Qazaqstandyqtardyŋ basym bölıgı kıtap oqidy

Memleket basşysynyŋ bastamasymen biyl (2025 j.) Qazaqstanda alǧaş ret Ūlttyq kıtap künı atalyp ötıledı. 2024 jyly Ūlttyq qūryltai otyrysynda jariialanǧan būl şeşım –jeke tūlǧanyŋ damuyndaǧy kıtaptyŋ rölıne qoǧamnyŋ nazaryn būruǧa, sondai-aq joǧary oqu mädenietın qalyptastyruǧa baǧyttalǧan. Merekelık künge daiyndyq aiasynda 2025 jylǧy 14-18 säuır aralyǧynda EGOV mobile platformasynda azamattar arasynda saualnama jürgızıldı. Anyqtama: saualnamaǧa elımızdıŋ barlyq öŋırınen 46 190 adam qatysty. Onyŋ ışınde 50.7% äiel jäne 49.3% er; 70% qazaq, 18% orys jäne 12% basqa etnostar; 21% (18-29 jas), 50% (30-45 jas), 22% (46-60 jas), 5% (61 jastan joǧary). Saualnamanyŋ maqsaty – halyqtyŋ kıtapqa qatysty qyzyǧuşylyǧyn zertteu, kıtap oquǧa degen jalpy közqarasty anyqtau. Alynǧan nätijeler özektı tendensiialardy körsetedı jäne kıtap oqityn ūltty qalyptastyru äleuetın jaŋa közqaraspen baǧamdauǧa mümkındık beredı. Qazaqstandyqtardyŋ basym bölıgı (57,3%) tūraqty negızde kıtap oqidy. Sosiologiialyq derekter qazaqstandyqtar kıtap oqudy negızınen – bılım jäne aqparat alu üşın paidalanatynyn körsetedı. Respondentterdıŋ 31% jylyna 1-3 kıtap, 26.3% 3 kıtaptan artyq oqidy. Būl körsetkış – halyqtyŋ edäuır bölıgınde oquǧa degen qyzyǧuşylyqtyŋ saqtalǧanyn körsetedı. Būl rette kıtapqūmar näzık jandylardyŋ sany (58.7%) er-azamattarǧa (55%) qaraǧanda köbırek ekenı baiqalady. Oquǧa degen qyzyǧuşylyq jas sanatyna bailanysty da qūbylatynyn körsettı: kıtap oquǧa degen qyzyǧuşylyq negızınen 18-29 jas aralyǧyndaǧylar men aǧa buyn (61 jastan asqan) adamdar arasynda  basym. Al 30-45 jas aralyǧyndaǧy adamdar salystyrmaly türde az oqidy. Alaida, sūralǧandardyŋ üşten bır bölıgı (30.6%) uaqyttyŋ joqtyǧynan müldem kıtap oqymaitynyn moiyndady. Al jalpy sūralǧandardyŋ tek 6.2% kıtap oquǧa eşqandai qyzyǧuşylyq joq dep körsetken. Būl eger mümkındık jasasa qoǧamnyŋ kıtapqa qyzyǧuşylyq äleuetınıŋ joǧary ekendıgın körsetedı. Tarihi mazmūndaǧy kıtaptar – taŋdauly janrlar reitingınıŋ köşbasşysy (26.4%) Qazaqstandyq oqyrmandar kıtap janrlary arasynda tarih, tarihi romandar, ömırbaiandar jäne publisistikalyq kıtaptarǧa basymdyq beredı (20.5%). Ärbır altynşy taŋdau – şytyrman oqiǧalar, mahabbat romandary, detektivter (16.3%). Ärı qarai oqyrmandardy qyzyqtyratyn janrlardyŋ arasynda: Psihologiia, özın-özı damytu kıtaptary (15.4%); Oqulyqtar, ǧylymi jäne käsıbi ädebietter (8.2%) Klassikalyq ädebiet (7.7%); Erler men äielder özderı üşın ärtürlı