Munaı baǵasynyń quldyraýy saýdııalyqtardy áıelderge degen kózqarastaryn qaıta qaraýǵa májbúr etti. Áıtse de ol qyzǵanysh bildirýge sebep emes dep habarlaıdy "Ferǵana" agenttigi.
Saýd Arabııasy áıelder quqyǵyn sál keńeıtti. Eldiń Qorǵanys mınıstrligi endi áskerı qyzmetke ornalasqandarǵa kishi ofıerlik shenderdi alýǵa ruqsat etiletindigin málimdedi. Buryn olarǵa áskerde qatardaǵy jaýynger retinde qyzmet etýge, sondaı-aq quqyq qorǵaý organdarynda - polıııada, kedende jáne esirtkini baqylaý bóliminde jumys isteýge ruqsat etilgen.
Ortaǵasyrlyq áıelderge qatysty dıskrımınaııamen tanymal bolǵan el bıligi úshin bul jetistik dep aıtýǵa bolady. Buryn úkimet áıelder jumys istemeı, úıde otyrýy kerek dep ashyq aıtqan. Biraq sońǵy jyldary jaǵdaı birtindep ózgerdi. Ásirese, munaı baǵasynyń quldyraýynan keıin, koroldik óziniń eksportyna senim artýǵa úırene bastady. Saýd Arabııasy kiristerdiń tómendeýine baılanysty únemdeý, memlekettik sektorǵa shyǵyndardy azaıtý jáne jeke sektordy damytý qajettiligine tap boldy.
Esiktiń astyndaǵy qujattar
Qazirgi ýaqytta Saýd Arabııasynda jumys isteıtin áıelderdiń úlesi 23% quraıdy (dúnıejúzilik ortasha kórsetkish shamamen 50%, AQSh pen Reseıde - 55%, Qazaqstanda - 65%). Bul biliktiliktiń jetispeýi nemese jumys istegisi kelmegendikten emes. 2014 jyly júrgizilgen zertteý Saýd Arabııasynda jumyssyz áıelderdiń erlerge qaraǵanda jaqsy bilimdi ekendigi anyqtaldy. Ol jerde 2010 jyldyń basynda jumys istegen amerıkandyq zańger jergilikti kompanııalardyń qyzmetkerleriniń arasynda áıelder az bolǵanyn aıtty, «biraq ondaǵy adamdar az boldy jáne kóp jumys istedi».
Bul tek resmı kedergilerden emes. Kedergilerdiń biri genderlik segregaııa, qarama-qarsy jynys músheleriniń arasyndaǵy baılanystarǵa shekteýler (erejeler jumys ornyndaǵy baılanystardy boldyrmaıdy, biraq kóptegen uıymdarda qatań shekteýler saqtalady). AQSh advokaty alǵashqyda óz kompanııasynda kómekshini jaldaǵysy keletinin aıtqan. Biraq, osyǵan baılanysty bolatyn qıyndyqtardy qarastyrǵannan keıin, ol bul oıdan bas tartty.
«Erejege sáıkes onyń keńsesi basqa qabatta, elektrondy qulyppen jabylatyn esikpen qamtamasyz etilýi kerek boldy», - dedi ol. «Eger men oǵan qujattarymdy berýim kerek bolsa, aldymen telefon soǵyp, onyń qabatyna túsip, esiktiń astyndaǵy tesik arqyly qujattardy berýim kerek». Dál sol sebeptermen - áıelderdiń beıtanys erkektermen sóılesýiniń shektelýine baılanysty, onyń kompanııanyń isi boıynsha memlekettik mekemelerge bara almaıtyn edi. Al, maǵan dál osyndaı kómek kerek edi ».
Sodan beri bılik biraz jeńildikter jasady. Saýda salasynda áıelderge birtindep jumys isteýge ruqsat etildi (2010 jyldyń basynda olarǵa kosmetıka men ish kıim satatyn dúkenderde jumys isteýge ruqsat etildi - úkimet, jergilikti konservatorlar sııaqty, mundaı dúkender moraldyq normalarǵa sáıkes keledi degen bastamany qoldady). Olar týrızm ındýstrııasyna jiberildi. Advokat retinde jumys isteýge ruqsat etilgen. Olar tipti keıbir basshylyq laýazymdarǵa qabyldandy (2017 jyly áıel alǵash ret Saýd Arabııa bırjasynyń basshysy bolyp taǵaıyndaldy).
