Ardaq Isataeva: Ómirdegi ákem — Bekmurat, Ónerdegi ákem — Bekbolat

2771
Adyrna.kz Telegram

- Ardaq, sizdi Qurmanǵazy atyn­­daǵy qazaq ulttyq kon­se­rva­torııasy Halyq áni kafedra­syny­­­­­­ń aǵa oqytýshysy retinde jaqsy bi­le­miz. Buǵan qosa Mádenıet qaı­ratkerisiz. Ánshilik qyryńyz da eshkimnen osal emes. Óner jáne ómir jolyńyzdyń qalyptasýyna negiz bolǵan, yqpal etken kisi­ler…
- Meniń ónerge kelýime se­bep­ker bolǵan eń aldymen ata-anam. Odan keıin alǵash 7 ja­sym­da kórshi Hadısha apaıdan Nur­ǵısa Tilendıevtiń «Ata tol­ǵaýyn» úırengenim esimde. Anam­nyń aıtýy boıynsha, odan erte­rek aıqaılap án aıtatyn kó­­ri­nemin. Biraq ol qylyqtarym jadymda asa saqtalmapty. Ózim ónerge degen qyzyǵýshy­lyǵym­nyń oıanǵanyn osy 7 jasymnan bastap esepteımin.
3-synyptan bes jyl týǵan jerim — Jambyl oblysy, Sary­sý aýdany, Kalının aýylyndaǵy mýzykalyq mektepte dáris alyp, 1993 jyly Lenın atyndaǵy or­ta mektepti bitirdim. Mektep qa­byrǵasynda júrgen kezde oqý­shylar arasyndaǵy, aýdandaǵy mádenı is-sharalarǵa kóp qaty­satynmyn. Sarysý aýdany Má­de­nıet úıiniń dırektory Rátbek aǵaıymyz mektepke kelip, meniń daýysymdy tyńdap, aýdandyq deńgeıdegi konertterge jıi shy­ǵaratyn boldy.

Al meni óner jolyna baýlyp, tikeleı uıytqy bolǵan birden-bir adam ol — mektep dırektory, balalar ja­zý­shysy Pernebaı Dúısenbın edi. Ol kisi Jánibek Kármenov, Aqseleý Seıdimbekovtermen ara­lasyp, qatar júrgen, úzeń­gi­les dostarynyń biri. Sol Per­nebaı aǵaıym meni eńbek, dene shynyqtyrý sııaqty sabaqtardan bosatyp, óziniń kabınetine kir­gizip alyp, Júsipbek Elebekov, Manarbek Erjanov, Jánibek Kármenovterdiń plastınkasyn tyńdatyp qoıatyn. «Seniń alda­ǵy maqsatyń — osy kisilerdiń ánin aıtyp, izin jalǵastyrý bo­lý kerek. Halyq áni men halyq kompozıtorlarynyń muralaryn nasıhattaýǵa tıissiń» dep erteli-kesh halyq mýzykasyna baǵyt­taýdan sharshamaıtyn.

Biraq shyny kerek, ol kezde ulttyq klassıkalyq ónerdi asa túsine bermeıtinmin. Óıtkeni bizdiń óńirde Arqa, Syr, Jetisý, Batys mektebi sııaqty ánshilik mektep qalyptaspaǵan. Úıretetin de eshkim joq. Áıteýir óz betimshe halyq ánderin, Maılyqojanyń termelerin, Altynbek Qoraz­baevtyń kópshilikke tanymal, tele-radıodan estip júrgen shyǵarmalaryn oryndaýdan as­paı­tynmyn.
