- Ardaq, sızdı Qūrmanǧazy atyndaǧy qazaq ūlttyq konservatoriiasy Halyq änı kafedrasynyŋ aǧa oqytuşysy retınde jaqsy bılemız. Būǧan qosa Mädeniet qairatkerısız. Änşılık qyryŋyz da eşkımnen osal emes. Öner jäne ömır jolyŋyzdyŋ qalyptasuyna negız bolǧan, yqpal etken kısıler…
- Menıŋ önerge keluıme sebepker bolǧan eŋ aldymen ata-anam. Odan keiın alǧaş 7 jasymda körşı Hadişa apaidan Nūrǧisa Tılendievtıŋ «Ata tolǧauyn» üirengenım esımde. Anamnyŋ aituy boiynşa, odan erterek aiqailap än aitatyn körınemın. Bıraq ol qylyqtarym jadymda asa saqtalmapty. Özım önerge degen qyzyǧuşylyǧymnyŋ oianǧanyn osy 7 jasymnan bastap esepteimın.
3-synyptan bes jyl tuǧan jerım — Jambyl oblysy, Sarysu audany, Kalinin auylyndaǧy muzykalyq mektepte därıs alyp, 1993 jyly Lenin atyndaǧy orta mekteptı bıtırdım. Mektep qabyrǧasynda jürgen kezde oquşylar arasyndaǧy, audandaǧy mädeni ıs-şaralarǧa köp qatysatynmyn. Sarysu audany Mädeniet üiınıŋ direktory Rätbek aǧaiymyz mektepke kelıp, menıŋ dauysymdy tyŋdap, audandyq deŋgeidegı konsertterge jiı şyǧaratyn boldy.
Al menı öner jolyna baulyp, tıkelei ūiytqy bolǧan bırden-bır adam ol — mektep direktory, balalar jazuşysy Pernebai Düisenbin edı. Ol kısı Jänıbek Kärmenov, Aqseleu Seidımbekovtermen aralasyp, qatar jürgen, üzeŋgıles dostarynyŋ bırı. Sol Pernebai aǧaiym menı eŋbek, dene şynyqtyru siiaqty sabaqtardan bosatyp, özınıŋ kabinetıne kırgızıp alyp, Jüsıpbek Elebekov, Manarbek Erjanov, Jänıbek Kärmenovterdıŋ plastinkasyn tyŋdatyp qoiatyn. «Senıŋ aldaǧy maqsatyŋ — osy kısılerdıŋ änın aityp, ızın jalǧastyru bolu kerek. Halyq änı men halyq kompozitorlarynyŋ mūralaryn nasihattauǧa tiıssıŋ» dep ertelı-keş halyq muzykasyna baǧyttaudan şarşamaityn.Bıraq şyny kerek, ol kezde ūlttyq klassikalyq önerdı asa tüsıne bermeitınmın. Öitkenı bızdıŋ öŋırde Arqa, Syr, Jetısu, Batys mektebı siiaqty änşılık mektep qalyptaspaǧan. Üiretetın de eşkım joq. Äiteuır öz betımşe halyq änderın, Mailyqojanyŋ termelerın, Altynbek Qorazbaevtyŋ köpşılıkke tanymal, tele-radiodan estıp jürgen şyǧarmalaryn oryndaudan aspaitynmyn. Eŋ alǧaş şyqqan ülken sahnam — Taraz qalasynda ötken Kenen Äzırbaev atyndaǧy oblystyq oquşylar arasyndaǧy baiqau boldy. Oilamaǧan jerden üşınşı oryn alyp, osy saiystan keiın Pernebai aǧai «Sen qalaida Qūrmanǧazy atyndaǧy konservatoriiaǧa oquǧa tüs. Ol jerde Jänıbek Kärmenov jūmys ısteidı. Sol kısıden tıkelei sabaq aluyŋ kerek» dep künde qūlaǧyma qūiyp otyratyndy şyǧardy. Ökınışke qarai, men 11 synypqa köşken jyly Jänıbek