Aıtys – qazaq óneriniń qazynasy. Búginde aıtys túrli ataýlarmen uıymdastyrylyp, telearnalar arqyly kórermenge usynylyp júr. Jekpe-jek, alaman aıtys, «Altyn dombyra» aıtysy… Bular – aıtys ónerin jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan izgi qadamdar. Aıtystyń jańashyl bul túrleri qoǵam nazaryn ózine aýdarta bildi. Al, 12 qyrkúıek kúni saǵat 22.00-de «31 arna» – «Aıtys alańy» taqyrybymen aıtystyń jańa jobasyn usyndy. Júrgizýshi Bolat Ábdilmanov mundaı aıtys elimizde buryn-sońdy bolmaǵanyn aıtty. Aıtys alańy erejesiz jekpe-jek túrine arnalǵan segiz buryshty rıng sekildi bezendirilgen. Aqyndar otyrǵan sahna sharshy alań úlgisimen qyzyl jáne kók buryshqa negizdelip jasalyp, artqy jaǵy temir tormen qorshalǵan. Stýdııadaǵy kórermender aıtysty osy tor arqyly tamashalaıdy. Aqyndar sahnada emes, rıngtiń ishinde turǵandaı kórinedi. Negizinen, sharshy alań – qarsylastar bilek kúshin synasýǵa arnalǵan oryn. Jańashyl aıtystyń bylyǵy júrgizýshi Bolat Ábdilmanovtyń qazylar alqasyn jáne aqyndardy tanystyrǵanda bastaldy. Mundaıdy kórip pe edińiz? Qazylar alqasyn tanystyrý saltanatynda, sporttyq jarysta tóreshilerdi tanystyrǵandaı aıqaıǵa basqanda, Asanáli Áshimov aqsaqal kúlkige erik berdi. Aıtysty tamashalap otyrǵan kórermender de ezýlerin jııa almaǵan bolar. Shynynda, bul kúlkili me? Iá, bir sáttik kúlki bolyp kórinýi múmkin. Ózim bul aıtysty túsirilim kezinde de, telearnadan da tamashaladym. Júrgizýshiniń kisi esimderin keleke qylǵany janyma batty. Qazaqtyń zańǵar jazýshysy Muhtar Áýezovtiń «aıtys – qazaqtyń teatry» degen támsilin nege umyttyq? Aıtys ónerin sportqa telýge bola ma? Ulyq ónerimizdi nege sportqa kiriptar ettik? Meni osyndaı suraqtar mazalap, qolyma qalam alǵyzdy.
Jobany uıymdastyrýshylar aıtysqa sporttyń keıbir elementterin qosý arqyly reńin keltiremiz dese, qatty qatelesedi. Sporttyń el namysy men densaýlyq kepili ekendiginde daý joq. Aıtystyń sport, sporttyń aıtys bola almaıtynyn eskerýsiz qaldyrdy. Aıtys alańy degen tamasha ataýdy sport alańyna aınaldyrǵany qalaı? Aıtys jeńimpazyna eki mıllıon teńge syıaqy taǵaıyndalǵan. Bul betimizben, búgin sport alańynda júrgen aqyndardy erteń qandaı alańda kóretinimizdi bir qudaı biler. Osylaı kete berse, bolashaqta aqyndardyń qomaqty syıaqy úshin jynoınaqqa toly túngi klýbta nemese basqa jerlerde aıtysa bermeıtinine kim kepildik bere alady? Aıtystyń janashyry bolýǵa tıis azamattardyń mundaı bassyzdyqqa jol bergeni qynjyltty. Ǵasyrlardan ǵasyrlarǵa jalǵasyp kele jatqan aıtysymyzdyń teris ketýine jaǵdaı jasaǵanyn baıqamaı qalsa kerek. Aıtyskerlerdiń uıymdastyrýshylarǵa talap qoıa almaıtyny, ult upaıyn túgendeýge tıis ekenin esepke almastan, jetekke erip ketýi qandaı ókinishti! Ustaǵannyń qolynda, tistegenniń aýzynda kete beretin jaǵdaıǵa aıtyskerler qalaı jetti?..
«Habar» arnasy uıymdastyrǵan «Shoý-aıtys» az bolǵandaı, «Aıtys alańy» alqymnan aldy. Qatelikten sabaq alar aqyndarymyz qatelerin túzeýge asyq emes. Qaıta, kúsheıtip bara jatqandaı áser qaldyrdy. Kıeli ónerge kir keltirer mundaı berekesiz aıtystyń elge keregi shamaly. «Shymshyq soısa da qasapshy soısyn» degen támsildi eskermegen aıtyskerler elge qalaı ǵıbrat aıtpaqshy? Aıtys arqyly sportqa jarnama jasaýdyń jóni joq. Sportshylar onsyz da olımpıadalar men álem birinshilikterinde, sondaı-aq, álemdik deńgeıdegi erejesiz jekpe-jekterde top jaryp, óz isteriniń sheberi ekenin dáleldep, qazaq eliniń mereıin asyryp júr. Olardyń telearna arqyly nasıhattalýy az emes. Sondyqtan, aıtysker – aıtysker bolyp, sportshy – sportshy bolyp, óz dárejesinde qurmettelýi tıis. Shoý kórsetemiz dep asyra siltep, ekeýin aralastyryp, botqa jasaýdyń qajeti shamaly. Telearnalardyń «aıtys» uıymdastyrǵany quptarlyq is. Biraq, ótkennen sabaqtastyqty úzbeı bolashaqqa jol kórsetetindeı mán-maǵynasy bolý kerek. Meniń pikirimshe, kıeli ónerdi keleke etken bul joba toqtatylýy tıis. Bolmasa, qaıta ózgertilip, sahna úlgisinde jasalǵany durys.
Jasulan NAÝRYZÁLI,
QazUÝ jýrnalıstıka fakýltetiniń 1-kýrs stýdenti.
"Almaty aqshamy"