janrlardy taŋdaidy. Er-azamattar köbıne – tarihi kıtaptar, sonymen qatar ǧylymi jäne käsıbi ädebietterdı dūrys köredı. Al näzık jandylar – şytyrman oqiǧalar, mahabbat turaly romandar, detektivter, sonymen qatar psihologiia, özın-özı damytu turaly kıtaptardy ūnatady. Jalpy, qazaqstandyqtardyŋ janr boiynşa qalaulary, sondai-aq mazmūndy ädebietke degen tūraqty qyzyǧuşylyqtary – intelektualdy damu men qoǧamnyŋ özın-özı jetıldıruge degen ūmtylysyn aiǧaqtaidy. Saualnamaǧa qatysqandardyŋ 50.8% - kıtaptardy dästürlı qaǧaz formatynda, 28% - smartfondar arqyly, 5.3% - elektrondy planşetter arqyly oqidy. Saualnama derekterı sifrly formatyŋ keŋ taraluyna qaramastan, qaǧaz baspadan şyqqan kıtaptardyŋ tanymaldylyǧy qazaqstandyqtar arasynda älı de joǧary ekendıgın körsetedı. Sūralǧandardyŋ jartysyna juyǧy (50.8%) kıtapty däl osy formatta oqitynyn aitqan. Odan keiın smartfondar – sūralǧandardyŋ üşten bırı telefonnyŋ ekranynan oqidy (28%). Qazaqstandyqtar kıtap oqu üşın paidalanatyn basqa da sifrlyq tasymaldauşylar qatarynda – elektrondyq planşetter (5.3%) jäne kompiuterler (3.8%) sanalady. Oqudyŋ balama ädısı – kıtaptardy printerlerden basyp şyǧaru eken. Mūndai ädıstı saualnamaǧa qatysqandardyŋ 1.25% körsettı. Smartfondar, planşetter jäne kompiuterler arqyly elektrondy formatta kıtap oqu täjıribesı jas qazaqstandyqtar arasynda (18-29 jas aralyǧyndaǧy) jiı kezdesedı. Belsendı eŋbekke qabılettı jastaǧylar (46 jastan 60 jasqa deiın) jäne aǧa buyn (61 jastan asqan) kıtapty dästürlı baspa formatynda köbırek oqidy. Aita ketu kerek, ädette respondentter bır emes, bırden bırneşe yŋǧaily oqu formattaryn qalaidy. Eŋ jiı kezdesetını – «qaǧaz kıtap pen smartfon» nūsqasy, būl äsırese jastar men orta jastaǧy adamdar arasynda tanymal. Jürgızılgen taldau sifrlyq qūrylǧylar Qazaqstandyqtardyŋ oqu täjıribesınen qaǧaz qūrylǧylardy tolyǧymen yǧystyrady dep aituǧa älı negız joq ekenın körsetedı. Ärbır besınşı qazaqstandyq M.Äuezovtıŋ «Abai joly» jäne Abaidyŋ «Qara sözderın» oqyǧan. Tanymal ädebi şyǧarmalar ışınde «Köşpendıler» (I.Esenberlin); «Qan men ter» (Äbdıjämıl Nūrpeiısov); «Aq Orda», «Qazaq handyǧynyŋ tarihy» (Radik Temırǧaliev); Bauyrjan Momyşūlynyŋ kıtaptar jinaǧy erekşe közge tüsedı. Şyǧarmalar tızımındegı absoliuttı köşbasşylar – M. Äuezovtıŋ «Abai joly» jäne Abaidyŋ «Qara sözderı». Būl ūly oişyl Abai ideialarynyŋ qazırgı qoǧam üşın joǧary özektılıgın taǧy da körsetedı. Eŋ tanymal ädebi şyǧarmalar şoǧyrynda – belgılı qazaq klassikterınıŋ şyǧarmalary.