Kärmenov ömırden öttı. Bärıbır, bır jyldan keiın sol kısı sabaq bergen, jūmys ıstegen kafedraǧa qūjat tapsyrdym. Bekbolat Tıleuhan aǧamyz jaŋadan konservatoriia bıtırıp, oqytuşylyq qyzmetke qalyp jatyr eken. Qabyldau synaǧyn Qairat Baibosynov aǧamyz alyp, «Dauysyŋ jaqsy eken. Kışkene tärbielep jıbersek, senen tübınde jaqsy änşı şyǧady» dep menı Bekbolat aǧanyŋ klasyna «Arqa mektebıne» böldı. Söitıp, bes jyl konservatoriiada oqydym. 2-kurstan bastap Bekbolat aǧa menı Almatydaǧy konsert-festivalderden qaldyrǧan emes. Eşqaşan janynan tastamaityn. Tıptı apta saiyn toilarǧa şyǧaryp, toptyŋ aldynda än aitqyzatyn. Mūnyŋ bärı sahnaǧa töselıp, eldıŋ aldyna emın-erkın şyǧuyma, käsıbi änşılık önerdı meŋgeruıme oŋ äser ettı. Qazır oilap otyrsam, sol kezdegı konsertterdıŋ köptıgınen jan-jaǧymyzǧa qarailauǧa şamamyz kelmeptı. Bekbolat aǧa älı künge kezdesıp qalǧan jerde «Ardaşok» dep özıne tartyp, jyly ūşyrap tūrady. Özım äkeden erte aiyrylǧan adammyn. Ömırdegı äkem — Bekmūrat bolatyn bolsa, önerdegı äkem — ūstazym Bekbolat Tıleuhan. - Bır kezderı «Gülder» ansambılınde jūmys ıstedıŋız. Būǧan da Bekbolat aǧanyŋ kömegı tidı me? -1997 jyly soŋǧy kursta oqyp jürıp, Bekbolat aǧanyŋ aituymen Prezident orkestrınde bır jyl jūmys jasadym. Kelesı jyly Qaraǧandy qalasynda Jüsıpbek Elebekov atyndaǧy I respublikalyq konkurs ūiymdastyrylyp, taǧy da sol Bekbolat aǧamyzdyŋ keŋesımen, aǧalyq aqylymen baryp qatysyp, 1 oryn ielendım. Baiqau aiaqtalǧannan keiın qazylar alqasynynda otyrǧan professor Esmūhan Obaev «Sen bala özı qaida oqisyŋ?» dep sūrady. Men «Konservatoriiany endı bıtırdım» dep edım, «Jūmysyŋ bar ma?» dedı. Joq ekenın jasyrmadym. Sodan ne kerek, «Bolaşaǧy bar, ösıp kele jatqan bala ekensıŋ. Senı «Gülder» ansamblıne jūmysqa tūrǧyzaiyn» dedı. Quanyp kettım. Almatyǧa kelgennen keiın Esmūhan aǧa uädesın jūtpai, jūmysqa ornalastyrdy. Onysymen qoimai «Tūratyn jerıŋ bar ma?» demesı bar ma? Jaŋa oqu bıtırgen jas mamanda päter qaidan bolsyn?! Jaǧdaiymdy bılgen soŋ, mädeniet qyzmetkerlerıne arnalǧan jataqhanadan bır bölme alyp berdı. Söitıp, oilamaǧan jerden jolym bolyp, «Gülder» memlekettık ansamblınde 7 jyl ter töktım. 