Biraq progress baıaý. Saýd arabııasy áıelderge kólik júrgizýge tyıym salynǵan álemdegi jalǵyz. Kúlkili tyıymdy alyp tastaý úshin ondaǵan jyldar qajet boldy. Bul olardyń jumysqa ornalasýyna kedergi keltirdi (úıden tys baılanystarǵa qatysty qatań erejelerdi saqtaý úshin kóptegen áıelder jumysqa barý úshin júrgizýshi jaldaýǵa májbúr boldy, al bul jalaqynyń kóp bóligin alady). Sarapshylar tyıym salýdan bas tartý IJÓ-niń 1 paıyzǵa ósýine ákelýi múmkin dep moıyndady. Biraq bir jyl buryn ǵana bılik ony joıýǵa kelisti.
Saýd Arabııasy, burynǵydaı, Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmnyń baǵalaýy boıynsha genderlik alshaqtyq turǵysynan aýtsaıderlerdiń biri bolyp tabylady. 2018 jylǵy reıtıngte ol sońǵy ondyqta boldy - Lıvan men Iran arasyndaǵy.
Mamandyqqa resmı tyıym salý máseleniń bir bóligi ǵana. Saýd Arabııasynda kemsitýshilik - zańdar, dinı normalar (kóbinese ózgeshe túsindiriletin) jáne arhaıkalyq salt-dástúrlerdiń ózara aralasýynyń nátıjesi. Ol zańdardy qadaǵalaıtyn - «qorǵaýshylar» dep atalatyndardyń bıligi jýyrda álsiregenimen, joǵalǵan joq.
"Saýd" trendindegi áıelder
Saýd Arabııasynyń eńbek naryǵynda Taıaý Shyǵystaǵy munaıǵa baı basqa elderge tán úlgi paıda boldy. Azamattar (kóbinese er adamdar) memlekettik sektordaǵy tabysty jáne aýyrtpalyqsyz jumyspen qamtamasyz etilgen. Jáne oǵan tek jalaqy alý úshin keletin. Mınıstrliktiń bir qyzmetkeriniń aıtýynsha, bir kúni onyń departamentine aıaq astynan tekserý kelip qalǵan. Jospardan tys tekserý personaldyń shamamen 70% -y jumys oryndarynda bolmaǵanyn kórsetken . Jeke sektordaǵy aýyr jáne las jumystardy - mıgranttar júrgizedi. Saýd Arabııasynyń áıelderiniń kópshiligi jumys istemeıdi, biraq 2010 jyldardyń basynan bastap olar járdemaqy ala bastady. Aıyna shamamen 500 dollar. Eńbek mınıstrligi «áıeldiń orny - úı» bolǵany durys, al jumys «bala tárbıeleýge kedergi keltiredi» dep málimdedi.
Memlekettik osy júıeni munaıdyń joǵary baǵasy qoldap kelgen bolatyn, biraq 2014 jyly munaı baǵasy qulaǵannan keıin qıyndyqtar bastaldy. Ekonomıka taryla bastady (2017 jyly Dúnıejúzilik banktiń málimetteri boıynsha eldiń JIÓ 0,7% tómendedi). Endi ol qaıtadan ósýde. Eldiń Ortalyq banki 2019 jyly JIÓ 2% -ǵa ósedi dep boljaıdy. Biraq basqa aqparat kózderi birneshe sebepterge baılanysty, atap aıtqanda munaı óndirisiniń tómendeýine baılanysty ósim tómen bolady dep sanaıdy (jaqynda Moody's halyqaralyq reıtıng agenttigi JIÓ-niń 1,5% -dan 0,3% deıin tómendeýine baılanysty, óziniń boljamyn qaıta qarady). Keıbireýler odan ári quldyraıdy deýde.
Baǵalar quldyraǵannan keıin (olar kóterildi, biraq burynǵy deńgeıge jete almady, qazir Brent markaly munaı 2014 jyly barreli úshin 90 dollardan asady, shamamen 60 dollarǵa satylýda), el qarajat tapshylyǵyna tap boldy. Jınaqy bolýǵa daǵdylanbaǵan bılik úkimettiń shyǵyndaryn qysqarta bastady, sýbsıdııalardy alyp tastap, jańa salyqtar engizdi. Biraq ázirge bul jetkiliksiz - HVQ boljamyna sáıkes, 2019 jyly Saýd Arabııasynyń bıýdjet tapshylyǵy JIÓ-niń 7% quraıdy.
