Kún batar keshke jaqyn taýdan asyp,
Shapaqtap, qyzyl altyn nuryn shashyp.
Aqshamnyń qarańǵysy bolǵan shaqta,
Ah uryp, tabysady óńsheń ǵashyq, – dep bastalatyn, tórt shýmaqtan turatyn «Shama» áni «menmin» degen ánshiniń kez kelgenine qol emes. Ánshiden asqan sheberlik pen talantty, joǵary dıapazondy talap etetin, eń bastysy, aıryqsha akterlik qabiletsiz ári kirmeıtin «Shamany», shynymen de, «shamasy keletin» ánshi ǵana shyrqaı alady. Qalı Baıjanov asqar asýyna jetkize oryndaǵan «Shama» ereımendik Shama esimdi ánshi-aqynnyń áni ekenin kópshilik bilmeıdi.
Osy ýaqytqa deıin bul án Baıanaýyldyń beldi ánshisi, aqyn, balýany Jarylqapberdige telinip kelgen. Qazaq enıklopedııasy men osy ýaqytqa deıin shyqqan án jınaqtarynda da solaı berilgen. Al mýzykatanýshy akademık Ahmet Jubanov «Zamana bulbuldary» eńbeginde: «Jarylqapberdi ózi án shyǵarmaǵan, biraq qatarynan ozǵan ánshi-oryndaýshy bolsa kerek», – depti.
Án tóńireginde kereǵar pikir kóp. Bismillá Balabekov «Án sapary» kitabynda «Shamany» Jarylqapberdiniki deıdi: «Mashına-Shama» – Jarylǵapberdiniń áni, is mashınkasynyń elge taramaǵan, tehnıka óneriniń mesheý kezi. Sol kezdiń tehnıka ustalyǵyn meńgerip, jalǵyz oqty shúrippeli shıtini qoldan jasaıtyn Saǵynaı usta Jarylqapberdiden osy is mashınasyna án shyǵarýdy suraıdy. Jarylqapberdi kelesi jármeńkede daıyn etýge ýaǵda beredi. Kelesi boqyraýda mashıneshe búlkildetip, qolyndaǵy daıar óleńmen án shyǵaryp ákelgen… Sonda Baıanaýyl taýynyń kúnshyǵys jaǵyndaǵy Qyzyltaý baýyryndaǵy elderdi kóp aralaǵan Saparbek sol elderdiń bir jerinen kórgen Shamataı degen sulý qyzdy esterine salady. Sóıtip, bul ánniń aty «Mashına-Shama» bolsyn depti». Ánniń sóziniń is mashınkasyna esh qatysy joq, súıgen qyzǵa arnalǵany anyq.
Óner zertteýshi Zeınur Qospaqov «Shamanyń» Shama Nurulyniki ekendigine esh kúmán keltirmeıdi.
«Shamany» shalqyta oryndaǵan, búginge jetkizgen Qalı týraly jaza kele, sol ýaqyttaǵy Ǵalymjan Muqatov esimdi jýrnalıstiń «Shama» áni qalaı týǵan?» atty maqalasyndaǵy Qalı Baıjanovpen áńgimesine dáleldi derek retinde súıenedi. Óıtkeni Qalıdiń ózi: «Maqtanǵanym emes, ony myna men ǵana aıtyp bere alamyn. Basqanyń eshqaısysynan kókeıine qonaqtar derek taba almaısyń… XIX ǵasyrdyń ekinshi jartysynda ereımendik Shama keıin Aqkóldegi Estaı óner shyńyna qyrandaı túlep ushqan. Óz tusynda qunarly darynymen elge tanylǵan, esimi Arqadaǵy áıgili kompozıtorlarmen qatar atalatyn sol Qanjyǵaly Shamanyń óz aýzynan bul ándi altybaqan túbinde uǵyp alǵan Jarylqapberdini men 18 jasymnan ustazym deımin», – deıdi. Shamadan án alǵan – Jarylqapberdi, odan úırengen Qalıdiń bul sózine qalaı senbeısiń?!
Sonymen, tyńdaǵannyń rýhyn kóterip, tamyrynda júgirgen qanyn bulqyntatyn «Shamanyń» naq avtory Shama qandaı ánshi bolǵan? Taǵy da Qalıdiń áńgimesine kóz tigelik: «Ánshi Shamanyń daýysy ashyq, tili ótkir, tynysy keń, án aıtqanda sózderin ekpindete sozyp bastaıtyn. Onyń dombyrany bılep otyryp shyrqaǵan ánin estigende qulaqtyń quryshy qanyp, júrekten sheriń tarap, sazy jan kúıińdi tebirenter edi. Maǵan úıretkende osy ándi Jákeń de Shamanyń tap ózindeı shyrqady-aý. Bul ánniń tarıhyn ustazym bylaı shertken edi: Sýyrypsalma aqyn, ánshi, seri Shama birde bizdiń Aqırektegi Qarjas rýyna kelip, Kúlik aýylyndaǵy áńgimeshil, saýyqshyl baıdyń úıine qonady. Beıtanys ánshini úı ıesi aǵynan jaryla qurmettep, onyń ónerin óziniń arý qyzy Sáýlege darytsam dep yntyǵady. Al Sáýle bolsa oǵan ishteı ǵashyq. Aýylda ańdý kóbeıdi. Qyzǵa tejeý, jigitke tor qurylǵan. Shama tulpar kúreńimen beıýaqytta qalaı kelse de, qalyńdyǵyn kezdestire almaı qınalady. Tek jany ashyǵan jyryndy jastardyń kómegimen qotannan ońasharaq altybaqan basynda júzdesipti».
Ǵashyǵymen altybaqan tepken sátte shyǵyp, «Shama áni» atanǵan ánniń lapyldaǵan yntyqtyqtan týǵany anyq baıqalady. Sáýle men Shamanyń shańyraq kóterýi de – bul ánniń tek Shamaǵa tıesili ekendigine bultartpas aıǵaq. Qazaq ániniń janashyry A.Zataevıch te ánniń ádil baǵasyn bergen.
P.S. Súıiktisi Sáýlege arnap bir ǵana «Shama» ánin kókireginen ushyrǵan Shama Nurulynyń ánine qııanat jasaý – ónerge qııanat jasaý. Qanshama zertteý men aıqyn dálelderdiń arqasynda «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda 2010 jyly toptastyrylǵan «Qazaqtyń 1000 áni» antologııasynda «Shamanyń áni» óz avtoryna qaıtaryldy.
Jadyra Jumakúlbaı, «Alash aınasy».