2000 jyly Bekbolat aǧa «Men Astanaǧa qyzmetke bara jatyrmyn. Senı konservatoriiadaǧy ornyma yŋǧaily degen senımmen ūsynys jasap otyrmyn. Ümıtımdı aqtarsyŋ dep oilaimyn» dep şaqyrǧan soŋ, sözın jerge tastamai, osynda keldım. Sodan berı 11 jyl ötıptı. Bastapqyda ekı jyldai «Gülder» men konservatoriiadaǧy jūmysymdy qatar alyp jürdım. - «Gülderden» ketuge ne sebep boldy? - Negızı, «Gülderden» ketem degen oiym bolǧan joq. Jasym otyzǧa endı tolǧanda basşylyq tarapynan «Öz erıkterıŋızben aryz jazyŋyzdar. Oryndaryŋyzǧa jastar kelsın» degen aşyq äŋgımeler aityldy. Bıraq eşqandai ökınış joq. Oqytuşylyq qyzmetım de jaman emes. Talai şäkırt tärbielep şyǧardym. Aldy tanymal bolyp ülgerdı. - Atap aitqanda, olar kımder? - Eŋ bırınşı şäkırtım — Erlan Rysqali. Qazır T.Jürgenov atyndaǧy öner akademiiasynda sabaq beredı. Halyqaralyq, respublikalyq baiqaulardyŋ jeŋımpazy. Odan keiın Perizat Tūrarova, Astanadaǧy Prezidenttık mädeniet ortalyǧynda, sondai-aq Äigerım Nartüieeva Chaikovskii atyndaǧy Almaty muzykalyq kolledjınde, Talǧat Äbuǧazy Jüsıpbek Elebekov atyndaǧy estrada jäne sirk kolledjınde jūmys ısteidı. - Şäkırtterıŋızden eŋ bırınşı nenı talap etesız? - Eŋ bırınşı ändı būzbai, būrmalamai, öz qalybynda oryndaǧandaryn qalaimyn. Ūlttyq klassikalyq önerdı estradamen aralastyryp, jön-josyqsyz «bylǧaudyŋ» qajetı joq. Dästürlı än öz därejesınde, öz deŋgeiınde, öz biıgınde aityluy kerek. Keibır balalar «dästürlı ändı äuelı halyqqa jetuı üşın estradaǧa qosyp tyŋdatsaq» degen oilaryn aitady. Men būǧan tübegeilı qarsymyn. Eşkımge de mūndai keŋes bermes edım. Özımdı qatal, qabaǧyn aşpaityn mūǧalımmın dep aita almaimyn. Bauyrlaryma qalai qarasam, studentterıme de solai qaraimyn. Bıraq betımen jıberıp te qoimaimyn. Kerek jerınde erkeletıp, kerek jerınde talap etemın. Qazır oqyp, üirenıp, igerıp almasa, erteŋ üilı-barandy bolǧannan soŋ, «keiın kerek uaqytynda jasap alamyn» deu beker äureşılık. Uaqytynda jasalmaǧan dünie, uaqytynda ırgetasy qalanbaǧan bılım, keiın miǧa qonady degenge sene bermeimın. Jas kezıŋde jinaǧan qor, jattalǧan repertuar ömırboiy azyq bolary sözsız. Jalpy, balalardyŋ talaby, aiaqalysy jaman emes. Konservatoriiany kezınde 7-8 bala ǧana bıtırse, qazır 14-15 balaǧa deiın qabyldanady. Sonyŋ asyp ketse, tört-beseuı ǧana öz ornyn tabady. Qalǧandary toi qualap, basqa jolmen ketedı. Bır ättegen-aiy, osy. Keŋes ükımetı kezınde qoly bos adam bolmauşy edı, qazır kerısınşe jūmys ısteitınderden «ekı qolǧa bır kürek tappai», bos jürgender köp. Jastar arasyndaǧy jūmyssyzdyq janǧa batady. - Şyǧarmaşylyq keşıŋızdı qaşan tamaşalaimyz? - Osy uaqytqa deiın bır konsert ötkızgen emespın. Onyŋ qaşan jüzege asatyny da belgısız. Jeke şyǧarmaşylyq keş ötkızuge änşılık jaǧynan qauqarym jetkenımen, qarjylyq tūrǧyda qauqarym jetpeidı. Özıme-özım prodiusermın. Özıme-özım demeuşımın. Änderımdı öz