Úkimet ekonomıkany onyń munaıǵa táýeldiligin tómendetý arqyly modernızaııalaý kerektigin moıyndaıdy (jaqynda Saýd Arabııasynyń munaı nysandaryna jasalǵan shabýyldar qazirgi modeldiń osaldyǵyn basa kórsetti). «Biz eldiń shıkizat baǵasyna táýeldi bolýyna jol bermeýimiz kerek» dep 2030 jylǵa deıingi damý strategııasynyń kirispesinde hanzada Mohammed bın Salman málimdedi. Sonymen birge, bılik «arabtandyrý» baǵdarlamasyn júzege asyrý arqyly mıgranttardan bas tartý jáne jergilikti turǵyndardy jeke sektorǵa tartý arqyly eńbek naryǵyn ózgertýge tyrysýda. Munyń bári áıelderdiń mártebesin qaıta qaraýǵa yqpal etedi. Birneshe jyl buryn qabyldanǵan strategııa boıynsha Saýd Arabııasynyń joǵary oqý oryndarynyń túlekteriniń ishinde áıelderdiń jartysynan kóbin «ekonomıka damýyna úles qosý úshin» paıdalaný kerek dep sanaıdy. 2030 jylǵa qaraı jumys isteıtin áıelderdiń úlesin 30% deıin arttyrý josparlanýda.
Qorǵaýshylar men adam quqyqtaryn qorǵaýshylar
Saýd Arabııasynda jumys isteıtin «qorǵaýshylar» júıesi boıynsha týǵannan bastap áıel er adamnyń resmı baǵynyshtysy. Birinshiden, ákesi oǵan qamqor bolady, sodan keıin kúıeýi qaıtys bolǵan jaǵdaıda, mysaly, ul nemese aǵasy qamqorshy bola alady. «Eger áıel ajyrasatyn bolsa, ol aǵaıyndy bireýdiń qamqorlyǵynda bolady. Nemese ákesiniń, deıdi jergilikti turǵyn. - Bul talqylanbaıtyn másele. Ol basqa bireýdiń menshigi sııaqty ».
«Qorǵaýshynyń» ruqsaty jumysqa, qujattardy rásimdeýge, neke qııýǵa, saıahattaýǵa jáne t.b. talap etilýi múmkin. Keıde quqyq qorǵaýshylar atap ótkendeı, úıden dúkenge shyǵýǵa da ruqsat kerek.
Sońǵy jyldary "qamqorshylardyń" bıligi shekteldi. Áıelderge, kem degende, resmı túrde, óz isin ashýǵa, memlekettik organdarmen baılanys ornatýǵa, tipti shetelge shyǵýǵa ruqsat etildi. Munyń bári «qorǵaýshynyń» resmı ruqsatynsyz.
Alaıda, Human Rights Watch quqyq qorǵaýshylary atap ótkendeı, júıe tek resmı emes, sonymen qatar beıresmı erejelerge de negizdelgen. Ótken jylǵy esebinde uıym el turǵyndaryn kemsitetin «qorǵaýshylar» júıesi saqtalatyndyǵyn atap ótti. Olardyń ruqsaty áli de qajet, mysaly, áıelge úılený úshin. Olardyń bostandyǵy olarǵa baılanysty bolýy múmkin - baǵynbaǵany úshin sot ony túrmege qamaýǵa quqyly, jáne merzim aıaqtalǵannan keıin de ony «qorǵaýshy» ketýi kerek. Áıtpese áıel qamaýda qalýy múmkin.
Kólik júrgizýge tyıymnyń alynyp tastalýy zańnyń jumys isteı bastaýynyń mysaly bolyp tabylady. Ótken jyly bılik bul týraly jarııalaǵan kezde, reformanyń qarsylastary oǵan ashyq qarsy boldy. Áleýmettik jelilerde olar óz otbasylarynda áıelderge kólik júrgizýge jol berilmeıdi dep málimdedi. Bular bos sóz emes edi. Keıinirek el turǵyndary arasynda júrgizilgen saýalnamalarda shamamen 15-20% -y áıelderdiń quqyq alý múmkindigine ıe bolmaıtyndyqtaryn moıyndady, óıtkeni erkek týystary ruqsat bermegen.
Keıbireýleri, tipti mundaı jaǵdaıda da óz quqyqtaryn qorǵaýǵa kóshti. Al taǵy biri ózderiniń quqyǵyn neke shartyna qosýǵa kiristi - bul ony saqtaýdyń kepili retinde (shekteýlerge qaramastan, Saýd Arabııasyndaǵy áıelder sotqa júgine alady, al kelisimshartty buzý ajyrasýdyń resmı sebebi bolýy múmkin). Mundaı kelisimderge basqa jaǵdaılar engizilgen de jaǵdaılar bar - eger ol jumys istese, áıeli jalaqysyn ustap tura alatynyna kepildik nemese kúıeýi basqa áıel almaıtyny týraly ýáde beredi. Lıberalızaııa shekteýli bolsa da, dinı qyzmetkerler Abdýlmohsen Al-Ajemı atap ótkendeı, erler áıelderdiń shaǵymdaryna jaýap beredi. «Buryn qoǵam olardy estimeıtin» deıdi ol. - Kúıeýler daýly jaǵdaıda: «joq» dep jaýap berdi. Endi olar áıelderdi tyńdaıdy ».
Aýdarǵan "Adyrna" ulttyq portaly