Eń alǵash shyqqan úlken sah­nam — Taraz qalasynda ótken Ke­nen Ázirbaev atyndaǵy oblystyq oqýshylar arasyndaǵy baıqaý boldy. Oılamaǵan jerden úshinshi oryn alyp, osy saıystan keıin Pernebaı aǵaı «Sen qalaıda Qur­manǵazy atyndaǵy konserva­to­rııa­ǵa oqýǵa tús. Ol jerde Jánibek Kármenov jumys isteıdi. Sol kisiden tikeleı sabaq alýyń kerek» dep kúnde qulaǵyma quıyp otyra­tyndy shyǵardy. Ókinishke qaraı, men 11 synypqa kóshken jyly Jánibek Kármenov ómirden ótti. Báribir, bir jyldan keıin sol kisi sabaq bergen, jumys istegen ka­fedraǵa qujat tapsyr­dym. Bek­bolat Tileýhan aǵamyz jańadan konservatorııa bitirip, oqytý­shylyq qyzmetke qalyp jatyr eken. Qabyldaý synaǵyn Qaırat Baıbosynov aǵamyz alyp, «Daýy­syń jaqsy eken. Kishkene tárbıe­lep jibersek, senen túbinde jaqsy ánshi shyǵady» dep meni Bekbolat aǵanyń klasyna «Arqa mektebine» bóldi. Sóıtip, bes jyl konser­va­torııada oqydym. 2-kýrs­tan bas­tap Bekbolat aǵa meni Al­matydaǵy konert-festıval­derden qal­dyr­ǵan emes. Eshqashan janynan tastamaıtyn. Tipti apta saıyn toı­larǵa shyǵaryp, toptyń al­dynda án aıtqyzatyn. Munyń bári sahnaǵa tóselip, eldiń aldyna emin-erkin shyǵýyma, kásibı án­shi­lik ónerdi meńgerýime oń áser etti. Qazir oılap otyrsam, sol kezdegi konertterdiń kóptiginen jan-jaǵymyzǵa qaraılaýǵa sha­mamyz kelmepti.
Bekbolat aǵa áli kúnge kezdesip qalǵan jerde «Ardashok» dep ózine tartyp, jyly ushyrap turady. Ózim ákeden erte aıyrylǵan adam­myn. Ómirdegi ákem — Bek­murat bolatyn bolsa, ónerdegi ákem — ustazym Bekbolat Tileý­han.
- Bir kezderi «Gúlder» ansam­bilinde jumys istedińiz. Buǵan da Bekbolat aǵanyń kómegi tıdi me?
-1997 jyly sońǵy kýrsta oqyp júrip, Bekbolat aǵanyń aı­týymen Prezıdent orkestrinde bir jyl jumys jasadym. Kelesi jyly Qaraǵandy qalasynda Jú­sipbek Elebekov atyndaǵy I res­pýblık­alyq konkýrs uıymdas­tyrylyp, taǵy da sol Bekbolat aǵa­myzdyń keńesimen, aǵalyq aqylymen baryp qatysyp, 1 oryn ıelendim. Baıqaý aıaq­tal­ǵannan keıin qazylar alqasy­nyn­da otyrǵan professor Esmu­han Obaev «Sen bala ózi qaıda oqısyń?» dep surady. Men «Kon­servatorııany endi bitirdim» dep edim, «Jumysyń bar ma?» dedi. Joq ekenin jasyrmadym. Sodan ne kerek, «Bolashaǵy bar, ósip ke­le jatqan bala ekensiń. Seni «Gúl­der» ansambline jumysqa turǵyzaıyn» dedi. Qýanyp kettim. Almatyǵa kelgennen keıin Esmu­han aǵa ýádesin jutpaı, jumysqa ornalastyrdy. Onysymen qoı­maı «Turatyn jeriń bar ma?» demesi bar ma? Jańa oqý bitirgen jas mamanda páter qaıdan bol­syn?! Jaǵdaıymdy bilgen soń, mádenıet qyzmetkerlerine arnal­ǵan jataqhanadan bir bólme alyp berdi. Sóıtip, oılamaǵan jerden jolym bolyp, «Gúlder» memleket­tik ansamblinde 7 jyl ter tóktim. 2000 jyly Bekbolat aǵa «Men As­tanaǵa qyzmetke bara jatyrmyn. Seni konservatorııadaǵy ornyma yńǵaıly degen senimmen usynys jasap otyrmyn. Úmitimdi aqtar­syń dep oılaımyn» dep shaqyrǵan soń, sózin jerge tastamaı, osynda keldim. Sodan beri 11 jyl ótipti. Bastapqyda eki jyldaı «Gúlder» men konservatorııadaǵy jumy­sym­dy qatar alyp júrdim.