qarajatyma jazdyrtyp, kiımderımdı de öz tapqan tiyn-tebenıme tıkkızemın. «Qarjy jaǧynan kömektesıŋız» dep eşkımnıŋ aldynan ötken joqpyn. Ötkım de kelmeidı. Konsert qoiu üşın jarnama jasap, afişa şyǧaryp, zaldy jalǧa alyp, bilettı de özıŋ satuyŋ kereksıŋ. Maǧan deiın de konsert qoiǧan aǧa-apalarymyzdyŋ keşıne halyq jinalmai jatqanyn körıp jürmız. Ziialy qauym bolsa da töbe körsetpeidı. Topyrlaǧan mektep oquşysy men studenttıŋ aldynda esep beresıŋ. Osyny körıp otyryp, oilanasyŋ. Közsız batyrlyqqa bara almaisyŋ. Jeke konsert qoimasam da Qūdaiǧa şükır, önerde öz ornym bar. Halyqtyŋ aldynda jürgenıme on bes jyldan asa uaqyt bolypty. Jyrşy Ūljan Baibosynova ekeumız Amerikanyŋ eŋ ırı on ştatynda, İspaniia, İtaliia, Fransiia, Qytai, Singapur, Gonkong jäne TMD elderınde öner körsetıp, respublikanyŋ tükpır-tükpırın araladyq. 2001 jyly üntaspa şyǧaryp, bıraz änderımdı tyŋdarmandaryma ūsynǧan edım. Qūdai būiyrtsa, osy jyldyŋ aiaǧynda taǧy bır disk şyǧarǧym keledı. Elu şaqty änım daiyn tūr. Onyŋ barlyǧyn bırdei jaryqqa şyǧarmasam da, şamama qarai mındettı türde bır albom qoldaryŋyzǧa tietın bolady. Jalpy, şyǧarmaşylyq keş, albom degende aitpai ketuge bolmaityn taǧy bır ülken mäsele bar. - Qandai? - Mäselen, bızde korei, orys, ūiǧyr, nemıs teatrlary bar. Oǧan Abai atyndaǧy opera jäne balet teatryn qosyŋyz. Ärkım öz ūlttyq önerın, mädenietın, ädet-ǧūryp, salt-dästürın damytyp, örkendetıp, öz aldyna otau tıgıp otyr. Bıraq qazaqtyŋ än-küiın därıpteitın, köneden kele jatqan qūndy jyr-dastandaryn ūlyqtaityn Ūlttyq klassikalyq öner ortalyǧy joq. Nege? Bız öz önerımızdı örkendetetın, eşkımnen tentırep, arendaǧa zal sūramaityndai öz oşaǧymyz, öz ǧimaratymyz, öz konserttık zalymyz aşylsa dep armandaimyz. Esıgınıŋ aldynda «bügın pälenşenıŋ konsertı eken ǧoi» dep köldeneŋ ketıp bara jatqan kısı köz toqtatyp qaraityndai jarnamamyz ılınıp tūrsa, şeteldıkter kelıp körıp, bırımızdıŋ änımızge, bırımızdıŋ küiımızge taŋdai qaǧyp ketıp jatsa, jaman ba? «Bügın kımnıŋ keşı eken?» dep halyq ızdep, sūrastyryp jürse, dästürlı önerdıŋ qarqyndy damuy degen osy emes pe? Täuelsızdık alǧanyna 20 jyl tolǧan egemendı eldıŋ älı künge Ūlttyq klassikalyq öner ortalyǧynyŋ bolmauy qalai? Osy jaittarǧa joǧary jaqtaǧy qūzyrly oryndar oilansa eken! Bır telearnany dästürlı önerge berıp qoisaq ta artyq etpeidı. Korei, ūiǧyr, tatar halyqtary azannan-keşke deiın ūlttyq önerın, qolönerın nasihattap jatady ǧoi. Bızdıŋ olardan nemız kem? Jalǧyz «Qazaqstan» arnasynda bır-ekı baǧdarlamamyz