshi kezekte osyndaı tarıhı sheshimder qabyldaý kerek. Ol qandaı tarıhı sheshimder? Bizde úsh birdeı jylap jatqan oblys bar. Baılyqtyń ústinde otyryp, taqyr kedeı bolyp otyrǵan. Semeı oblysy, Jezqazǵan oblysy, Torǵaı oblysy. Osy úsh oblystyń qaqpasyn ashqan patsha sózsiz qazaqtyń tarıhynda qalady.
Rasýl Jumaly, saıasattanýshy:
- Ondaı kedergiler joq dep sanaımyn. Ras aýmaly-tókpeli 1990 jyldary Semeı, Torǵaı, Jezqazǵan jáne Kókshetaý oblystaryn taratyp olardy basqa oblystarǵa qosýdyń sebepteri bolǵan da shyǵar. Ásirese sóz bolyp otyrǵany ortalyqtandyrylǵan basqarý júıesin kúsheıtýmen baılanysty. Buǵan qosa naqty Semeı boıynsha demografııalyq erekshelikter de nazarǵa alyndy. Alaıda qazir jaǵdaı ornyqty, jer-jerde qazaq ta kópshilikke aınaldy. Sonymen qatar tutastaı óńirlerdiń basqa oblystardyń tasasynda qalǵany olardyń damýyna tusaý bolyp otyrǵany jasyryn emes. Sondyqtan tarıhı ádildikti qalypqa keltirý turǵysynan atalǵan sheshimniń ýaqyty keldi dep oılaımyn. Bul osy óńirlerdiń de, eldiń de alǵa basýyna jaqsy serpin bermek. Atap óterligi bul máseleni kezinde prezıdenttikke úmitker Ámirjan Qosanov óz baǵdarlamasyna basymdyqtardyń biri retinde engizgen bolatyn.
Ońǵar Qabden,
"Adyrna" ulttyq portaly