- «Gúlderden» ketýge ne sebep boldy?
- Negizi, «Gúlderden» ketem degen oıym bolǵan joq. Jasym otyzǵa endi tolǵanda basshylyq tarapynan «Óz erikterińizben aryz jazyńyzdar. Oryndaryńyz­ǵa jastar kelsin» degen ashyq áń­gimeler aıtyldy. Biraq eshqandaı ókinish joq. Oqytýshylyq qyzme­tim de jaman emes. Talaı shákirt tárbıelep shyǵardym. Aldy ta­ny­mal bolyp úlgerdi.
- Atap aıtqanda, olar kimder?
- Eń birinshi shákirtim — Erlan Rysqalı. Qazir T.Júrgenov atyn­daǵy óner akademııasynda sabaq beredi. Halyqaralyq, respýblı­kalyq baıqaýlardyń jeńimpazy. Odan keıin Perızat Turarova, Astanadaǵy Prezıdenttik máde­nıet ortalyǵynda, sondaı-aq Áı­gerim Nartúıeeva Chaıkovskıı atyndaǵy Almaty mýzykalyq kol­­ledjinde, Talǵat Ábýǵazy Jú­sipbek Elebekov atyndaǵy es­trada jáne ırk kolledjinde ju­mys isteıdi.
- Shákirtterińizden eń birinshi neni talap etesiz?
- Eń birinshi ándi buzbaı, bur­malamaı, óz qalybynda orynda­ǵandaryn qalaımyn. Ulttyq klas­sıkalyq ónerdi estradamen aralastyryp, jón-josyqsyz «byl­ǵaýdyń» qajeti joq. Dástúrli án óz dárejesinde, óz deńgeıinde, óz bıiginde aıtylýy kerek. Keıbir balalar «dástúrli ándi áýeli ha­lyqqa jetýi úshin estradaǵa qosyp tyńdatsaq» degen oılaryn aıta­dy. Men buǵan túbegeıli qarsy­myn. Eshkimge de mundaı keńes ber­mes edim.
Ózimdi qatal, qabaǵyn ash­paı­tyn muǵalimmin dep aıta almaı­myn. Baýyrlaryma qalaı qarasam, stýdentterime de solaı qaraımyn. Biraq betimen jiberip te qoımaı­myn. Kerek jerinde erkeletip, kerek jerinde talap etemin. Qazir oqyp, úırenip, ıgerip almasa, erteń úıli-barandy bolǵannan soń, «keıin kerek ýaqytynda ja­sap alamyn» deý beker áýreshilik. Ýaqytynda jasalmaǵan dúnıe, ýaqytynda irgetasy qalanbaǵan bilim, keıin mıǵa qonady degenge sene bermeımin. Jas kezińde jınaǵan qor, jattalǵan repertýar ómirboıy azyq bolary sózsiz. Jalpy, balalardyń talaby, aıaqa­lysy jaman emes. Konserva­torı­ıa­ny kezinde 7-8 bala ǵana bitirse, qazir 14-15 balaǵa deıin qabyl­danady. Sonyń asyp ketse, tórt-beseýi ǵana óz ornyn tabady. Qal­ǵandary toı qýalap, basqa jolmen ketedi. Bir áttegen-aıy, osy. Keń­es úkimeti kezinde qoly bos adam bolmaýshy edi, qazir kerisinshe jumys isteıtinderden «eki qolǵa bir kúrek tappaı», bos júrgender kóp. Jastar arasyndaǵy jumys­syzdyq janǵa batady.
- Shyǵarmashylyq keshińizdi qashan tamashalaımyz?