bar. Onyŋ özınıŋ jūmys ısteuıne keide şek qoiylady. Ūlttyq klassikalyq öner ortalyǧymen qatar, qanşa arna bolsa, solardyŋ ärqaisysynda ūlttyq önerge qatysty baǧdarlamalar aşyluy mındet dep bılemın. - Ükımettık deŋgeidegı konsertterge jiı şyǧatyn änşılerdıŋ bırısız. Osy ūsynystaryŋyzdy jauapty mekemelerge jetkızudıŋ sätı tüspedı me? - Ükımettık konsertterge köp şyǧamyn dep aita almaimyn. Keide ūiymdastyruşylar «Jas qyzdar kerek» dep ızdep jatady. Sypaiylap «Sızder sahnaǧa şyǧyp jürsızder ǧoi» degenge keltıredı. Ärine, jastardyŋ şyqqanyna qarsy emespız. Bıraq änşı 25-30 jasynda käsıbi türde qalyptasyp, tolysyp, kemelıne keledı. Sahnadaǧy täjıribeŋ ūlǧaiady. Änge degen közqarasyŋ özgerıp, dauysyŋ da äbden ornyqqan uaqytta, kerek bolmai qalatynyŋ jaman. Qazır men 35 jastan astym. Naǧyz än aitatyn kezımız ǧoi. Adamnyŋ jasyna emes, käsıbi şeberlıgıne köŋıl böludıŋ ornyna, «Türı qandai, figurasy qandai?» degen de äŋgıme aitylyp qalady. Ol jerde qyz synyn ötkızgelı jatqan eşkım joq qoi. Bılgen adamǧa būl maǧan emes, önerge jasalǧan qiianat. Ol az deseŋız, bır jarym saǧattan asatyn ülken konsertterde dästürlı önerge 10-15 minut-aq berıledı. Sol uaqyttyŋ ışınde 4-5 qyz şyǧyp, halyq änın oryndap, bır orkestr küi tartyp, dombyraşylar toby poppuri oinap ülgeruı qajet. Tört-bes ändı bır şumaǧy men bır qaiyrmasyn ǧana qaiyrǧanda bes änıŋız, ekı jarym än bolyp şyǧady. Ne basy joq, ne aiaǧy joq. Odan da är mektepten kezektestırıp, ekı änşıden şaqyryp, bır-bır ännen tolyqtyryp oryndatpai ma? Osyndai dünieler qarnymdy qatty aştyrady. Joǧarydaǧylar mūny özderı körmeidı, tömendegıler aitsa, ekınşı konsertke jolatpaidy. - Osyndai keleŋsızdıkterge jabyrqap qalatyn sätterıŋızde kımderge jügınesız? Kımdermen syrlasyp, kımderdıŋ pıkırıne qūlaq asasyz? - Közı tırısınde marqūm Qarşyǧa aǧa «Senen ülken ümıt kütemın» dep qatty qolpaştaityn. Mūhittyŋ änı «Ainamközdı» kezınde Küläş Baiseiıtova orkestrmen oryndaǧan eken. «Sony men orkestrge tüsırıp, sen şyrqasaŋ» deitın. «Aǧa, menen basqa da «Ainamközdı» aityp jürgen apailarymyz köp qoi» degen sözıme, «Senıŋ oryndaǧanyŋdy qalaimyn. Bırge jasaiyq osyny» deuşı edı. Asanälı Äşımov, aqyn Jarylqasyn Amanov jäne özge de betke ūstar azamattar ünemı «Ainalaiyn» dep arqamnan qaǧyp jüredı. Degenmen, änşınıŋ özıne eşqaşan köŋılı tolmaityn tärızdı. Mümkın, özın keremetpın dep oilaityndar bar şyǧar, men «boldym-toldym» dep aita almaimyn. Eskı üntaspalardy tyŋdap otyryp, «Şırkın-ai, nege men osy aǧa-apalarymyz siiaqty