- Osy ýaqytqa deıin bir kon­ert ótkizgen emespin. Onyń qa­shan júzege asatyny da belgisiz. Jeke shyǵarmashylyq kesh ótkizý­ge ánshilik jaǵynan qaýqarym jet­kenimen, qarjylyq turǵyda qaýqarym jetpeıdi. Ózime-ózim prodıýsermin. Ózime-ózim demeý­shimin. Ánderimdi óz qarajatyma jazdyrtyp, kıimderimdi de óz tapqan tıyn-tebenime tikkizemin. «Qarjy jaǵynan kómektesińiz» dep eshkimniń aldynan ótken joq­pyn. Ótkim de kelmeıdi. Konert qoıý úshin jarnama jasap, afısha shyǵaryp, zaldy jalǵa alyp, bıletti de óziń satýyń kereksiń. Maǵan deıin de konert qoıǵan aǵa-apalarymyzdyń keshine ha­lyq jınalmaı jatqanyn kórip júrmiz. Zııaly qaýym bolsa da tó­be kórsetpeıdi. Topyrlaǵan mek­tep oqýshysy men stýdenttiń al­dynda esep beresiń. Osyny kórip otyryp, oılanasyń. Kózsiz baty­rlyqqa bara almaısyń. Jeke konert qoımasam da Qudaıǵa shúkir, ónerde óz ornym bar. Ha­lyqtyń aldynda júrgenime on bes jyldan asa ýaqyt bolypty. Jyr­shy Uljan Baıbosynova ekeý­miz Amerıkanyń eń iri on shtatynda, Ispanııa, Italııa, Franııa, Qy­taı, Sıngapýr, Gonkong jáne TMD elderinde óner kórsetip, respýblıkanyń túkpir-túkpirin araladyq.
2001 jyly úntaspa shyǵaryp, biraz ánderimdi tyńdarmandaryma usynǵan edim. Qudaı buıyrtsa, osy jyldyń aıaǵynda taǵy bir dısk shyǵarǵym keledi. Elý shaqty ánim daıyn tur. Onyń barlyǵyn birdeı jaryqqa shyǵarmasam da, shamama qaraı mindetti túrde bir albom qoldaryńyzǵa tıetin bo­la­dy. Jalpy, shyǵarmashylyq kesh, albom degende aıtpaı ketýge bolmaıtyn taǵy bir úlken másele bar.
- Qandaı?
- Máselen, bizde koreı, orys, uıǵyr, nemis teatrlary bar. Oǵan Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatryn qosyńyz. Árkim óz ult­tyq ónerin, mádenıetin, ádet-ǵu­ryp, salt-dástúrin damytyp, ór­ken­detip, óz aldyna otaý tigip otyr. Biraq qazaqtyń án-kúıin dáripteıtin, kóneden kele jatqan qundy jyr-dastandaryn ulyqtaı­tyn Ulttyq klassıkalyq óner ortalyǵy joq. Nege? Biz óz óne­ri­mizdi órkendetetin, eshkimnen tentirep, arendaǵa zal suramaı­tyndaı óz oshaǵymyz, óz ǵımara­ty­myz, óz konerttik zalymyz ashylsa dep armandaımyz. Esigi­niń aldynda «búgin pálensheniń konerti eken ǵoı» dep kóldeneń ketip bara jatqan kisi kóz toq­ta­typ qaraıtyndaı jarnamamyz ilinip tursa, sheteldikter kelip kórip, birimizdiń ánimizge, biri­miz­diń kúıimizge tańdaı qaǵyp ketip jatsa, jaman ba? «Búgin kimniń ke­shi eken?» dep halyq izdep, su­rastyryp júrse, dástúrli ónerdiń qarqyndy damýy degen osy emes pe? Táýelsizdik alǵanyna 20 jyl tolǵan egemendi eldiń áli kúnge Ulttyq klassıkalyq óner orta­ly­ǵynyń bolmaýy qalaı? Osy jaıttarǵa joǵary jaqtaǵy quzyr­ly oryndar oılansa eken!
Bir telearnany dástúrli óner­ge berip qoısaq ta artyq etpeıdi. Koreı, uıǵyr, tatar halyqtary azannan-keshke deıin ulttyq ónerin, qolónerin nasıhattap ja­tady ǵoı. Bizdiń olardan nemiz kem? Jalǵyz «Qazaqstan» arna­synda bir-eki baǵdarlamamyz bar. Onyń óziniń jumys isteýine keıde shek qoıylady. Ulttyq klassıka­lyq óner ortalyǵymen qatar, qan­sha arna bolsa, solardyń ár­qaı­sysynda ulttyq ónerge qatys­ty baǵdarlamalar ashylýy mindet dep bilemin.
- Úkimettik deńgeıdegi konert­terge jıi shyǵatyn ánshilerdiń biri­siz. Osy usynystaryńyzdy jaýap­ty mekemelerge jetkizýdiń sáti túspedi me?
- Úkimettik konertterge kóp shyǵamyn dep aıta almaımyn. Keıde uıymdastyrýshylar «Jas qyzdar kerek» dep izdep jatady. Sypaıylap «Sizder sahnaǵa shy­ǵyp júrsizder ǵoı» degenge kel­tiredi. Árıne, jastardyń shyq­qa­nyna qarsy emespiz. Biraq ánshi 25-30 jasynda kásibı túrde qalyptasyp, tolysyp, kemeline keledi. Sahnadaǵy tájirıbeń ul­ǵaıa­dy. Ánge degen kózqarasyń ózgerip, daýysyń da ábden ornyq­qan ýaqytta, kerek bolmaı qala­tynyń jaman. Qazir men 35 jas­tan astym. Naǵyz án aıtatyn kezimiz ǵoı. Adamnyń jasyna em­es, kásibı sheberligine kóńil bólý­diń ornyna, «Túri qandaı, fıgýra­sy qandaı?» degen de áń­gime aıtylyp qalady. Ol jerde qyz synyn ótkizgeli jatqan esh­kim joq qoı. Bilgen adamǵa bul maǵan emes, ónerge jasalǵan qııanat.
Ol az deseńiz, bir jarym saǵat­tan asatyn úlken konertterde dástúrli ónerge 10-15 mınýt-aq beriledi. Sol ýaqyttyń ishinde 4-5 qyz shyǵyp, halyq ánin oryndap, bir orkestr kúı tartyp, dom­byrashylar toby poppýrı oınap úlgerýi qajet. Tórt-bes ándi bir shýmaǵy men bir qaıyrmasyn ǵana qaıyrǵanda bes ánińiz, eki jarym án bolyp shyǵady. Ne basy joq, ne aıaǵy joq. Odan da ár mektepten kezektestirip, eki ánshiden shaqy­ryp, bir-bir ánnen tolyqtyryp oryndatpaı ma? Osyndaı dúnıe­ler qarnymdy qatty ashtyrady. Joǵarydaǵylar muny ózderi kór­meıdi, tómendegiler aıtsa, ekinshi konertke jolatpaıdy.
- Osyndaı keleńsizdikterge jabyrqap qalatyn sátterińizde kim­derge júginesiz? Kimdermen syr­la­syp, kimderdiń pikirine qulaq asasyz?
- Kózi tirisinde marqum Qar­shyǵa aǵa «Senen úlken úmit kúte­min» dep qatty qolpashtaıtyn. Muhıttyń áni «Aınamkózdi» ke­zin­de Kúlásh Baıseıitova orkestr­men oryndaǵan eken. «Sony men orkestrge túsirip, sen shyrqasań» deıtin. «Aǵa, menen basqa da «Aı­namkózdi» aıtyp júrgen apaı­lary­myz kóp qoı» degen sózime, «Seniń oryndaǵanyńdy qalaı­myn. Birge jasaıyq osyny» deýshi edi. Asanáli Áshimov, aqyn Ja­ryl­qasyn Amanov jáne ózge de betke ustar azamattar únemi «Aı­na­laıyn» dep arqamnan qaǵyp júredi. Degenmen, ánshiniń ózine eshqashan kóńili tolmaıtyn táriz­di. Múmkin, ózin keremetpin dep oılaıtyndar bar shyǵar, men «bol­dym-toldym» dep aıta almaı­myn. Eski úntaspalardy tyńdap otyryp, «Shirkin-aı, nege men osy aǵa-apalarymyz sııaqty aıt­paımyn» dep oılanyp qalamyn. Sondaıda ónerde birge júrgen dostarym «Árkimniń óz orny bar» degende sabama túsemin. Erkin Shúkimanov, Tileýles Qurman­ǵa­lıev, Uljan Baıbosynova, Murat Ábýǵazy syndy áriptesterim óne­rime qatysty syn-eskertpelerin nemese jaqsy lebizderin bildirip jatady. Onyń barlyǵyn es­ke­re­min. Bir-birimizdiń artyqshyly­ǵymyzdy aıtyp, kem-ketigimizdi janashyrlyqpen túzeımiz. Maǵan syn aıtqan adamǵa eshqashan «óziń­di jóndep al» degen emespin. Al orynsyz artyq ketip bara jat­qan­dar bolsa, ornyna qoıamyn.