aitpaimyn» dep oilanyp qalamyn. Sondaida önerde bırge jürgen dostarym «Ärkımnıŋ öz orny bar» degende sabama tüsemın. Erkın Şükımanov, Tıleules Qūrmanǧaliev, Ūljan Baibosynova, Mūrat Äbuǧazy syndy ärıptesterım önerıme qatysty syn-eskertpelerın nemese jaqsy lebızderın bıldırıp jatady. Onyŋ barlyǧyn eskeremın. Bır-bırımızdıŋ artyqşylyǧymyzdy aityp, kem-ketıgımızdı janaşyrlyqpen tüzeimız. Maǧan syn aitqan adamǧa eşqaşan «özıŋdı jöndep al» degen emespın. Al orynsyz artyq ketıp bara jatqandar bolsa, ornyna qoiamyn. - «Segız qyrly» oiyn-sauyq baǧdarlamasynda qatysuşylarǧa keide batyryp, keide mereiın asyryp, kötermelep jatasyz… - «Segız qyrly» baǧdarlamasynda qazylar qūramynda otyrǧanyma ekı jyldan asty. Basynda Arqa mektebınen Qairat aǧamyz törelık etetın. Ol kısı otyrǧan jerde ädıletsızdık bolmaidy. «Aq degenı alǧys, qara degenı qarǧys». Qairat aǧa qyzmet babymen Astanaǧa auysqannan keiın Saǧatbek Qaliev qolqa salyp, men kelıstım. Balalardyŋ baǧasyn ädıl beruge tyrysamyz. Keide köterıp, keide tömendetıp beremız. Bızdıŋ tömendetkenımızden tömendep, kötergenımızden keremet bolyp ketpeidı. Osyndai baǧdarlamalarǧa qatysqandary özderıne paidaly. Men şäkırtterıme ärdaiym «Tele-baǧdarlamalarǧa, konkurstarǧa qatysyp otyryŋdar» dep keŋes beremın. Jeŋu, oryn alu mındet emes, esesıne täjıribe jinaqtap, orta körıp qaitady. Şamalaryn baǧamdaidy. Serpın paida bolady. Özın-özı tärbieleuge mümkındık, jol aşady. - Esmūhan Obaev alyp bergen jataqhanada neşe jyl tūrdyŋyz? - Bes jyl konservatoriianyŋ, 7 jyl «Gülderdıŋ» jataqhanasynda tūrdym. 2005 jyly ūlym Bekboldy bosanyp, perzenthanada jatqan künı «erteŋ kıltıŋızdı alyp ketıŋız» dep äkımşılıkten habarlasty. Söitıp, menıŋ ornyma sıŋılım baryp, İmanǧali Tasmaǧambetovtıŋ qolynan ekı bölmelı päterdıŋ kıltın alyp qaitty. Qūdaiǧa täube, qazır sol üiımde tūryp jatyrmyn. Jūmystan bos uaqytta gül ösırgendı jaqsy köremın. Üiım gülbaǧyna köbırek ūqsaidy. Bır terezenıŋ aldynda bırneşe gül ösıp tūrady. Ösımdıkterımdı qarap, su qūiyp, sarǧaiǧan japyraqtaryn üzıp, sürtıp jürgennen janym läzzat alady. Qolym qalt etkende sahnalyq kostiumderımnıŋ eskizın syzǧandy ūnatamyn. Bas kiımderımnıŋ ükısın qoldan jasaimyn. Būl menıŋ aqşamnyŋ joqtyǧynan emes, özımnıŋ jan qalauym, köŋılım süietın ıs. Äkem ömırden erte kettı. Şeşem bar. Bır ūiadan taraǧan bes balamyz. Altyn asyqtai ūlym ösıp keledı. Biyl mektepke bardy. Kündız-tünı sol balam jaqsy azamat bolyp össe eken dep oilaimyn.
Äŋgımelesken Qanşaiym BAIDÄULET, «Aiqyn».