- «Segiz qyrly» oıyn-saýyq baǵdarlamasynda qatysýshylarǵa keıde batyryp, keıde mereıin asyryp, kótermelep jatasyz…
- «Segiz qyrly» baǵdarla­ma­synda qazylar quramynda otyr­ǵanyma eki jyldan asty. Basynda Arqa mektebinen Qaırat aǵamyz tórelik etetin. Ol kisi otyrǵan jerde ádiletsizdik bolmaıdy. «Aq dege­ni alǵys, qara degeni qarǵys». Qaırat aǵa qyzmet babymen As­tanaǵa aýysqannan keıin Saǵatbek Qalıev qolqa salyp, men kelistim. Balalardyń baǵasyn ádil berýge tyrysamyz. Keıde kóterip, keıde tómendetip beremiz. Bizdiń tómen­detkenimizden tómendep, kóterge­nimizd­en keremet bolyp ketpeıdi. Osyndaı baǵdarlamalarǵa qatys­qandary ózderine paıdaly. Men shákirtterime árdaıym «Tele-baǵdarlamalarǵa, konkýrstarǵa qatysyp otyryńdar» dep keńes beremin. Jeńý, oryn alý mindet emes, esesine tájirıbe jınaqtap, orta kórip qaıtady. Shamalaryn baǵamdaıdy. Serpin paıda bolady. Ózin-ózi tárbıeleýge múmkindik, jol ashady.
- Esmuhan Obaev alyp bergen jataqhanada neshe jyl turdy­ńyz?
- Bes jyl konservatorııanyń, 7 jyl «Gúlderdiń» jataqhanasynda turdym. 2005 jyly ulym Bekbol­dy bosanyp, perzenthanada jat­qan kúni «erteń kiltińizdi alyp ke­tińiz» dep ákimshilikten habar­la­s­ty. Sóıtip, meniń ornyma sińi­­lim baryp, Imanǵalı Tasma­ǵam­betovtiń qolynan eki bólmeli páterdiń kiltin alyp qaıtty. Qu­daıǵa táýbe, qazir sol úıimde turyp jatyrmyn. Jumystan bos ýaqytta gúl ósirgendi jaqsy kóre­mi­n. Úıim gúlbaǵyna kóbirek uq­saıdy. Bir terezeniń aldynda birneshe gúl ósip turady. Ósim­­dik­terimdi qarap, sý quıyp, sar­ǵaıǵan japyraqtaryn úzip, súrtip júr­gen­nen janym lázzat alady.
Qolym qalt etkende sahnalyq kostıýmderimniń eskızin syzǵandy unatamyn. Bas kıimderimniń úki­sin qoldan jasaımyn. Bul meniń aqshamnyń joqtyǵynan emes, ózim­niń jan qalaýym, kóńilim súıe­tin is.
Ákem ómirden erte ketti. Sheshem bar. Bir uıadan taraǵan bes balamyz. Altyn asyqtaı ulym ósip keledi. Bıyl mektepke bardy. Kúndiz-túni sol balam jaqsy azamat bolyp ósse eken dep oılaı­myn.


Áńgimelesken Qanshaıym BAIDÁÝLET, «Aıqyn».

Pikirler